Tekst źródłowy strony Elbląg

=Samorząd miejski=

==Prapoczątki==

pruska osada handlowa Truso

1237 roku Krzyżacy wybudowali na wyspie u ujścia rzeki Elbląg niewielki drewniano-ziemny gródek. 

Krzyżacy po roku 1240 przenieśli się w miejsce dzisiejszego Starego Miasta, w którym w miejscu dzisiejszego Podzamcza istniała już osada zasiedlona od połowy X wieku.

==Prawa miejskie==
1246 roku, uzyskała przywilej miejski na prawie lubeckim, a także znacznie większe przywileje niż sąsiednie miasta lokowane na prawie chełmińskim.

Podobnie jak w innych państwach nadbałtyckich ulice wytyczono prostopadle do rzeki, a przecinająca je w poprzek ulica stanowiła rynek. 

==stolica państwa krzyżackiego==

W latach 1245–1248 rozpoczęto budowanie murowanego zamku.

w 1251 roku zamek został siedzibą mistrza krajowego – dzięki temu przez pierwsze 70 lat Elbląg był najważniejszym ośrodkiem życia miejskiego, jedynym portem morskim oraz podstawową bazą militarną organizującego się państwa krzyżackiego. do 1309 roku rolę centrum administracyjnego państwa krzyżackiego i był miejscem spotkań kapituły pruskiej.

zamek elbląski stał się w 1312 roku siedzibą wielkiego szpitalnika zakonu i jednocześnie komtura elbląskiego. Źródłem zamożności miasta było nadanie mu przez Krzyżaków znacznych posiadłości na Żuławach i Wzniesieniu Elbląskim.

Miasto żywo uczestniczyło w życiu Hanzy. 

==Nowe Miasto Elbląg==
Silnym ciosem dla miasta było założenie przez Krzyżaków konkurencyjnego Nowego Miasta Elbląg w 1337 r. i nadanie mu przywileju lokacyjnego w dziesięć lat później.

==walka z Krzyżakami==
Po klęsce Krzyżaków pod Grunwaldem w 1410 mieszczanie elbląscy zdobyli i wypędzili - na krótko - załogę wraz z wielkim szpitalikiem i tutejszym komturem. 

W 1440 roku to właśnie w Elblągu powstał Związek Pruski. 

1454 w wyniku powstania antykrzyżackiego elbląscy mieszczanie zdobyli po 5-dniowym oblężeniu zamek krzyżacki, a następnie, w obawie przed ponownym powrotem Krzyżaków, zniszczyli go. Według postanowień pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią w 1466 Elbląg przyznano Polsce, do której należał przez około 300 lat, aż do roku 1772.

==zabory==
Już podczas I rozbioru Polski w 1772 Elbląg znalazł się pod zaborem pruskim. Elbląg pozbawiony został swoich dotychczasowych przywilejów, odebrano mu prawo lubeckie, a tym samym zniesiono mu samorząd. Władze miasta zostały podporządkowane pruskim urzędnikom państwowym.

1828 założono Towarzystwo Przemysłowe (Elbinger Gewerbe-Vereins), które otworzyło i prowadziło Szkołę Przemysłową, której absolwentem był m.in. Ferdinand Schichau. 

11 listopada 1918 powstała Rada Robotnicza, ale jej działalność ograniczyła się jedynie do zorganizowania kilku wieców. 

=cechy, gildie, bractwa=

[[Bractwo św. Jerzego - Elbląg]]

[[Dwór Artusa - Elbląg]]

[[Bractwo Kurkowe - Elbląg]]


=zakony=
==Krzyżacy==


==klasztor brygidek==

gdy zamek krzyżacki został przez mieszczan zburzony w znajdującym się na jego przedzamczu spichlerzu umieszczono [[Brygidki|brygidki]]. Fundacja klasztorna w Elblągu powstała ok. 1460
kiedy to przybyli do niej pierwsi zakonnicy
i zakonnice.

==Dominikanie==
(~1238-1542)

[https://www.academia.edu/30746584/Mieszka%C5%84cy_Elbl%C4%85ga_wobec_klasztoru_dominikan%C3%B3w_od_XIII_do_pocz%C4%85tku_XVI_w_The_inhabitants_of_Elbl%C4%85g_and_the_Dominican_monastery_since_13th_century_to_the_early_16th_century_Rocznik_Elbl%C4%85ski_27_2016_s_31_49 Rafał Kubicki Mieszkańcy Elbląga wobec klasztoru dominikanów od XIII do początku XVI w. W: Rocznik Elbląski, 27, 2016, s. 31-49.]

===konwent beginek===
działały w mieście już od XIII w. i związane były blisko z klasztorem dominikanów

=Towarzystwa=



==Towarzystwo Upiększania Elbląga==
1939 Verschönerungsverein
https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/publication/20038/edition/15165/statuten-fur-den-verschonerungsverein?language=pl

Celem towarzystwa było upiększania miasta i jego najbliższego otoczenia poprzez tworzenie nowych obiektów, takich jak np. promenady i dbanie o już istniejące. Towarzystwo chciało w ten sposób rozwijać zamiłowanie do piękna i porządku w otoczeniu wśród mieszkańców. Działania Towarzystwa Upiększania Elbląga sprowadzały się do zwracania uwagi na szczególnie piękne i funkcjonale obiekty, po to by zachowywano je w tym stanie, jak również na elementy szpecące miejski krajobraz. O ile pozwalały na to środki pieniężna Towarzystwo samo finansowało budowę nowych obiektów lub starało się wpływać w tym kierunku na władze miejskie. Towarzystwa tego typu zaczęły powstawać w drugiej połowie XIX w. Oprócz poprawiania wizerunku miejscowości, starały się też często wpływać na zwiększenie ruchu turystycznego. Później zostały zastąpione przez towarzystwa turystyczne.

[[Plik:Elbląg-towarzystwo-upiększania-miasta.png]]

==Elbląskie Stowarzyszenie Gimnastyczne==

Elbinger Turn-Vereins

[1848-]

Celem miało być krzewienie i propagowanie ćwiczeń fizycznych, sprzyjających wielostronnemu rozwojowi, a co za tym idzie również rozwojowi duchowemu. 

[https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/dlibra/doccontent?id=4317 statut]

==Elbląskie Towarzystwo Starożytności==
[1873-1945] [[pruskie stowarzyszenia historyczno–archeologiczne]]

[https://www.academia.edu/1078437/Elbl%C4%85skie_Towarzystwo_Staro%C5%BCytno%C5%9Bci_Elbinger_Altertumsgesellschaft_w_latach_1873_-_1945_Gda%C5%84sk_2004_262_s Rafał Panfil ELBLĄSKIE TOWARZYSTWO STAROŻYTNOŚCI (Elbinger Altertumsgesellschaft)w latach 1873–1945]

==Towarzystwo Gospodyń==
istniało w Elbląga zapewne jeszcze przed I w ś, by przystąpić do 
[https://de.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6nigsberger_Hausfrauenbund Königsberger Hausfrauenbund (KHB) Towarzystwo Gospodyń Królewieckich]

=Zwyczaje=

Mateczki Adwentowe (Adventmütterchen) lub Kobietki Adwentowe (Adventsweiblein). Później praktyka ta została podjęta przez siostry miłosierdzia innych elbląskich szpitali.


Wywodził się jeszcze z dawnych czasów, gdy w Elblągu pod auspicjami i patronatem władz miejskich funkcjonował szpital – fundacja dla 32 zadżumionych osób, biednych i pozostawionych na łasce losu. A więc w okresie adwentu, przed świętami Bożego Narodzenia siostry szpitalne wspomnianej fundacji wychodziły na ulice, a z uwagi na okres w którym prowadziły swoją akcję dobroczynną, nazwane zostały Mateczkami Adwentowymi. Później praktyka ta została podjęta przez siostry miłosierdzia innych elbląskich szpitali, z wyjątkiem Szpitala Św. Ducha, który był bogato uposażony przez miasto. Chociaż przed wojną właśnie pod patronatem tego szpitala działały „najładniejsze i najbardziej lubiane mateczki”. W latach 20-tych poprzedniego stulecia magistrat elbląski jako patron szpitala dla zadżumionych tzw. Pestbude, uznał ten zwyczaj za niepożądany i nakazał zaniechanie tej formy dobroczynności. Spowodowało to falę oburzenia mieszkańców miasta i władze chcąc nie chcąc musiały cofnąć swój niefortunny zakaz, a Mateczki Adwentowe – ku zadowoleniu wszystkich, pojawiły się ponownie na ulicach miasta. 

Fundacja dobroczynna, zajmującej się udzielaniem wsparcia najbiedniejszym mieszkańcom Elbląga. Pierwotnym celem instytucji była walka z dżumą, pustoszącą miasto w 1624 r. (stąd nazwa). Następnie organizacja ewoluowała w stronę placówki opiekuńczej – przytułku dla ubogich. Utrzymywała się z datków, darowizn, zapisów (jednym z dobroczyńców był Richard Cowle, który wsparł instytucję na mocy swojego testamentu). Fundacja posiadała też własne niewielkie grunty i kapitał. Książka współoprawna (klocek), zawierająca druki dotyczące elbląskich instytucji i organizacji. W: „Statut für das Pauperknaben-Stift zu Elbing” (sygn.IV.9.1) https://fbc.pionier.net.pl/details/nnnZTVv