Tekst źródłowy strony O zakładaniu kół włościanek

 tekst uzupełniający do wykładu o [[Koła Gospodyń Wiejskich|historii Kół Gospodyń Wiejskich]]
za [[Ziemianka Polska]] nr 3 Lwów Marzec 1913

Kołłątaj tak mówił w swej naprawie Rzplitej. "Nadaremnie pracować nad najlepszem wychowaniem mężczyzn, gdyby zaniedbano wychowanie kobiet". Dziś to się urzeczywistnia, - organizacya kobiet dziś dopiero zaczyna wchodzic w życie. Pewien mądry człowiek powiedział: Naród, który zatracił chęć stowarzyszania się, idzie ku śmierci". My dążymy do stowarzyszeń, więc mamy zarodek życia, a nie śmierci.

Wszystko musi być zorganizowane, praca bez organizacyi jest urywkiem tylko, nie może być trwałą. Praca wszystkich narodów musi byc zorganizowana, tem więcej praca narodu zdobywającego sobie byt polityczny. Mamy wiele organizacyi. Jest wiele szkodliwych wśród nich. Mężczyźni są wszyscy prawie zorganizowani. [[Kółka rolnicze]], [[Towarzystwo Szkoły Ludowej|T.S.L.]], [[Towarzystwo Ziemian]], Kasy oszczędności i t.d. Kobieta nie jest jeszcze u nas zorganizowana, bo organizacye istniejące nie obejmują całej Polski, nie maja trwałej podstawy, - najmniej zorganizowana jest włościanka, najwięcej inteligencya i robotnice. Włościanka powinna być zaczątkiem organizacjyi , - błąd popełniony, który do dziś się odbija, - lud zorganizowano politycznie dawniej znacznie, kulturalnie i społecznie od kilkunastu lat dopiero. Stąd dusza ludu była spaczona, dlatego też inne organizacye idą trudno. Żalimy się, że usiłowania nasze słaby znajdują oddźwięk w ludzie, duże tego przyczyny 1) zła organizacja ludu, 2) brak organizacyi kobiet.

Dziś trafia się do włościanek przez włościan, a powinno być odwrotnie, przez włościankę do włościanina. Stąd konieczne zorganizowanie włościanki społecznie, ekonomicznie i narodowo. 

W lud idą dziś wszyscy, różne są drogi tych apostołów, różne ich cele. Bliższe cele związane są z interesami pewnej warstwy, stąd organizacya często szkodliwa, praca wynikająca stąd negatywna a nie pozytywna. Widzimy dziś zjawisko dziwne, że lud polski jest przedmiotem handlu, do niego idą z hasłami na przyszłość szkodliwymi, przeciw temu działać trzeba: rozum pierwotny kocha najwiecej negacyę, ''my chcąc zorganizować lud społecznie iść w niego mamy z pracą pozytywną,'' (a negacyą osobistych przywilejów). Z jednostek składa się ''naród, człowieka trzeba uobywatelnić, uspołecznić'', stąd wynika konieczność zorganizowania włościanki.

Kołłątaj powiedział: "By naród uobywatelnić trzeba kobietę podnieść, (tj. ując w karby organizacyi).

Cała dziedzina życia codziennego dziś w rekach kobiety, na wsi w mieście, ona jest wspólniczka mężczyzny w przemśle i w handlu, - by handel i przemysł unarodowić trzeba zorganizować kobiety. Błędem jest twierdzenie zwolenników dorywczego działania, że wystarczy wpływać na jednostkę.

Kwestya zorganizowania włościanek jest jedną z najważniejszych. By podnieść tak bardzo u nas zaniedbane rolnictwo, trzeba współudziału kobiety, to zrozumiało obecnie społeczeństwo, późno się do tego zabrano, ale nie za późno, - po doznanych zawodach, po nieszczęściach trzeba energicznie wystąpić.

W roku 1909 założono przy Kółkach rolniczych w Galicyi kobiece kółka (sekcye), - 27 sekcyj. W Poznańskiem ruch ten jest o wiele szybszy, bo w niespełna dwu latach założono 582 Kółek włościanek, choć stosunkowo członków było mało. Najwięcej zdziałało Królestwo.

Jak tworzyć Kółka, jak przeprowadzać organizacye i uczynić je silnemi i odpowiedzialnemi?

Pierwszą zasadą w każdej pracy społecznej '''tworzenie ludzi'''.

By zorganizować kobiety trzeba sobie zdobyć parę kobiet i do pracy przygotować, uświadomić, nawet jedna roztropna wystarczy, ona pociągnie inne. Trudno zyskać zaufanie: do tego powołano dwory i plebanie. Ciężka to praca, zwłaszcza w Galicyi wschodniej, gdzie mamy dwa odrębne światy: chłopa polskiego i ruskiego. U nas przejęto się utożsamianiem chłopa ruskiego i 
polskiego, trzeba się wyrzec tej mrzonki przerobienia chłopa ruskiego na Polaka. Dziś teorya ta błąka się tylko praktycznie nieusprawiedliwiona. Organizować trzeba tylko kobietę polską, żywioł ruski anarchistyczny '''ma rolę rozsadzającą''' w naszem życiu. W łonie Kółek rolniczych jest jeszcze przesąd wspólnej pracy, istnieje nawet przy organie Kółek rolniczych dodatek ruski. Póki się nie oddzieli tej pracy, by zająć się wyłącznie włościanką polską, zawsze zdawać się będzie, że chłop i dwór są w stosunku nieprzyjaznym. My tylko w kółkach włościanek polskich możemy ratować duszę polską!

Dwór łatwiej trafi do włościanki niż do włościanina. Praca trudna, ale możliwe osiągnięcie celu, gdy pewnych zasad trzymać się będziemy. 

Jedną z ważnych: starać się, by zewnętrzną przewodniczka nie był dwór, - może i powinien on dzierżyć on ster duchowy, ale na zewnątrz niech stoi na czele ktoś z ludu, ktoś z pośród nich. Tak jest w Poznańskiem i Królestwie i to jest godne naśladowania. Gdy chwilowo brak przodownicy-włościanki, może ją zastąpić Ziemianka inteligentna.

Włościanki muszą mieć na celu korzyść praktyczną organizacya ideowa nie wystarczy; czytelnia to za mało jeszcze. Za granicą cieszą się Kółka włościanek takiem powodzeniem, bo jako pierwszy cel wskazują materyalną korzyść, a to najłatwiej zrozumiałe. Korzyści Kółek takich mogą być olbrzymie, tylko trzeba wybadać i wyrozumieć, co w danej wsi najlepsze i nakorzystniejsze dla włościanek, wtedy powodzenie zapewnione - '''przez materyę''' trafimy '''do ducha'''. 

Proświta np. daje przedewszystkiem korzyść materyalną i cieszy się większem powodzeniem, niż T.S.L. My w tym materyaliźmie zawsze ducha widzimy, ale wobec ludu trzeba inaczej wystąpić. Postęp narodowej myśli jest dziś ogromny, nie widoczny na razie, bo praca społeczna i ekonomiczna nie poszły równocześnie. To czego w 10 latach nie zdziałało T.S.L. to w rok przeprowadziły Kółka rolnicze i Towarzystwa oszczędności, - oddały one olbrzymie posługi narodowej idei. 

'''Unarodowimy włościankę''' wedle słów Kołłątaja, biorąc w swej pracy, jako zasadę: 1) włościanka przewodniccą Kółka, 2) pierwszy cel Kółka korzyść materyalna. Nieróżowa to robota, nie promień jasny, lecz trudna i ciężka praca! Mężczyźni do tej roboty małą przykładają wagę, a źle to, że sie tak mało ceni ten dział pracy narodowej. Panie ziemianki, podejmując tę pracę, znajdują przeszkody jeszcze w radykalnych kierunkach społecznych i politycznych, to jednak nie powinno zniechęcić, koniecznie trzeba tworzyć Kółka kobiet wiejskich. Zaniedbując tę sprawę - wilka do owczarni wpuścimy - otworzymy drogę agitacyi. Kobieta włościanka odgrywa wielką rolę w życiu włościanina, choć to pozornie inaczej wygląda. Chłop uważa dotąd kobietę jako twór niższy, takie ujęcie kobiety w karby organizacyi to prawdziwa emancypacya. Doświadczenie wykazało, że zupełnie inna zapanowała atmosfera w Kółkach rolniczych odkąd powstały sekcye kobiet. Obchody narodowe cieszą się ogromnym powodzeniem, kobiety mężów swoich przymuszają do brania w nich udziału.

Przeprowadzenie zasad wyżej wskazanych jest zupełnie indywidualne, najlepsze zasady mogą nie być przeprowadzone, bo środki były złe! Najważniejsza rzecz:

'''Siebie skryć - wysunąć włościankę!'''

Szczepanowski niezapomniany głęboką myśl wyraził, mówiąc "Jeżeli jesteś sam, to jesteś smutny i rozpaczasz, ale jesli się z drugim zwiążesz, jasne słońce będziesz mieć w duszy"!

(Podług odczytu ks. Potrzebskiego streściła Matya Frenklówna)
cdn