Tekst źródłowy strony Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie

Metryczka

Założone - po długim procesie rejestracyjnym - w 1845 Galicyjskie Towarzystwo Gospodarskie w 1919 zmieniło nazwę na Towarzystwo Gospodarskie Wschodniej Małopolski, i pod tą nazwą funkcjonowało do 1922, kiedy zostało wchłonięte przez Małopolskie Towarzystwo Rolnicze.

Prezesi: Leon Ludwik Sapieha (1845-1861), Adam Stanisław Sapieha (1875-1900) oraz Stanisław Brykczyński (1908–1912).

[https://pl.wikipedia.org/wiki/Galicyjskie_Towarzystwo_Gospodarskie z Wikipedii]

=Tadeusz Jan Łopuszański=

==źródło==

[http://dlibra.biblioteka.tarnow.pl/dlibra/doccontent?id=190&dirids=1  Tadeusz Jan Łopuszański, Pamiętnik c. k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego : 1845-1894]

=Pamiętnik c. k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego=

==Początki 1811-1829==

"Chociaż statuta Towarzystwa noszą datę roku 1829, dzieje jego
założenia są faktem niewątpliwie najmniej znanym przez ogół naszego
społeczeństwa. Pomimo że od tego terminu upłynął zaledwie żywot
dwóch generacyi, ustna tradycya — stanowiąca zwykle pierwszorzędne
źródło informacyjne — przedstawia zabiegi około założenia Towarzystwa
mylnie i bałamutnie, zaszczyt pierwszej inicyatywy przypisuje ludziom,
którzy albo wcale nie brali w tem udziału albo stali na drugim planie—
tak iż dziś, po latach sześćdziesięciu kilku, całkowicie zaginęła pamięć o istotnym założycielu Towarzystwa. (...)

Myśl założenia w Galicy i Towarzystwa gospodarskiego pojawiła
się już z początkiem bieżącego stulecia. Najwcześniejszy jej ślad zachował się w piśmie hr. Goessa, gubernatora Galicyi, z d. 10. grudnia 1811
L. 450/pr. wystosowanym do [[Stanisław Dunin Borkowski|Stanisława hr. Dunina Borkowskiego]].
Pisze w niem hr. Goess, że po kilkakrotnych rozmowach z hr. Borkowskim powziął przekonanie, iż projekt założenia w Galicyi towarzystwa
rolniczego byłby na dobie i zwróciłby umysły szlachty ku staranniejszemu zajmowaniu się rolą, która stanowi jedyną podstawę jej bytu
materyalnego.

W przekonaniu, że hr. Borkowski zechce gorliwie zająć się powziętym przez niego projektem,- przesyła mu hr. Goess równocześnie
jako wzory statuta istniejących już wówczas towarzystw rolniczych
w Austryi dolnej i Czechach, oraz zapewnia go, że z całą życzliwością
popierać będzie założenie towarzystwa gospodarskiego w Galicyi.
Hr. Goess nie rzucił tych słów na wiatr, równocześnie bowiem
odniósł się do wiceprezydenta Najwyższej Władzy policyjnej i cenzuralnej w Wiedniu — do br. Hagera — z zapytaniem, jak zapatrywać
się będzie rząd na ten projekt a podając jego motywa polityczne i eko-
nomiczne upraszał o wyjednanie na to aprobaty monarszej.

Życzliwemi słowy hr. Goessa zachęcony hr. Borkowski zajął się
ochoczo spełnieniem tego zadania i miał nawet, jak niesie podanie,
udzielić niebawem Gubernatorowi w drodze poufnej wypracowane przez
siebie statuta. Czekano jednak na proszoną decyzyę cesarską, ta zaś
wśród ówczesnych burz wojennych nie nadchodziła.

Dopiero po powtórnym upadku Napoleona i. i po kongresie wie-
deńskim otrzymał następca hr. Goessa w zarządzie Galicyi, br. Hauer,
zawiadomienie od Najw. Władzy policyjnej z 1. czerwca 1816. L. 2351,
że cesarz raczył zezwolić, aby w połączonej Kancelaryi nadwornej
wdrożono przygotowawcze czynności celem założenia w Galicyi towarzystwa gospodarskiego.

Pismo powyższe musiało widocznie dojść niebawem do wiadomości hr. Borkowskiego, gdyż, korzystając z przychylnego zapatrywania się
monarchy na tę sprawę, już dnia 17. lipca 1817 przedłożył osobiście
projekt statutów cesarzowi Franciszkowi I. i wyjednał w końcu to, że
cesarz Najwyższem poleceniem z 9. czerwca 1819 zażądał od Kancelaryi nadwornej gorliwszego zajęcia się tą sprawą. W skutek tego rozkazu wezwała Kancelarya nadworna pismem z 23. stycznia 1822 gubernatora br. Hauera, aby przedłożył albo więcej szczegółowy projekt
albo statuta założyć się mającego towarzystwa gospodarskiego. Na to
wezwanie przedstawił br. Hauer pismem z 8. lutego 1822 L. pr. 807,
iż w tej sprawie nie wypada mu występywać imperative, lecz czekać
musi, aby inicyatywa wyszła z dołu. Insynuował on wprawdzie Wyborowi Stanowemu myśl założenia dla Galicyi towarzystwa rolniczego,
dotąd jednak Wybór nie oświadczył się z swojem zdaniem w tejże
sprawie.

Owa korespondencya nasuwa przypuszczenie, że w aktach gubernialnych nie znachodził się projekt statutów, który, jak tradycya niesie,
miał być jeszcze w r. 1812 poufnie przedłożony przez hr. Borkowskiego
hr. Goessowi. Z drugiej strony przypuszczać można, że Kancelarya nadworna nie zadawalniała się projektem statutów wręczonym Cesarzowi
przez hr. Borkowskiego w r. 1817 lub albo też, że życzyła sobie, aby
inicyatywa wyszła od legalnej reprezentacyi kraju, od Wyboru Stanowego. Stało się tak rzeczywiście. Wybór Stanowy ułożył projekt statutów, przedłożył go władzom centralnym, te zaś po długim namyśle
wniosły go do sankcyi monarszej. Nastąpiła ona bowiem dopiero w lat
siedm później przez odręczne pismo cesarskie z dnia 14. lipca 1829.

==Rejestracja 1829==

Zatwierdzone statuta już pismem z 19. lipca t. r . L. 16933/1104
przesłała Kancelarya nadworna do gubernatora Galicyi ks. Augusta Lobkowitza i równocześnie poleciła mu, aby dołączone pismo JE. Ministra
spraw wewnętrznych hr. Saurau'a doręczył hr. Borkowskiemu. Pismo
to w przekładzie polskim opiewa następnie:

„JW. Panie! Najjaśniejszy Pan z danej sobie sprawy względem
utworzenia galicyjskiego towarzystwa gospodarskiego dowiedział się, że
JW. Pan byłeś pierwszym z obywateli Galicyi, któryś powziął z zapałem myśl ustanowienia towarzystwa rolniczego, jego układ podałeś
NPanu i pomysł ten dnia 19. lipca 1817 ponowiłeś. Gdy więc NPan
najw. postanowieniem z 14. b . m . ustanowienie towarzystwa gospodarskiego w Galicyi dozwolić raczył, rozkazał mi zarazem oświadczyć
JWPanu najwyższą Swą łaskę za okazaną w tej mierze jego gorliwość.

Wiedeń 19. lipca 1829.

Saurau."

Według §. 68 . zatwierdzonych statutów ciężył na Wyborze Stanowym obowiązek zawiązania Towarzystwa. Winien był on, zasiągnąwszy poprzednio przyzwolenie Gubernatora kraju, „zawezwać kilkudziesięciu właścicieli dóbr, którzy w zawodzie gospodarskim obszerne
wiadomości posiadają, aby oświadczyli chęć przystąpienia do Towarzystwa, a gdy tych przynajmniej dwunastu się zbierze, Gubernator lub
jego zastępca otworzy pierwsze posiedzenie, na którem Prezes, większa
liczba członków i Sekretarz wybrani będą."

Nie zaraz po otrzymanem zawiadomieniu o zatwierdzeniu statutów Towarzystwa przystąpił Wybór Stanowy do spełnienia ciężącego
na nim obowiązku, gdyż dopiero pismem z 30. grudnia 1830 L. 317
sprosił nieznaną nam dziś liczbę obywateli ziemskich, aby na dzień 1. lutego 1831 do Lwowa przybyć i do zawiązania Towarzystwa dopomódz zechcieli.

Zapraszające pismo Wyboru Stanowego brzmiało następnie:

„Pierwszem i prawie jedynem źródłem zarobku kraju naszego jest
rolnictwo. Gorliwi Obywatele nie dając się zrazić trudnością czasów,
mimo upadłej ceny ziemiopłodów, mimo cisnących ziemię ciężarów,
mimo niedostatku kapitałów, usiłują pracą i przemysłem podnosić albo
przynajmniej od zupełnego upadku zachowywać gospodarstwa rolnicze.
Lecz z dawna dawała się czuć potrzeba stowarzyszenia, któreby myśli,
odkrycia i doświadczenia pojedyncze upowszechniać, wiadomości obcych
narodów w tysiącznych pismach w obcych językach rozrzucone i dlatego nie wszystkim dostępne na ojczystą mowę przenosić i tak na własność wszystkich klas mieszkańców kraju naszego przyswajać, a razem
znajomość własnego kraju rozszerzać mogło.

„Tey potrzebie dogadzając Nayjaśniejszy Cesarz i Król Pan nasz
miłościwy najwyższą uchwałą z dnia 14. Lipca r. p . na założenie C. k.
galicyjskiego Towarzystwa gospodarskiego zezwolić i podane sobie od
Wyboru Stanów Ustawy tu przyłączone '/. zatwierdzić raczył. Stosownie do §. 68. tych Ustaw, Wybór Stanowy Królestw Galicyi i Lodomeryi wzywa W. WMPana ninieyszem, abyś chciał zjechać do Lwowa
na dzień pierwszy Lutego 1831 r. w celu zawiązania wspomnionego
Towarzystwa wraz z innymi równie od Wyboru Stanów wezwanymi
Obywatelami.

„Znając dobrze światłą gorliwość obywatelską W. WMPana i jego
dokładną znajomość gospodarstwa krajowego, do którego wzrostu się
dotąd przyczyniałeś, nie wątpi, iż nie tylko przyjmiesz na Siebie obowiązki Członka Towarzystwa gospodarskiego, ale i do jego skutecznych
postępów przykładać się czynnie nie omieszkasz.

We Lwowie dnia 22. Grudnia 1830.

Xiążę Lobkowic iv. r.

Wasilewski w. r.

Projektowany zjazd nie przyszedł do skutku, bowiem zaproszeni
nie mogli (lub nie chcieli) stawić się w oznaczonym terminie. W kilka
miesięcy później odroczył Cesarz odręcznem pismem z 14. czerwca 1831
zawiązanie Towarzystwa, aż do chwili uspokojenia Królestwa Kongresowego.

Po upadku powstania z r. 1831 Wybór Stanowy podjął ponownie zamiar zawiązania Towarzystwa i pismem z 28. marca 1833
1. 199 prosił Gubernatora kraju, aby zezwolił na zaproszenie zgromadzenia zawiązującego się Towarzystwa po myśli §. 68. statutów. Do
pisma tego dołączył Wybór Stanowy listę trzydziestu pięciu obywateli,
których zaprosić zamierzał. Byli to pp.: Adam lir. Baworowski, Stanisław hr. Borkowski , Seweryn hr. Fredro, Wojciech Gołuchowski, Cypryan hr. Komorowski, Józef Lewicki, Alfred Potocki, Ignacy hr. Skarbek , Stanisław hr. Skarbek, Leopold Starzeński, Franciszek Cikowski, Wincenty Kopestyński, Anastazy Kozłowski, Kronwald von Kronauge,
Józef Matkowski, Józef Niezabitowski, Ksawery Oczosalski, Izydor
Pietruski, Fortunat Skarżyński, Wincenty Skrzyński, Tadeusz Skrzyński, Władysław Tchórznicki, Karol Zagórski, Jerzy ks. Lubomirski,
Ksawery hr. Krasicki, Michał hr. Starzeński, Ferdynand hr. Bąkowski,
Dawid Jędrzej o wicz, Waleryan Krzeczunowicz, Wincenty Tyszkowski,
Ludwik Jędrzej o wicz, Aleksander Batowski, Gwalbert Pawlikowski,
Antoni Strachocki i Franciszek Cywiński.

Przeszło trzy lata minęło w oczekiwaniu na zezwolenie rządu.

Skutkiem tego na posiedzeniu Sejmu Stanowego z 20. października 1836
uczynił arcybiskup lwowski X. Franciszek Pischtek uwagę, ,,że zważa-
jąc na dobroczynny wpływ, jaki Towarzystwa gospodarskie w innych
prowincyach na wzrost gospodarstwa krajowego wywierają, życzyć by
należało, ażeby towarzystwo agronomiczne, na które już NPan zezwo-
lić raczył, istnieć zaczęło. Wypadałoby tedy Wydziałowi Stanowemu,
mimo tego już tym przedmiotem się zajmującemu, aby o to należyte
poczynił kroki."

Spełniając powyższe życzenie Sejmu znów pismem z 3. listopada
1836 1. 795 odniósł się Wybór Stanowy do Gubernatora w tej sprawie,
lecz dopiero reskryptem z 26. lutego 1838 otrzymał odmowną odpo-
wiedź, a w niej wskazówkę, że z zawiązaniem Towarzystwa czekać
należy ze względów politycznych aż do nastania spokojniejszych czasów.

Istotnie owe lata nie były spokojnemi w Galicyi. Pod powłoką
politycznej apatyi sfer arystokratycznych stolicy, które oddawały się
zabawom, chętnie bratały się z obcą i wrogą krajowi ówczesną biurokracyą cywilną i wojskową i w zawody ubiegały się o względy wszechwładnego prezydenta rządu krajowego, br. Franciszka Kriega — wrzało
i kipiało w społeczeństwie galicyjskiem, a związki tajne, z reguły zawiązywane przez emisaryuszów emigracyi, powstawały co chwila. Zaledwie ukończył się we Lwowie monstrualny proces polityczny wywołany przez nieudałe porywy Zaliwskiego i jego towarzyszy, aby pod
zaborem rosyjskim zorganizować partyzantkę, zaledwie śmiercią odpokutowali te szalone zamysły: Artur Zawisza i Michał Wołłowicz, a więzienia austryackie zaludniły się setkami skompromitowanych, już od
r. 1836 w Krakowie i we Lwowie powstawały nowe [[Masoneria|związki wolnomularskie]] lub im pokrewne tajne stowarzyszenia, w których brali udział
nie tylko gorętszej natury młodsi, ale nawet obywatele poważniejsi
wiekiem i stanowiskiem społecznem. Chociaż co chwila czujność rządu
wpadała na trop owych związków i nowi skazańcy zapełniali więzienne
cele Kufsteinu i Spielbergu, ruch podziemnych robót rósł i potężniał,
aż w końcu doprowadził mimo wcale odmiennych zamiarów do nieszczęsnej katastrofy roku 1846. W obec tego rząd nie był bynajmniej
skłonnym do zawiązywania stowarzyszenia, które aczkolwiek mając
inne statutowe przeznaczenie, mogło snadnie uledz ogólnemu prądowi
i poza zasłoną spraw rolniczych jąć się agitacyi politycznej.

Spoczywały więc dalej w archiwum krajowem zatwierdzone sta-
tuta Towarzystwa i czekały lepszych czasów. (...)

==Założenie 1845==

Wreszcie po szesnastu latach od daty zatwierdzenia statutów zezwolił rząd krajowy na zawiązanie „C. k . Galicyjskiego Towarzystwa gospodarskiego".
Reskryptem z 6. maja 1845 L. 335
upoważnił ówczesny cywilny i wojskowy Gubernator Galicyi, Arcyks.
Ferdynand d'Esté, Wydział Stanowy, aby w myśl §. 68 statutów zawezwał „kilkudziesięciu właścicieli dóbr ziemskich, po imieniu wyrażonych,
do oświadczenia, ażaliby byli gotowi przystąpić do rzeczonego Towarzystwa".

Otrzymanego polecenia nie spełnił bezzwłocznie Wydział Stanowy
ale przedtem odezwą z 14. b . m . L . 302 upraszał Prezydyum gubernialne o imienne wyznaczenie 30 obywateli zaprosić się mających i do-
piero po otrzymaniu listy owych przyszłych członków Towarzystwa
w reskrypcie gubernialnym z 25. maja t. r. L. 529, zaprosił ich, ażeby
dnia 3. lipca 1845 o godzinie dziesiątej z rana zechcieli zebrać się
w sali radnej Stanów i dopomogli do zawiązania Towarzystwa.

W oznaczonym dniu i godzinie stawiło się z trzydziestu zaproszonych dwudziestu jeden a to mianowicie :

Augustynowicz Leon
Bochdan Stanisław
Dzieduszycki hr. Tytus
Jabłonowski Grzymała Józef
Jabłonowski ks. Karol
Jabłonowski hr. Ludwik
Komorowski hr. Cypryan
Krasicki hr. Kazimierz
Kronauge von Kronwald
Krzeczunowicz Waleryan
Lewicki hr. Kajetan
Medwey Karol
Mysłowski Antoni
Pawlikowski Gwalbert
Pietruski Izydor
Romaszkan Piotr
Sapieha ks. Leon
Skrzyński Wincenty
Wojczyński Jan
Zamojski hr. Adam
Żebrowski Tadeusz.

Na to pierwsze zgromadzenie nie przybyli z zaproszonych nie nadesławszy jednak zaprzeczającego oświadczenia :

Badeni Kazimierz
Borkowski Dunin hr. Stanisław
Enzendorfer Karol, prezydent gal. Sądu apelacyjnego
Jędrzejowicz Grzegorz
Konopka br. Jan
Olechowski Jan
Rudkowski Kajetan
Skarbek lir. Stanisław
Zagórski Karol.

Obrady zagaił i przewodniczył zgromadzeniu z upoważnienia Gubernatora Franciszek br. Krieg, prezydent gubernialny i zastępca Prezesa Wydziału Stanowego, protokół spisywał w języku niemieckim
August Gérard de Festenburg, sekretarz prezydyalny rządu gubernialnego, późniejszy burmistrz m. Lwowa.

Po zagajeniu przystąpiono do wyboru prezesa Towarzystwa i
w imiennem łajnem głosowaniu wybrano 16 głosami ks. Leona Sapiehę,
zaś 14 głosami tymczasowym sekretarzem Kazimierza hr. Krasickiego.
Następnym punktem porządku dziennego był wybór nowych czynnych członków Towarzystwa. Zostali nimi:

1. Baworowski hr. Adam

2. Brandys Wojciech

3. Drohojowski hr. Seweryn

4. Dzieduszycki hr. Józef

5. Dzieduszycki hr. Tytus.

6. Dulski Edward

7. Fredro hr. Aleksander

8. Jędrzejowicz Dawid

9. Klima ks. Antoni

10. Kłodziński Adam

11. Kochański Tomasz

12. Kraiński Maurycy

13. Dr. Kunzek August, profesor
lwowskiego Uniwersytetu

14. Lewicki Józef

15. Lubieniecki Julian

16. Obniski Wiktor

17. Olszewski Tyburcy

18. Ostaszewski Teofil

19. Potocki hr. Alfred

20. Pietruski Konstanty

21. Starzeński hr. Michał

22. Tergonde Teodor

23. Dr. Tomanek Edward, profesor lwowskiego Uniwersytetu.

Prócz powyższych wybrano czynnymi członkami:

24. Franciszka br. Kriega

25. X. Franciszka Piszteka, arcybiskupa lwowskiego

26. Jana Śnigurskiego, gr. k. biskupa przemyskiego

27. Edwarda br. Liechtensteinu,
c. k . pułkownika piechoty.

W końcu uchwalono upraszać Monarchę:

a) o zatwierdzenie wyboru Prezesa Towarzystwa,

b) o pozwolenie, aby ogólne zgromadzenia zamiast z końcem maja
i grudnia odbywać się mogły z końcem stycznia i czerwca każdego roku,

c) o zezwolenie na wyznaczenie dla Sekretarza Towarzystwa stałej
płacy nie przenoszącej 1.200 złr. M . K . w srebrze.

W cztery miesiące później ogłosił Wydział Stanowy pismem z 13.
listopada t. z . 1 . 1072, że Cesarz najwyższem postanowieniem z d. 23.
września t. r. raczył zatwierdzić wybór ks. Leona Sapiehy na prezesa
Towarzystwa, zaś Protektorem zamianować Arcyksięcia Ferdynanda
d' Este.

W ślad tych zarządzeń odbyło się II. ogólne Zgromadzenie dnia
31. stycznia 1846 w obecności 31 członków.

Posiedzenie otworzył Prezes następującą przemową:

„Prześwietne Zgromadzenie! Ostatnie lat kilka stanowią ważną
dla Galicyę epokę. W nich to wyszliśmy z długiego letargu, który nas
był ogarnął. Pod opieką ojcowskiego Rządu i wpływem naszych Stanów już zakwitają Towarzystwo Kredytowe, Kasa Oszczędności i Szkoła
techniczna. Cieszymy się nadzieją prędkiego rozpoczęcia budowy kolei
żelaznej. Między tylu ważnemi instytucyami niepoślednie zająć może
miejsce i Towarzystwo, które my dziś reprezentujemy. Jesteśmy i długo
jeszcze zostaniemy krajem jedynie rolniczym. Do tego nas pobudza
urodzajność naszej ziemi, jej położenie dalekie od morza i wszelkich
środków handlowych, a bardziej jeszcze nasze zwyczaje i skłonności.
Rolnictwo więc powinno być podstawą naszej zamożności i dobrego
bytu. (...)