Tekst źródłowy strony Organizacje pozarządowe, czyli szklanka do połowy pusta



[[Kategoria:Teksty Piotr Frączak]]
=Organizacje pozarządowe, czyli szklanka do połowy pusta=

[https://kulturaliberalna.pl/2016/11/22/piotr-fraczak-organizacje-pozarzadowe-rola/ Piotr Frączak w Kultura Liberalna nr 411 22 listopada 2016]

To że organizacje pozarządowe zostały wykorzystane do politycznej nagonki, to jedno, ale że społeczeństwo obywatelskie ma się nie najlepiej, to drugie.
Dość niespodziewanie kwestia organizacji pozarządowych stała się gorącym newsem, a przecież przez ostatnie lata rzadko mogliśmy obserwować zainteresowanie mediów oddolną aktywnością obywatelską. Pojawienie się informacji w kilku głównych wydaniach „Wiadomości”, a także całego cyklu wywiadów i oświadczeń w mediach masowych, to naprawdę coś nadzwyczajnego. Oczywiście pytaniem pozostaje, czy wyjdzie to na dobre czy raczej na złe całemu ruchowi organizacji, ale warto – korzystając z tego zamieszania – pokusić się o pewną szerszą refleksję. Bo że organizacje zostały wykorzystane do politycznej nagonki, to jedno, ale że społeczeństwo obywatelskie ma się nie najlepiej, to drugie.

==Dwadzieścia pięć lat później==
Jaka jest kondycja sektora pozarządowego dziś, w roku 2016? Co pozostało z czasów, gdy transformacja, otworzywszy drzwi samoorganizacji, spowodowała lawinową rejestrację nowych stowarzyszeń i fundacji? W Polsce działa dziś ok. 100 tys. stowarzyszeń i 17 tys. fundacji. Nie jest to wiele jak na niemal 40-milionowe społeczeństwo, nawet jeśli dodamy do tego całą rzeszę działań niesformalizowanych, takich jak inicjatywy ruchów miejskich czy koła gospodyń wiejskich. Nie jesteśmy społeczeństwem zorganizowanym, choć w ostatnim czasie coraz częściej widzimy wielotysięczne demonstracje uliczne, w których organizowaniu znaczącą rolę odgrywają różnego rodzaju stowarzyszenia. Organizacje przestają być tylko wykonawcą usług publicznych, ale próbują też włączyć się w życie publiczne.

==Funkcje organizacji==
Bo organizacje pozarządowe (społeczne, obywatelskie, działające nie dla zysku – to tylko niektóre z wymiennych określeń, które stosuje się, by je opisać) pełnią w społeczeństwie różnorodne funkcje. Warto je tu przypomnieć, podkreślając jednak, że mimo podobieństw, w różnych krajach, a więc w różnych systemach społeczno-politycznych, te funkcje tworzą trochę inną całość, inny „ekosystem”.

Niektóre organizacje dostarczają różnego rodzaju usługi – pomocowe, edukacyjne, zdrowotne, hobbystyczne – których państwo i rynek nie oferują w wystarczającym stopniu lub w odpowiedniej jakości. Inne ułatwiają obywatelom uczestniczenie w życiu publicznym, udział w debatach, artykułowanie i reprezentowanie różnorodnych interesów i wyznawanych wartości. To dzięki organizacjom w debacie publicznej pojawiają się ważne tematy, co często doprowadza do zmian systemowych w danym obszarze.

Tych funkcji jest więcej. Są organizacje, które w skali mikro testują różnorodne rozwiązania społeczne – kto dziś pamięta, że system świeckiej, powszechnej edukacji, system ubezpieczeń społecznych, system opieki zdrowotnej inicjowały i testowały właśnie inicjatywy społeczne. Wyspecjalizowane organizacje zapewniają również społeczny system kontroli nad tym, aby administracja i biznes przestrzegały prawa, aby nie działały na szkodę obywateli i dobra wspólnego. To wielka mozaika działań, które wzięte razem wpływają na jakość życia obywateli.

==Kryzys państwa opiekuńczego==
Wiele wskazuje na to, że wraz z transformacją państwa opiekuńczego zmienia się i rola sektora pozarządowego. Pomijając różnice w konkretnych krajach czy kręgach kulturowych, tym, co znacząco wpłynęło w ostatnich dziesięcioleciach na postrzeganie roli organizacji w systemie społeczno-gospodarczym, były zmiany w postrzeganiu roli państwa i podziału odpowiedzialności pomiędzy administrację (rządową i samorządową), biznes i społeczeństwo obywatelskie.

W państwach opiekuńczych organizacje pozarządowe spychane były na margines. Miały w dużej mierze jedynie uzupełniać działania pozostałych dwu sektorów. Jednak konieczność rekonstrukcji państwa opiekuńczego wymusiła najpierw uznanie organizacji za ważnego partnera w realizacji usług społecznych (tzw. kultura kontraktu, czyli porozumień między rządami a zorganizowanym społeczeństwem), a następnie zauważenia go jako współrealizatora polityk publicznych (tzw. kultura kompaktu). Nowe ułożenie zadań pomiędzy państwem a społeczeństwem obywatelskim dokonuje się na naszych oczach.

==Między biurokracją a konkurencją==
Ten ogólnoświatowy trend ma i swoje polskie reminiscencje. Transformacja systemowa po 1989 r. wpisała się w szerszy trend włączania organizacji pozarządowych w system świadczenia usług. W sposób znaczący zaważyło to na strukturze naszego sektora, wpłynęło na to, że głównym obszarem działania organizacji są zadania publiczne i to często finansowane ze środków publicznych. Organizacje stały się realizatorem zadań państwa, swego rodzaju przedłużeniem administracji. Gdy więc premier Beata Szydło mówi o finansowaniu organizacji, w istocie mówi jedynie o finansowaniu zadań publicznych realizowanych przez organizacje pozarządowe.

Co więcej – w obecnym systemie prawnym nie może być mowy o podmiotowym wspieraniu jakiejkolwiek organizacji, a wykonywanie zadań publicznych często w istocie oznacza (np. za sprawą konieczności zdobycia wkładu własnego) osłabienie tych instytucji. Mamy więc do czynienia z sytuacją, gdy społeczeństwo obywatelskie wykonuje zadania państwa, czasem konkurując z biznesem o realizację usług, ale nie do końca wypełnia swoje zadania związane z kontrolą pozostałych sektorów czy mobilizacją społeczną dla osiągnięcia rezultatów, które z punktu widzenia biurokracji lub mechanizmów rynkowych mogą wydawać się drugorzędne.

Ochrona dziedzictwa narodowego (w tym parków narodowych), walka ze smogiem w miastach, działania na rzecz dostępu do zdrowej żywności, wspieranie osób, które znalazły się w trudnych warunkach (bezdomnych, chorych, niepełnosprawnych oraz ich rodzin), bronienie demokracji i praw człowieka – to obszary, które często w polityce rządów czy korporacji schodzą na plan dalszy. Tylko zaangażowane i zorganizowane społeczeństwo obywatelskie może się o nie zatroszczyć lub skutecznie upomnieć.