|
Znacznik: Usunięcie całej zawartości strony |
| (Nie pokazano 3 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) |
| Linia 1: |
Linia 1: |
| − | [https://www.academia.edu/42907571/Najstarsze_zakony_w_Europie_-_rzecz_o_samorozwoju_i_przetrwaniu ściągnij pełną wersję w formacie pdf wraz z tezami do dyskusji]
| |
| − | [[Plik:Benedykt i reguła.jpg|thumb|400px|Benedykt z Nursji przekazujący swoją Regułę (obraz z 1129 w klasztorze św. Idziego w Nîmes)]]
| |
| | | | |
| − | =Pierwsze klasztory=
| |
| − |
| |
| − | [[Plik:Mnisi.png|thumb|300px|right]]
| |
| − | ==Ruch społeczno-religijny==
| |
| − | Historia zakonów to w istocie powolna instytucjonalizacja ruchu społeczno-religijnego. (...) Gdy prześledzimy historię zakonów, łatwo odkryjemy, w jak oddolny, spontaniczny sposób tworzyły się i rozwijały. Osoba świecka, ksiądz, pustelnik, zakonnik, nawrócony grzesznik – najczęściej późniejszy święty – odczuwa potrzebę większego zaangażowania i odnowienia swego życia duchowego. (...)
| |
| − |
| |
| − | ==Wieki inkubacji==
| |
| − |
| |
| − | (...) Jak to się stało, że z pierwszych wspólnot mniszych, skupionych na sobie, rozwinęły się opactwa, które za sprawą swoich umiejętności uprawy roli, zarządzania wielkimi majątkami ziemskimi stały się jednym z filarów nowego porządku? Wielu rzeczy możemy się jedynie domyślać. (...) Klasztory stały się znaczącą siłą(...).
| |
| − |
| |
| − | ==Opactwo==
| |
| − | Czym jest zatem pojedyncze, samorządne opactwo (wymiennie stosujemy pojęcia klasztoru czy monasteru1). Przyjrzyjmy się kilku aspektom jego funkcjonowania, w dużym oczywiście uproszczeniu.
| |
| − |
| |
| − | [[Plik:Rahn Kloster Sanct Gallen nach Lasius.jpg|thumb|400px|Rekonstrukcja budynków opactwa Saint Gall na podstawie planu z IX wieku [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plan_klasztoru_w_Sankt_Gallen zobacz opis planu] ]]
| |
| − |
| |
| − | Opactwo prowadziło szeroką działalność (...)
| |
| − |
| |
| − | Opactwo z założenia miało być samowystarczalne (...)
| |
| − |
| |
| − | Opactwo było skomplikowaną organizacją (...)
| |
| − |
| |
| − | Opactwa były samorządne (...)
| |
| − |
| |
| − | Opat był jak ojciec (...)
| |
| − |
| |
| − | ==Reforma akwizgrańska==
| |
| − | Rozwój ruchu monastycznego, a jednocześnie podporządkowanie go władzy cesarskiej, wymagało nowych rozwiązań. W 817 roku na synodzie akwizgrańskim przyjęto jako obowiązującą propozycję (komentarz do reguły) mnicha i opata, ale też doradcy Karolingów, Benedykta z Anianu (+821). Próbowano ujednolicić funkcjonowanie klasztorów, wzmocniono rolę liturgii (zwiększono liczbę obowiązkowych psalmów), zaostrzono ascezę, wprowadzono kontrolę tak zewnętrzną, jak wewnętrzną. (...)
| |
| − |
| |
| − | =Reforma kluniacka=
| |
| − |
| |
| − | ==Kongregacje==
| |
| − | Klasztory z IX wieku – choćby dzięki hojnym nadaniom, a także wpływowi władzy świeckiej na ich działalność – nie są już tym samym, co te w wieku V – gdy eremickie wspólnoty powstawały „na pustyni", tworzone własnymi rękami mnichów. Są teraz silniejsze i zasobniejsze, ale to wpływa na ich bezpieczeństwo. Stanowią łakomy kąsek w prywatnych wojnach. Te samotne wyspy są zagrożone w niepewnej sytuacji politycznej w IX-X wieku, a zatem w celach obronnych zaczynają się łączyć w kongregacje, swoiste federacje poszczególnych klasztorów. Współdziałają, ale nie stanowią jeszcze jedności. Ich związki to rodzaj strategicznych sojuszy, a czasem i forma duchowej więzi (rodzaj konfraterni, w ramach której mnisi wzajemnie wspierają się modlitwą).
| |
| − |
| |
| − | ==Cluny i inni==
| |
| − |
| |
| − | Nowa jakość pojawia się wraz z powstaniem opactwa Cluny, które reformę oparło na idei Benedykta z Anianu, rozbudowując jeszcze liturgię i nie pozostawiając mnichom czasu na pracę fizyczną czy naukową. Mnisi mieli żyć z tego, co ofiarują wierni i wypracują ich poddani.(...)
| |
| − |
| |
| − | [[Plik:Wykres 1.jpg|1100px]]
| |
| − |
| |
| − | ==Ruch eremicki i powrót do korzeni==
| |
| − | (..) Już w XII wieku kongregacja Cluny powoli traci na znaczeniu, zepchnięta w cień przez nowe kongregacje i inicjatywy, z których tworzą się dojrzałe zakony – kamedułów, cystersów, kartuzów i norbertanów. (...)
| |
| − |
| |
| − | =Wiek zakonów mniszych=
| |
| − |
| |
| − | XII wiek niewątpliwie upłynął w Europie pod znakiem zakonów. Niektóre, jak cystersi, norbertanie czy templariusze, rozrosły się do monstrualnych rozmiarów i odgrywały wiodącą rolę w życiu społeczno-ekonomicznym ówczesnego świata. Jednak nie bez znaczenia była także ich liczba i różnorodność.
| |
| − |
| |
| − | ==Czym jest zakon?==
| |
| − | (...) Kongregacje były formą, mniej lub bardziej scentralizowanej, współpracy. Cluny, jak wspominaliśmy, oparte była na koncepcji wielkiego opactwa. Część kongregacji benedyktyńskich, walombrozjanie, sylwestryni, celestyni, oliwetanie, a przede wszystkim znani z historii Polski kameduli i cystersi, wyodrębniła się na tyle, że została uznana za osobne zakony.
| |
| − | ==Opactwo i zakon u cystersów==
| |
| − | Początkowo pierwszy klasztor cystersów (podobnie jak innych kongregacji czy zakonów działających w oparciu o regułę św. Benedykta) był po prostu jednym z klasztorów benedyktyńskich o zaostrzonej regule. (...) Podobnie jak u benedyktynów opat cysterski rządził samodzielnie w opactwie. Jednak możemy tu już mówić o prawdziwym zakonie. Życie w opactwach cysterskich regulowały, obok reguły benedyktyńskiej, wspólne statuty zakonne, a zbierająca się raz do roku kapituła generalna, złożona ze wszystkich opatów, była najwyższą władzą (ustawodawczą i sądowniczą) zakonu. Wzajemna kontrola została ustanowiona na zasadzie zależności filialnej.(...) Rozwój zakonu oraz jego sukcesy gospodarcze i polityczne w ówczesnej Europie stawiają przewodzącego mu Bernarda z Clairvaux (+1153) na równi z papieżem i cesarzem (a może i ponad nimi).
| |
| − |
| |
| − | ==Inne ówczesne zakony==
| |
| − | ===Reguła augustiańska===
| |
| − | (...) na synodzie akwizgrańskim silnie oddzielono wspólnoty mnisze od kanonicznych, teraz, tzn. w czasach synodu laterańskiego (1059) i całej reformy gregoriańskiej, następuje ponowne zbliżenie. Wraca do łask reguła św. Augustyna, która choć bardziej nakierowana na działanie w świecie niż kontemplację, w formach organizacyjnych upodabnia się wówczas do klasztorów mniszych. (...)
| |
| − | ===Zakony szpitalne i rycerskie===
| |
| − | W oparciu o regułę augustiańską powstają również zakony, które wywodzą się z bractw świeckich, np. zakony szpitalne (szpitalników). Wydaje się, że częste utożsamianie ich z zakonami rycerskimi prowadzić może do nieporozumień. (...)
| |
| − |
| |
| − | Zakony rycerskie, jako specyficzny rodzaj zakonów, wywodziły się z czasu krucjat. Ich rodowód to zarówno tradycje mnisze (a konkretnie cysterskie, np. u templariuszy), kanoniczne (bożogrobcy), jak i świeckie (wspomniane wyżej bractwa szpitalne, np. w przypadku Joannitów), a często mieszane (reguły krzyżaków były kompilacją reguł templariuszy i joannitów, a bożogrobcy to właściwie dwa osobne zakony – kanoników i rycerzy). (...) Tym, co zbliżało zakony rycerskie do zakonów mniszych, jest fakt, że bracia-rycerze funkcjonowali obok kapłanów, i to oni zarządzali zakonem i poszczególnymi komturiami.
| |
| − |
| |
| − | ===Klasztory kobiece w cieniu katedr===
| |
| − | (...) Wczesnośredniowieczne żeńskie klasztory mnisze, często fundowane dla córek królów i książąt, stanowiły znaczące ośrodki kultury i swoistej emancypacji kobiet, było to z pewnością zjawisko elitarne. Dopiero zaangażowanie kobiet w ruchy religijne w wieku XI prowadzi do zwiększenia ich udziału w szerokim ruchu monastycznym, a wszystkie zakony posiadają swoją żeńską gałąź. (...)
| |
| − |
| |
| − | ==Ograniczenie wolności zrzeszania się==
| |
| − | Tak jak ideowa dominacja kongregacji Cluny podważona zostaje przez powstanie wywodzących się z ruchów eremickich nowych zakonów, tak o spadku znaczenia klasztorów mniszych zadecydowały tzw. „ruchy ubogich" i budowane na tej idei nowe zakony, które krytykując bogactwo kleru, praktykowały ubóstwo. (...) Innocenty III (+1216) „gdy się dowiedział, że zbytnia rozmaitość zakonnych zgromadzeń wprowadza wielki zamęt do Kościoła Bożego, zakazał na soborze laterańskim IV (1215 r.), aby potem nikt nowego zakonu nie zakładał, lecz każdy, ktoby zakonne życie wieść chciał, aby wstąpił do jednego z istniejących już zakonów (...)" Życie społeczne zawsze jest jednak silniejsze od nakazów prawa, które stara się je zbytnio ograniczać. Szybko zaczęto więc stosować wyjątki i zatwierdzać zakony żebracze, które zdominowały wieki następne, czy te, które bardziej pasowały do wcześniejszej epoki, jak choćby wspomniany wyżej zakon brygidek.
| |
| − |
| |
| − | ==Siłą rozpędu==
| |
| − | Wiek XIII, mimo pojawienia się zakonów żebraczych, jest jeszcze dla starych zakonów czasem prosperity. (...)
| |
| − |
| |
| − | =Życie po życiu – kolejne kryzysy i odnowy=
| |
| − |
| |
| − | ==Niejedno imię róży==
| |
| − |
| |
| − | Zakony i klasztory, które powstały w wieku XII czy wiekach wcześniejszych, w XIII wieku zaczynały tracić na znaczeniu. Słowo „zaczynają" jest tu bardzo ważne. (...) Ta pełna wzlotów i upadków historia kształtowała wspólnoty zakonne i ich członków czy członkinie, ale też wpływała na otoczenie, była wzorem lub przedmiotem krytyki. Te jakże różne opowieści mają pewne elementy wspólne, wpisują się w pewne ogólne tendencje i tak też spróbuję – w formie bardzo ogólnej – je pokazać, w upraszczającym nieco podziale na czas kryzysu (wieki XIV i XV), czas reformacji i kontrreformacji (XVI i XVII), czas oświecenia i kasat (XVIII, XIX) i czas odnowy (XX).
| |
| − |
| |
| − | ==Czas kryzysu==
| |
| − | Pierwsze oznaki kryzysu pojawiają zazwyczaj już wraz z sukcesami. Liczne nadania zmuszają do większej pracy organizacyjnej, trzeba wybierać między podstawową misją a działaniami bieżącymi. Trzeba naginać regułę do nowych warunków – na co łatwo godzili się ówcześni papieże, licząc na większe przychody. (...) A przy tym sukces ekonomiczny osiągnięty w poprzednich wiekach budzi zazdrość. Opactwa z wielu względów stały się bogate. Coraz to nowe nadania, własność kolejnych członków przechodząca na własność wspólną, ograniczona konsumpcja nadwyżek (brak dzielenia zysków i majątku po śmierci) oraz ich inwestowanie musiały przełożyć się na rozbudowę majątku ziemskiego i nieruchomości. (...) Dlatego sposobem na kryzys były działania federacyjne. Jak pisaliśmy, zaczątkiem zakonów były kongregacje opactw. Powstają one znów jako reakcja na kryzys. (...)
| |
| − |
| |
| − | ==Reformacja i Kontrreformacja==
| |
| − | (...) Reformację, która początkowo miała być tylko kolejną reformą Kościoła, można zresztą również rozpatrywać w kategoriach oddolnej samoorganizacji. Luter był w końcu zakonnikiem augustiańskim (zakon żebraczy). Reformacja pogłębiła wyraźny kryzys życia zakonnego (choć niełatwo stwierdzić, co tu było przyczyną, a co skutkiem), a jego spektakularnym przejawem jest oczywiście sekularyzacja państwa Zakonu Krzyżackiego (...) Próby reform w poszczególnych opactwach miały często charakter powrotu do pierwotnej reguły. Takie praktyki stosowane po roku 1664 w cysterskim klasztorze La Trappe doprowadziły do powstania nowego zakonu – trapistów, o ponoć najsurowszej regule w Kościele katolickim.
| |
| − |
| |
| − | ==Oświecenie i kasaty==
| |
| − | Kolejny kryzys nadszedł wraz ze zwycięstwem Oświecenia, które nie miało zrozumienia dla „niepożytecznych" klasztorów kontemplacyjnych. Ideologia ideologią, a nowoczesne, centralistyczne państwo potrzebowało pieniędzy i... budynków użyteczności publicznej, na szkoły, szpitale, urzędy. (...) Zakony, o ile nie pełniły funkcji społecznej (prowadzenie szpitali czy szkół), traktowane były jako zbędne, a wręcz szkodliwe. Siły ultramontańskie (postulujące podporządkowanie lokalnych kościołów rzymskokatolickich decyzjom papieża) nie były dobrze widziane w centralizujących się państwach doby porewolucyjnej, a zatem zakony bezpośrednio podporządkowane papieżowi były traktowane jak jego wojsko.
| |
| − |
| |
| − | ==Czasy najnowsze==
| |
| − | A przecież ruch zakonny odrodził się na przełomie wieków XIX i XX, w 1965 r. podczas Soboru Watykańskiego II było już ok. 335 tys. zakonników. Odrodzenie tego ruchu przejawiało się oczywiście w tworzeniu nowych zakonów, ale także w odzyskiwaniu opactw zakonów najstarszych. (...)
| |
| − |
| |
| − | =Uzupełniające teksty źródłowe=
| |
| − | [[Piotr Skarga "Żywot św. Benedykta Opata" (fragmenty)]]
| |
| − |
| |
| − | [[Benedykt z Nursji "Reguła" (fragmenty)]]
| |
| − |
| |
| − | [[Encyklopedja Kościelna "Cystersi" (fragmenty) ]]
| |
| − |
| |
| − | [[Kategoria:Wykłady Piotr Frączak]]
| |
