Elbląg

Samorząd miejski

Prapoczątki

pruska osada handlowa Truso

1237 roku Krzyżacy wybudowali na wyspie u ujścia rzeki Elbląg niewielki drewniano-ziemny gródek.

Krzyżacy po roku 1240 przenieśli się w miejsce dzisiejszego Starego Miasta, w którym w miejscu dzisiejszego Podzamcza istniała już osada zasiedlona od połowy X wieku.

Prawa miejskie

1246 roku, uzyskała przywilej miejski na prawie lubeckim, znacznie większe przywileje niż sąsiednie miasta lokowane na prawie chełmińskim.

Podobnie jak w innych państwach nadbałtyckich ulice wytyczono prostopadle do rzeki, a przecinająca je w poprzek ulica stanowiła rynek.

stolica państwa krzyżackiego

W latach 1245–1248 rozpoczęto budowanie murowanego zamku.

w 1251 roku zamek został siedzibą mistrza krajowego – dzięki temu przez pierwsze 70 lat Elbląg był najważniejszym ośrodkiem życia miejskiego, jedynym portem morskim oraz podstawową bazą militarną organizującego się państwa krzyżackiego. do 1309 roku rolę centrum administracyjnego państwa krzyżackiego i był miejscem spotkań kapituły pruskiej.

zamek elbląski stał się w 1312 roku siedzibą wielkiego szpitalnika zakonu i jednocześnie komtura elbląskiego. Źródłem zamożności miasta było nadanie mu przez Krzyżaków znacznych posiadłości na Żuławach i Wzniesieniu Elbląskim.

Miasto żywo uczestniczyło w życiu Hanzy.

Nowe Miasto Elbląg

Silnym ciosem dla miasta było założenie przez Krzyżaków konkurencyjnego Nowego Miasta Elbląg w 1337 r. i nadanie mu przywileju lokacyjnego w dziesięć lat później.

walka z Krzyżakami

Po klęsce Krzyżaków pod Grunwaldem w 1410 mieszczanie elbląscy zdobyli i wypędzili - na krótko - załogę wraz z wielkim szpitalikiem i tutejszym komturem.

W 1440 roku to właśnie w Elblągu powstał Związek Pruski.

1454 w wyniku powstania antykrzyżackiego elbląscy mieszczanie zdobyli po 5-dniowym oblężeniu zamek krzyżacki, a następnie, w obawie przed ponownym powrotem Krzyżaków, zniszczyli go. Według postanowień pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią w 1466 Elbląg przyznano Polsce, do której należał przez około 300 lat, aż do roku 1772.

zabory

Już podczas I rozbioru Polski w 1772 Elbląg znalazł się pod zaborem pruskim. Elbląg pozbawiony został swoich dotychczasowych przywilejów, odebrano mu prawo lubeckie, a tym samym zniesiono mu samorząd. Władze miasta zostały podporządkowane pruskim urzędnikom państwowym.

1828 założono Towarzystwo Przemysłowe (Elbinger Gewerbe-Vereins), które otworzyło i prowadziło Szkołę Przemysłową, której absolwentem był m.in. Ferdinand Schichau.

11 listopada 1918 powstała Rada Robotnicza, ale jej działalność ograniczyła się jedynie do zorganizowania kilku wieców.

cechy, gildie, bractwa

Bractwo św. Jerzego - Elbląg

Dwór Artusa - Elbląg

Bractwo Kurkowe - Elbląg

zakony

klasztor brygidek

gdy zamek krzyżacki został przez mieszczan zburzony w znajdującym się na jego przedzamczu spichlerzu umieszczono brygidki. Fundacja klasztorna w Elblągu powstała ok. 1460 kiedy to przybyli do niej pierwsi zakonnicy i zakonnice.

Dominikanie

(~1238-1542)

Rafał Kubicki Mieszkańcy Elbląga wobec klasztoru dominikanów od XIII do początku XVI w. W: Rocznik Elbląski, 27, 2016, s. 31-49.

konwent beginek

działały w mieście już od XIII w. i związane były blisko z klasztorem dominikanów

Szpitale

Pestbude

Fundacja dobroczynna, zajmującej się udzielaniem wsparcia najbiedniejszym mieszkańcom Elbląga. Pierwotnym celem instytucji była walka z dżumą, pustoszącą miasto w 1624 r. (stąd nazwa). Następnie organizacja ewoluowała w stronę placówki opiekuńczej – przytułku dla ubogich. Utrzymywała się z datków, darowizn, zapisów (jednym z dobroczyńców był Richard Cowle, który wsparł instytucję na mocy swojego testamentu). Fundacja posiadała też własne niewielkie grunty i kapitał.

Mateczki Adwentowe (Adventmütterchen) lub Kobietki Adwentowe (Adventsweiblein). Później praktyka ta została podjęta przez siostry miłosierdzia innych elbląskich szpitali. Wywodził się jeszcze z dawnych czasów, gdy w Elblągu pod auspicjami i patronatem władz miejskich funkcjonował szpital – fundacja dla 32 zadżumionych osób, biednych i pozostawionych na łasce losu. A więc w okresie adwentu, przed świętami Bożego Narodzenia siostry szpitalne wspomnianej fundacji wychodziły na ulice, a z uwagi na okres w którym prowadziły swoją akcję dobroczynną, nazwane zostały Mateczkami Adwentowymi. Później praktyka ta została podjęta przez siostry miłosierdzia innych elbląskich szpitali, z wyjątkiem Szpitala Św. Ducha, który był bogato uposażony przez miasto. Chociaż przed wojną właśnie pod patronatem tego szpitala działały „najładniejsze i najbardziej lubiane mateczki”. W latach 20-tych poprzedniego stulecia magistrat elbląski jako patron szpitala dla zadżumionych tzw. Pestbude, uznał ten zwyczaj za niepożądany i nakazał zaniechanie tej formy dobroczynności. Spowodowało to falę oburzenia mieszkańców miasta i władze chcąc nie chcąc musiały cofnąć swój niefortunny zakaz, a Mateczki Adwentowe – ku zadowoleniu wszystkich, pojawiły się ponownie na ulicach miasta.

Towarzystwa

zabory

Już podczas I rozbioru Polski w 1772 Elbląg znalazł się pod zaborem pruskim. Elbląg pozbawiony został swoich dotychczasowych przywilejów, odebrano mu prawo lubeckie, a tym samym zniesiono mu samorząd. Władze miasta zostały podporządkowane pruskim urzędnikom państwowym.

1828 założono Towarzystwo Przemysłowe (Elbinger Gewerbe-Vereins), które otworzyło i prowadziło Szkołę Przemysłową, której absolwentem był m.in. Ferdinand Schichau.

11 listopada 1918 powstała Rada Robotnicza, ale jej działalność ograniczyła się jedynie do zorganizowania kilku wieców.

Loże masońskie

po zaborach powstały trzy w Elblągu Constantia sur gekróntin Eintraćht (119 br.)

resursa Humanitas

resursa Humanitas (Kasyno) będąca centrum życia towarzyskiego elbląskich elit miejskich. Była tez resursa mieszczańska

Casinogesellschaft – towarzystwo, grupujące przedwojenną zawodową i finansową elitę Elbląga, jego tradycje sięgają 1810 roku. O przynależności do Towarzystwa decydował zarząd w tajnym głosowaniu za pomocą białych i czarnych kulek. Głównym celem Casinogesellschaft było pielęgnowanie kontaktów towarzyskich i oddawanie się rozrywkom we własnym elitarnym gronie. Spotkania odbywały się w Ressource Humanitas (Resursie Mieszczańskiej) – reprezentacyjnym budynku, otoczonym parkiem, w samym centrum miasta (dziś park Planty). Do dyspozycji goście mieli restaurację, dwie sale balowe, czytelnię, pawilon muzyczny. W parku znajdował się również plac zabaw dla dzieci. Latem w parku odbywały się koncerty i wieczorki muzyczne, zimą w resursie – bale, soirée, przedstawienia itp.Na okładce widnieje exlibris autora publikacji - Wilhelma Behringa.

Publikacja dotycząca historii Resursy Mieszczańskiej w Elblągu. Zawiera dodatek : indeks nazwisk przewodniczących towarzystwa 1795-1897.

Towarzystwo Upiększania Elbląga

1939 Verschönerungsverein https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/publication/20038/edition/15165/statuten-fur-den-verschonerungsverein?language=pl

Celem towarzystwa było upiększania miasta i jego najbliższego otoczenia poprzez tworzenie nowych obiektów, takich jak np. promenady i dbanie o już istniejące. Towarzystwo chciało w ten sposób rozwijać zamiłowanie do piękna i porządku w otoczeniu wśród mieszkańców. Działania Towarzystwa Upiększania Elbląga sprowadzały się do zwracania uwagi na szczególnie piękne i funkcjonale obiekty, po to by zachowywano je w tym stanie, jak również na elementy szpecące miejski krajobraz. O ile pozwalały na to środki pieniężna Towarzystwo samo finansowało budowę nowych obiektów lub starało się wpływać w tym kierunku na władze miejskie. Towarzystwa tego typu zaczęły powstawać w drugiej połowie XIX w. Oprócz poprawiania wizerunku miejscowości, starały się też często wpływać na zwiększenie ruchu turystycznego. Później zostały zastąpione przez towarzystwa turystyczne.

Elbląskie Stowarzyszenie Gimnastyczne

Elbinger Turn-Vereins

[1848-]

Celem miało być krzewienie i propagowanie ćwiczeń fizycznych, sprzyjających wielostronnemu rozwojowi, a co za tym idzie również rozwojowi duchowemu.

statut

Elbląskie Towarzystwo Starożytności

[1873-1945] pruskie stowarzyszenia historyczno–archeologiczne

Rafał Panfil ELBLĄSKIE TOWARZYSTWO STAROŻYTNOŚCI (Elbinger Altertumsgesellschaft)w latach 1873–1945

Towarzystwo Gospodyń

istniało w Elbląga zapewne jeszcze przed I w ś, by przystąpić do Königsberger Hausfrauenbund (KHB) Towarzystwo Gospodyń Królewieckich

Po II w. ś.

Spółdzielnia Gospodarczo-Społeczna w Nowym Kościele (Podgrodzie) 1945-1949