Brygidki: Różnice pomiędzy wersjami
(Nie pokazano 4 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
Linia 4: | Linia 4: | ||
==W Polsce== | ==W Polsce== | ||
− | w Gdańsku | + | ===w Gdańsku=== |
+ | Klasztor kontynuacją inicjatyw tzw. [[Pokutnice w Gdańsku|pokutnic]]), które około 1350 roku miały gotycka kaplica pokutnic pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. | ||
+ | |||
+ | [https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=BRYGIDKI informacje z gedanopedia.pl] | ||
+ | |||
+ | W Gdańsku przedstawicielki zakonu pojawiły się w 1392, zgodę papieża na założenie klasztoru (trzeciego w Europie, po Vadstenie i Florencji) otrzymały w 1394, w 1396 przejęły szpital, kaplicę powstający klasztor Pokutnic. W 1397 poświęcono klasztorny kościół św. Brygidy, w 1400 w zespole klasztornym osiedli brygidianie. Klasztorem zawiadywała ksieni, na czele konwentu żeńskiego stała przeorysza, a męskiego przeor. | ||
+ | |||
+ | Początkowo klasztor borykał się z trudnościami, m.in. z otrzymaniem i zachowaniem odpowiedniego uposażenia (spór z kościołem św. Katarzyny) czy zatrzymaniem dążących do odrębności pokutnic. Na tle zatargów pojawił się w XV wieku urząd tzw. prowizorów, czyli opiekunów klasztoru. Byli nimi do reformacji proboszczowie kościoła św. Katarzyny i kościoła Najświętszej Marii Panny, nadzorujący m.in. dochody, wpływy z odpustów, jałmużny, czynszów. | ||
+ | |||
+ | W latach 1524–1525 (czas reformacji) był łupiony przez gdańszczan a w 1577 podczas wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym konwenty żeńskie i męskie usunięto z klasztoru. Po ponownym obsadzeniu opactwa wizytacje kościelne z lat 1580, 1583 i 1593 wykazywały pogarszający się stan dyscypliny i stopniowy zanik obsady. 16/17 I 1587 pożar zniszczył częściowo klasztor i kościół św. Brygidy. | ||
+ | |||
+ | W 1593 zwierzchnik klasztoru, biskup włocławski ► Hieronim Rozrażewski, przekazał go jezuitom. Klasztor ocalał dzięki interwencji władz Gdańska (proces przed asesorią koronną do 1597) i po schronieniu się w Gdańsku usuniętych z Vadsteny (1596) tamtejszych konwentów żeńskiego i męskiego. Pod kierunkiem jezuitów, nastąpiła odnowa konwentu żeńskiego. Próba zlikwidowania miejskiej kurateli nad klasztorem (wizytacja z 1610) doprowadziła do usunięcia przeoryszy Katheriny Engelsdorf i jej zwolenniczek (1610–1612). W latach 1613–1615 brygidki odzyskały kontrolę nad częścią swoich dóbr. Spory z Gdańskiem wywoływała obecność w klasztorze cystersów z Pelplina (jako spowiedników zwyczajnych) i jezuitów (jako spowiedników nadzwyczajnych i kapelanów). | ||
+ | |||
+ | W 1641 za sprawą ksieni Barbary Wichmann odnowiony został konwent brygidianów, a po reformacji w Polsce gdański klasztor stał się jedynym podwójnym, z oboma konwentami. Usunięci z terenu klasztoru jezuici w latach 1641–1649 wytoczyli brygidkom proces przed kurią rzymską, jednak dzięki interwencji władz Gdańska korzystnych dla jezuitów wyroków nie wprowadzono w życie. W 1643 i 1678 brygidki zawarły ugodę z miastem w sprawie wspólnego zarządzania Siedlcami (w 1454 nadanymi przez króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka ► Głównemu Miastu), przedłużaną następnie co 15 lat, po raz ostatni w 1723. W latach 1648–1669 dokonano przebudowy budynków klasztoru, zwłaszcza męskiego, w 1707 wybuchł w zespole klasztornym pożar. | ||
+ | |||
+ | Po I rozbiorze (1772) Prusacy przejęli (za odszkodowaniem) majątki klasztoru poza Gdańskiem, a po II rozbiorze (1793) rozciągnęli kuratelę nad nieruchomościami w Gdańsku, zakazując przyjmowania nowicjuszek. W 1806 zmarła ostatnia ksieni, Anna Kucharzewska. Klasztor ucierpiał od ostrzału podczas oblężeń w 1807 i 1813. W 1817 postawiono go w stan likwidacji, od 1824 rozpoczęto wyprzedaż bądź rozbiórkę budynków. W 1828 władze pruskie przejęły pozostałe budynki, nieruchomości w mieście oraz sumy kapitałowe, cztery żyjące mniszki przeniesiono do mieszkań poza klasztorem (na wschód od kościoła). Ostatnia mniszka, Elżbieta Netke, zmarła w 1855. Budynek klasztoru, przeznaczony początkowo na szkołę, zburzono w latach 1849–1851, zniwelowano teren (pozostawiając jedynie mur rozdzielający niegdyś oba konwenty). Powstała tu zbrojownia pospolitego ruszenia – Landwehry (Obrona Krajowa) i areszt wojskowy, oddzielone od terenu kościoła św. Brygidy wysokim płotem. | ||
+ | |||
+ | Brygidki zajmowały się m.in. prowadzeniem szkoły dla dziewcząt, z której korzystały przede wszystkim przedstawicielki gdańskiego patrycjatu. Do dyspozycji mnichów i mniszek pozostawał bogaty księgozbiór (częściowo zniszczony w 1734, podczas oblężenia miasta). | ||
+ | |||
+ | ===w innych miastach=== | ||
+ | |||
+ | w [[Elbląg|Elblągu]] w Lublinie, Samborze, Brześciu, Lwowie, Lipiu, Sokalu, Łucku i Grodnie. | ||
==źródła== | ==źródła== | ||
[https://ssf.apsl.edu.pl/baza/wydawn/ssf05/piotrowska.pdf Ewa Piotrowska BRYGIDKI W POLSKIEJ TRADYCJI MONASTYCZNEJ I KULTURZE Słupskie Studia Filozoficzne nr 5/2005] | [https://ssf.apsl.edu.pl/baza/wydawn/ssf05/piotrowska.pdf Ewa Piotrowska BRYGIDKI W POLSKIEJ TRADYCJI MONASTYCZNEJ I KULTURZE Słupskie Studia Filozoficzne nr 5/2005] | ||
+ | ===grodzieński=== | ||
+ | [http://www.naszaprzeszlosc.pl/files/tom085_05.pdf s. MAŁGORZATA BORKOWSKA OSB MISCELLANEA BRYGITAŃSKIE: GRODNO] | ||
+ | [https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/561/1/Wiesiolowscy_Grodno.pdf Klasztor brygidek W Grodnie - największa fundacja sakrnla rodu Wiesiołowskich] | ||
[[Kategoria:Zakony żeńskie]] | [[Kategoria:Zakony żeńskie]] |
Aktualna wersja na dzień 18:58, 10 cze 2025
Zakon Świętej Brygidy, Zakon Najświętszego Zbawiciela (łac. Ordo Sanctissimi Salvatoris Sanctae Brigittae, skrót O.SS.S), założony w Szwecji przez św. Brygidę (+1373) zatwierdzony przez Urbana V w 1370 w znacznie zmodyfikowanej postaci w stosunku do propozycji Brygidy.
W Polsce
w Gdańsku
Klasztor kontynuacją inicjatyw tzw. pokutnic), które około 1350 roku miały gotycka kaplica pokutnic pod wezwaniem św. Marii Magdaleny.
W Gdańsku przedstawicielki zakonu pojawiły się w 1392, zgodę papieża na założenie klasztoru (trzeciego w Europie, po Vadstenie i Florencji) otrzymały w 1394, w 1396 przejęły szpital, kaplicę powstający klasztor Pokutnic. W 1397 poświęcono klasztorny kościół św. Brygidy, w 1400 w zespole klasztornym osiedli brygidianie. Klasztorem zawiadywała ksieni, na czele konwentu żeńskiego stała przeorysza, a męskiego przeor.
Początkowo klasztor borykał się z trudnościami, m.in. z otrzymaniem i zachowaniem odpowiedniego uposażenia (spór z kościołem św. Katarzyny) czy zatrzymaniem dążących do odrębności pokutnic. Na tle zatargów pojawił się w XV wieku urząd tzw. prowizorów, czyli opiekunów klasztoru. Byli nimi do reformacji proboszczowie kościoła św. Katarzyny i kościoła Najświętszej Marii Panny, nadzorujący m.in. dochody, wpływy z odpustów, jałmużny, czynszów.
W latach 1524–1525 (czas reformacji) był łupiony przez gdańszczan a w 1577 podczas wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym konwenty żeńskie i męskie usunięto z klasztoru. Po ponownym obsadzeniu opactwa wizytacje kościelne z lat 1580, 1583 i 1593 wykazywały pogarszający się stan dyscypliny i stopniowy zanik obsady. 16/17 I 1587 pożar zniszczył częściowo klasztor i kościół św. Brygidy.
W 1593 zwierzchnik klasztoru, biskup włocławski ► Hieronim Rozrażewski, przekazał go jezuitom. Klasztor ocalał dzięki interwencji władz Gdańska (proces przed asesorią koronną do 1597) i po schronieniu się w Gdańsku usuniętych z Vadsteny (1596) tamtejszych konwentów żeńskiego i męskiego. Pod kierunkiem jezuitów, nastąpiła odnowa konwentu żeńskiego. Próba zlikwidowania miejskiej kurateli nad klasztorem (wizytacja z 1610) doprowadziła do usunięcia przeoryszy Katheriny Engelsdorf i jej zwolenniczek (1610–1612). W latach 1613–1615 brygidki odzyskały kontrolę nad częścią swoich dóbr. Spory z Gdańskiem wywoływała obecność w klasztorze cystersów z Pelplina (jako spowiedników zwyczajnych) i jezuitów (jako spowiedników nadzwyczajnych i kapelanów).
W 1641 za sprawą ksieni Barbary Wichmann odnowiony został konwent brygidianów, a po reformacji w Polsce gdański klasztor stał się jedynym podwójnym, z oboma konwentami. Usunięci z terenu klasztoru jezuici w latach 1641–1649 wytoczyli brygidkom proces przed kurią rzymską, jednak dzięki interwencji władz Gdańska korzystnych dla jezuitów wyroków nie wprowadzono w życie. W 1643 i 1678 brygidki zawarły ugodę z miastem w sprawie wspólnego zarządzania Siedlcami (w 1454 nadanymi przez króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka ► Głównemu Miastu), przedłużaną następnie co 15 lat, po raz ostatni w 1723. W latach 1648–1669 dokonano przebudowy budynków klasztoru, zwłaszcza męskiego, w 1707 wybuchł w zespole klasztornym pożar.
Po I rozbiorze (1772) Prusacy przejęli (za odszkodowaniem) majątki klasztoru poza Gdańskiem, a po II rozbiorze (1793) rozciągnęli kuratelę nad nieruchomościami w Gdańsku, zakazując przyjmowania nowicjuszek. W 1806 zmarła ostatnia ksieni, Anna Kucharzewska. Klasztor ucierpiał od ostrzału podczas oblężeń w 1807 i 1813. W 1817 postawiono go w stan likwidacji, od 1824 rozpoczęto wyprzedaż bądź rozbiórkę budynków. W 1828 władze pruskie przejęły pozostałe budynki, nieruchomości w mieście oraz sumy kapitałowe, cztery żyjące mniszki przeniesiono do mieszkań poza klasztorem (na wschód od kościoła). Ostatnia mniszka, Elżbieta Netke, zmarła w 1855. Budynek klasztoru, przeznaczony początkowo na szkołę, zburzono w latach 1849–1851, zniwelowano teren (pozostawiając jedynie mur rozdzielający niegdyś oba konwenty). Powstała tu zbrojownia pospolitego ruszenia – Landwehry (Obrona Krajowa) i areszt wojskowy, oddzielone od terenu kościoła św. Brygidy wysokim płotem.
Brygidki zajmowały się m.in. prowadzeniem szkoły dla dziewcząt, z której korzystały przede wszystkim przedstawicielki gdańskiego patrycjatu. Do dyspozycji mnichów i mniszek pozostawał bogaty księgozbiór (częściowo zniszczony w 1734, podczas oblężenia miasta).
w innych miastach
w Elblągu w Lublinie, Samborze, Brześciu, Lwowie, Lipiu, Sokalu, Łucku i Grodnie.
źródła
grodzieński
s. MAŁGORZATA BORKOWSKA OSB MISCELLANEA BRYGITAŃSKIE: GRODNO
Klasztor brygidek W Grodnie - największa fundacja sakrnla rodu Wiesiołowskich