Warszawa kobieca - Jan Bełcikowski

Jan Bełcikowski (opr.) Warszawa kobieca. Wszystkie organizacje kobiece z siedzibą w Warszawie. Dane historyczne, dane statystyczne i krótkie charakterystyki, Warszawa 1939

Ziemianki

W środowisku samych Ziemianek rozróżniamy siedem odrębnych, opartych o własne statuty, aczkolwiek ideowo złączonych, organizacyj.

Zaczynamy od najstarszej z nich, niby od macierzy, od Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek.

Tegoż porządku chronologicznego, według starszeństwa działania w Ruchu Kobiecym, trzymamy się i w dalszym układzie niniejszego materjału informacyjno-historycznego. (...)

Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek (1895)

Pod hasłem: z Bogiem dla Boga, z Narodem dla Ojczyzny!

Pierwsze na świecie kobiece Towarzystwo Rolnicze (drugie w Kanadzie 1896, trzecie, w Belgji i t. d.).

Powstało w 1895, z inicjatywy p. Marji Kleniewskiej z Kluczkowic, pod postacią z początku sieci Kółek „Praca" (o charakterze konspiracyjnym) i t.zw. Delegacyj Gospodyń Wiejskich. W 1901 występuje już, jako Sekcja Kobieca przy Sekcji Rolnej Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, w 1902 przyjmuje tamże nazwę: Koła Gospodyń wiejskich (Ziemianek Dworu i Wsi). W 1905 zmienia nazwę poprzednią na „Zjednoczone Koło Ziemianek",zaś od 1907r. działa już pod obecną nazwą „Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek" (w tymże roku zostaje zalegalizowane przez rząd rosyjski).

Przed wojną

Propagowało, jak i obecnie, ideę ścisłej współpracy ziemianki- obywatelki ziemskiej, włościanką, dworu ze wsią, na zasadzie wspólnego umiłowania Polski i jej ziemi. Prowadziło Kursy praktyczne (obecnie Instruktorskie). Pierwsze urządzało Konkursy gospodarcze (na wyrób masła, serów, na pieczenie chleba i t. p.), organizowało Stacje Zarodowe, Szkoły Gospodarcze(obecnie pozostały trzy takie szkoły: w Mirosławicach, w Nałęczowie i w Marysinie, pod Kutnem), zakładało Ochronki dla dzieci, Czytelnie latające, kształciło specjalne sanitarjuszki wiejskie, t.zw.„babki wiejskie" i t.d.

Podczas wojny

Prócz powyższego: Zakłada schroniska dla sierot i półsierot po poległych i ewakuowanych, niesie pomoc tworzącej się armji polskiej, urządza szpital dla rannych, pracuje w ambulatoriach, w kantynach i t. p., rozwija całą sieć wiejskich szkółek elementarnych, 650 szkółek; organizuje sekcje: Samokształcenia wychowawczego Matek, Wydawniczą, Kolportażową it.d.

Po wojnie

Wchodzi przez swe delegatki, w skład zainicjowanej wojnie przez siebie w 1923, Rady Naczelnej Ziemianek, organizuje Kursy instruktorskie (kroju, szycia, robót ręcznych) w Puławach, skoordynowuje ze sobą w 1918, nowo zawiązane „Koło Młodych Ziemianek" (dawniejsze „Nowe Życie"z roku 1913), obejmuje większość Kół Gospodyń Wiejskich przy Centralnem Towarzystwie Rolniczem, wyłania ze siebie, w 1926 roku, Koło Kresowych Ziemianek (Zrzeszenie Ziemianek i gospodyń wiejskich), wchodzi, jako Sekcja, Gospodarstwa Domowego do Instytutu Naukowej Organizacji w Warszawie, wyłania znów ze siebie, w 1926, Radę Naczelną Gospodarczego Wykształcenia Kobiet, przez którą wkraczana Międzynarodowy teren współpracy intelektualno - gospodarczej kobiet (przystępuje do Międzynarodowej Federacji Ogólnej Wy- kształcenia Gospodarczego we Fryburgu), bierze udział w III-cim Zjeździe Gospodyń Czechosłowackich i propaguje Unję Gospodyń Państw Słowiańskich Centralnych, organizuje Koło Studjów Gospodarstwa Domowego i przystępuje do realizacji Polskiego Instytutu Gospodarstwa Domowego, na wzór Ameryki, Anglji, Niemiec.

Organizacyjnie dzieli się na Koła i na Okręgi powiatowe i wojewódzkie. Stan liczebny, 3.000.

W skład prezydjum Zarządu S. Z. Z. wchodzą: pp. Eleonora Czarnowska, przewodnicząca, Anna Glinczyna i ks. Róża Czetwertyńska, dwie wiceprzewodniczące, ZofjaRogowska i Kazimiera Sieńkowska, dwie sekretarki. Adres: Marszałkowska 149,teł. 82-03. Organ Prasowy: Ziemianka Polska (dawniej „Świat Kobiecy", „Łan Polski").

Ostatnie dane statystyczne Instruktorjatu S.Z.Z. za rok 1929.

Ukończyło Kurs Instruktorski, trzymiesięczny w Puławach, słuchaczek 92,

Kursów prowadziły:

Kursów Kroju i Szycia (2—3 miesięcznych) za lata 1926, 1927, 1928, — 594, przy 9690 słuchaczkach.

Kursów gotowania i porządków domowych za tenże okres czasu— 539, przy 8186 słuchaczkach,

Kursów Zdrowia — 21, przy 1543 słuchaczkach.

Ponadto instruktorki Stowarzyszenia były powoływane do pracy w różnych szkołach gospodarczych, w Kołach Gospodyń Wiejskich przy Centralnem Towarzystwie Rolniczem i w Stowarzyszeniach Młodzieży Wiejskiej i w różnych Kursach szycia i gotowania.

Do powyższego dodamy: S. Z. Z. należy ponadto do: „Organizacyj Rolniczych",łączących wszystkie polskie zespoły rolnicze i gospodarcze, do „Związku właścicieli Sadów", do „Spółki kolportażowej „Druk", do „Międzystowarzyszeniowego Komitetu Pomocy Inteligencji", do „Opieki nad Młodzieżą Akademicką", do „Opieki nad rodakami na Obczyźnie", do „Żeńskiego Stowarzyszenia Polskiego Fidac'u i pozostaje w porozumieniu ze „Stowarzyszeniem Młodych Kobiet".

Koła Gospodyń Wiejskich

Istniejące obecnie przeważnie przy Centralnem Towarzystwie Organizacyj i Kółek Rolniczych Koła gospodyń Wiejskich zawdzięczają swoje powstanie również Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek.

Wyłoniły się, właściwie, z t.zw. konspiracyjnie „delegacyj wiejskich" w 1902.

Z pierwszem drukowanem sprawozdaniem tych Kół spotykamy się w „Świecie Kobiecym",, tygodniku Ziemianek z 1905—1906 r.

Sprawozdanie to w całości, jako dokument historyczny, podamy w dziale Źródła dziejowe.

Prócz Kół Gospodyń wiejskich przy S. Z. Z., w 1907, powstały takież Kola przy Centralnem Towarzystwie Rolniczem, przy zakładanych przez nie Kółkach Rolniczych, poświęconych sprawom drobnego rolnictwa.

Po oderwaniu się kilkuset tych Kółek od Towarzystwa w 1920r. wraz z niemi oderwały się i liczne Koła gospodyń wiejskich.

W ten sposób powstały jakby trzy grupy tych Kół Gospodyń: Ziemianek, Towarzystwa i Kółek.

Dla tem wszechstronniejszego zorientowania się w tych dość złożonych ugrupowaniach gospodyń wiejskich, niemożemy pominąć nadto Kółek Włościanek w Wielkopolsce, powstałych w 1918 r., przy sekcji Ekonomicznej Ziemianek, i Kół Gospodyń wiejskich na Śląsku, z dnia 20 lutego 1927.

Otóż, wracając do omawianego powyżej Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek określimy ich stan liczebny w Kołach Gospodyń wiejskich w przybliżeniu, w taki sposób:

• właściwych Kół gospodyń wiejskich (Ziemianek) — 280,
• Kół gospodyń wiejskich przy C.T.R.,do 1 stycznia 1930 roku, prowadzonych przez Ziemianki, 500,(wtem: 40 instruktorek, trzy inspektorki wojewódzkie),
• Kółek Włościanek w Wielkopolsce, prowadzonych przez Ziemianki — 100. Kół Gospodyń Wiejskich, prowadzonych przez Ziemianki na Śląsku — 20. Do tego tematu powrócimy jeszcze w dziale, poświęconym specjalnie „Wydziałowi Kół Gospodyń Wiejskich" przy zunifikowanem obecnie Centralnem

Towarzystwie Organizacyj i Kółek Rolniczych (patrz rok 1930).

Koła Młodych Ziemianek

(...)

Rada Naczelna Ziemianek

Powstała z inicjatywy Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek 17 czerwca 1923, na zjeździe Ziemianek z całej Polski z Królestwa, z Wielkopolski, z Pomorza i z Małopolski (Wschodniej i zachodniej). Ma na celu połączenie Zrzeszeń Ziemianek w jedno silne stowarzyszenie, oparte o jeden statut (zaś nie o kilka, jak obecnie).

W skład Rady Naczelnej Ziemianek wchodzą delegatki: Stowarzyszenia Wielkopolskich Ziemianek i Kółek Włościańskich przy Wielkopolskich Izbach Rolniczych, Stowarzyszenia Pomorskich Ziemianek i Kółek Włościanek przy pomorskich Izbach Rolniczych, Kół włościanek przy Śląskiej Izbie Rolniczej, Stowarzyszenia Małopolskich Ziemianek i Stow. Ziemianek Małopolski Wschodniej i Kół Gospodyń Wiejskich przy Lwowskiem Towarzystwie Rolniczem, Stow. Zjednoczonych Ziemianek, Zrzeszenia Ziemianek Kresowych i Kół Kresowych, Kół Gospodyń Wiejskich przy Centralnem Towarzystwie Organizacyj i Kółek Rolniczych (dawniejsze C. T. R.).

Od chwili swego ukonstytuowania się R. N. Z. odbyła 12 zebrań delegatek do Rady Naczelnej i pięć Zjazdów ogólnych z całej Polski: we Lwowie, 1924,w Warszawie, 1925, w Poznaniu, 1926, w Krakowie, 1927, w Wilnie, 1928, w Poznaniu, 1928.

Rada Naczelna Ziemianek prowadzi i wydaje organ wszystkich Zrzeszeń Ziemianek, p. t. „Ziemianka Polska" w Warszawie, w lokalu St. Zjedn. Ziemianek, Marszałkowska, 149.

Przewodniczącą honorową R. N. Z. jest p. Marja Kleniewska.

Przewodniczącą faktyczną; p. Eleonora Czarnowska, wice- przewodniczącą — p.ministrowa Jonta-Połczyńska. Na czele Komisji Organizacyjnej stoją pp. Aleksandra Grzybowska i Eleonora Czarnowska, na czele Komisji Zagranicznej — p. Zofja Jankowska z p.p.ks. Czetwertyńską, Duninówną i Święcicką.

Rada Naczelna Ziemianek współpracuje w sekcjach kobiecych Międzynarodowych Kongresów Rolniczych. Brała udział w Kongresach: w Paryżu, 1923, w Warszawie, 1925, w Rzymie, 1927 i w Bukareszcie, 1929. (pp. Czarnowska, Ks. Lubomirska).

Skład liczebny organizacyj, wchodzącychw skład R.N.Z. jest zmienny. Od 150 do 600 w stowarzyszeniach Ziemianek (z wyjątkiem liczącego 3000 członkiń Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek). Ale to są jakby sztaby organizacyj ziemianek.

Co do Kółek Włościanek, to dla charakterystyki ich liczebności podajemy dane o Związku Kółek Włościanek w Wielkopolsce. Otóż, Związek wspomniany liczył w maju 1930: 5.580 członkiń w 180 kółkach, w 1929 odbył 1261 zebrań kółkowych, 1143 wykładów i 128 kursów, w których brało udział 2000 uczenic.

Koło Studjów Gospodarstwa Domowego

(...)

Rada Naczelna Gospodarczego Wykształcenia Kobiet

Powstała w marcu 1926, na zebraniu organizacyjnem przedstawicielek następujących instytucyj i stowarzyszeń: Ministerstwa Rolnictwa, Towarzystwa Gospodarczego Wykształcenia Kobiet we Lwowie, Wydziału Kół Gospodyń Centralnego Towarzystwa Rolniczego, Szkoły Głównej Gospodarstwa w Snopkowie, Szkoły Wyższej Gospodarstwa w Chyliczkach, Wyższej Szkoły Gospodarstwa w Kuźnicach, seminarjum dla Nauczycielek Gospodarstwa w Warszawie, Instruktorek Gospodarstwa C. T. R.-u, Szkół Gospodarstw Ludowych, Związku Snopkowianek i Koła Kuźniczanek.

R.N.G.W.K. współpracuje z Międzynarodową Federacją Wykształcenia Gospodarczego we Fryburgu, z Międzynarodowymi Kongresami Rolniczymi i z Unją Gospodyń Państw Słowiańskich Centralnych (Polska, Czechy, Jugosławja).

W 1930 R.N.G.W.K. przystąpiła do realizacji wielkiego projektu Instytutu Gospodarstwa Domowego.

W skład zarządu Rady wchodzą: p. Marja Karczewska, Aniela Zdanowska, wice - przewodnicząca,pp.: Felicja Garapichowa, Wyczółkowska, Eleonora Czarnowska, ks. Irena Puzynianka, Irena Szumlakowska,Wanda Niegolewska, Janina Huberrowa, sekretarka Zarządu.

Unja Gospodyń Państw Słowiańskich Centralnych

(...)

Pozostałe

(...)

Wydział Kół Gospodyń Wiejskich (1918)'

Jest jednym z wydziałów Centralnego Towarzystwa Organizacyj i Kółek Rolniczych. Przewidziany w planie C. T. R. jeszcze podczas wojny, jako sekcja Kół G.W.,ukonstytuowana w 1918, dzięki inicjatywie Kółek Rolniczych Towarzystwa Rolniczego w Częstochowie, przechodzi kryzys rozłamowy w 1920(patrz. Koła G.W. przy Stowarzyszeniu Ziemianek), odradza się na nowo dopiero w 1923, na zjeździe delegatek Kół w Częstochowie.

O sile jego rozwojowej świadczy, między innemi, zestawienie liczby Kół w roku sprawozdawczym 1924 — 82 koła i 3823 członkiń, z takimże rokiem 1929: 494 koła i 14.120 członkiń.

Na ten sam rozwój K. G. W. przy C. T. R. wskazują i inne zestawienia. Tak np., gdy w 1924 Wydział (sekcja) miał tylko jedną instruktorkę okręgową, w Łomży, w 1929 liczy ich 32. Gdy w 1924 urządzono Kursów oświatowo-gospodarczych 11, przy 300 kursistkach, w 1929 odbyło się takichże kursów lotnych 420, przy 12,126 kursistkach.

1 stycznia 1930 (teoretycznie już w październiku 1929) nastąpiła, jak wspomnieliśmy, podziesięciu latach secesji, t.zw. unifikacja C.T.R-u z C.Z.K.R. i w ten sposób już do Wydziału K.G.W. weszły też Kółka G. W. przy Kółkach Rolniczych.

W początkach listopada b. r. odbędzie się I-szy wspólny już Zjazd doroczny Kół i Kółek G. W.

W skład obecnego Zarządu Wydziału Kół i Kółek G.W. wchodzą: P. Aniela Zdanowska, przewodnicząca, p. Elżbieta Borowska, kierowniczka działu Kół G.W. i p. Żebrowska (do 1 listopada b. r.), kierowniczka działu Kółek G. W., pp. Marja Zdanowiczówna i Irena Ciemniewska kierowniczki Kursów Oświatowo-Gospodarczych dla kobiet, p. Alodja Zrobkówna, inspektorka Wydziału. Do najbardziej zasłużonych i czynnych członkiń Zarządu należą pp.: Marja Karczewska, Pelagia Restorffowa, Aniela Chmielińska i inne.

Adres: ul. Kopernika 30, tel. 535-39.