Szpitale w Poznaniu

Śpitale‎ ‎i‎ ‎inne‎ ‎dobroczynne‎ ‎zakłady i‎ ‎fundusze

za Łukaszewicz, Józef Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach. T. 1

Rzadko‎ ‎które‎ ‎miasto‎ ‎poszczycić‎ ‎się‎ ‎może‎ ‎tylu‎ ‎śpitalami rozmaitego‎ ‎rodzaju,‎ ‎tylu‎ ‎zakładami‎ ‎i‎ ‎funduszami‎ ‎w‎ ‎celach dobroczynnych,‎ ‎jak‎ ‎Poznań‎ ‎w‎ ‎dawniejszych‎ ‎czasach.‎ ‎Przebieżmy‎ ‎te‎ ‎śpitale‎ ‎i‎ ‎zakłady‎ ‎porządkiem‎ ‎dat‎ ‎założenia.

‎Śpital‎ ‎ś.‎ ‎Michała‎»

‎Za‎ ‎radą‎ ‎Radwana,‎ ‎biskupa poznańskiego‎ ‎fundował‎ ‎Mieczysław‎ ‎stary‎ ‎około‎ ‎r.‎ ‎1170‎.‎ ‎śpital przy‎ ‎kościele‎ ‎ś. ‎Michała‎ ‎na‎ ‎Sródce‎ ‎i‎ ‎sprowadził‎ ‎do‎ ‎niego‎ ‎kawalerów‎ ‎ś. ‎Jana‎ ‎jerozolimskiego.‎‎ ‎Uposażył‎ ‎śpital ten‎ ‎następującemi‎ ‎wsiami:‎ ‎Niechrowy,‎ ‎Jagodno,‎ ‎Samoczyrska,‎ ‎Górka,‎ ‎Gosztowo,‎ ‎Gleczewo,‎ ‎Czerleitto,‎ ‎Jarogniewy, z‎ ‎wszelkiemi‎ ‎przynależytościami.‎ ‎Biskup‎ ‎Radwan‎ ‎z‎ ‎swojej‎ ‎strony‎ ‎nadal‎ ‎temu‎ ‎śpitalowi‎ ‎dziesięciny‎ ‎we‎ ‎wsiach‎ ‎biskupich:‎ ‎Milostowo‎ ‎Andrzejewa,‎ ‎Wygonowo‎ ‎,‎ ‎Suchylas, Obrzel,‎ ‎Lipnica.‎ ‎Spital‎ ‎ś.‎ ‎Michała‎ ‎tak‎ ‎hojnie‎ ‎uposażony miał‎ ‎dawać‎ ‎przytułek‎ ‎ubogim‎ ‎i‎ ‎nędzarzom‎ ‎w‎ ‎mieście‎ ‎Poznaniu‎ ‎żyjącym.‎ ‎Ale‎ ‎zamiar‎ ‎chwalebny‎ ‎Mieczysława‎ ‎starego‎ ‎i‎ ‎biskupa‎ ‎Radwana‎ ‎nie‎ ‎długo‎ ‎był‎ ‎wykonywany.‎ ‎Dochody‎ ‎śpitala‎ ‎ubogim‎ ‎wyłącznie‎ ‎poświęcone,‎ ‎zagarnęli‎ ‎kawalerowie‎ ‎ś.‎ ‎Jana‎ ‎jerozolimskiego‎ ‎dla‎ ‎siebie,‎ ‎tytuł‎ ‎kościoła‎ ‎ś.‎ ‎Michała‎ ‎zamienili‎ ‎na‎ ‎tytuł‎ ‎ś.‎ ‎Jana‎ ‎jerozolimskiego‎ ‎i zatarłszy‎ ‎tymsposobem‎ ‎pierwiastkowy‎ ‎cel‎ ‎fundacji,‎ ‎założyli‎ ‎przy‎ ‎nim‎ ‎dwa‎ ‎śpitale‎‎,‎ ‎to‎ ‎jest‎ ‎jeden‎ ‎dla‎ ‎ubogich‎ ‎i‎ ‎chorych‎ ‎podróżnych,‎ ‎hospitium‎,‎ ‎i‎ ‎właściwy‎ ‎śpital,‎ ‎czyli‎ ‎xenodochium.‎ ‎Pierwszy‎ ‎zaginął‎ ‎już‎ ‎w‎ ‎14,‎ ‎albo‎ ‎w‎ ‎15.‎ ‎wieku; drugi‎ ‎utrzymuje‎ ‎się‎ ‎dotąd.‎ ‎Znajdowało‎ ‎w‎ ‎nim‎ ‎przytułek i‎ ‎liche‎ ‎utrzymanie‎ ‎kilkunastu‎ ‎żebraków‎ ‎płci‎ ‎obojej,‎ ‎umieszczonych‎ ‎niegdyś‎ ‎w‎ ‎dwóch‎ ‎osobnych‎ ‎lepiankach (Niektórzy‎ ‎przecież‎ ‎kommandorowie‎ ‎poznańscy‎ ‎przypominali‎ ‎sobie cel‎ ‎funda‎‎cyi‎ ‎Mieczysława‎ ‎starego‎ ‎i‎ ‎cząstkę‎ ‎przynamniey‎ ‎niezmiernych‎ ‎dochodów‎ ‎swoich‎ ‎ubogim‎ ‎poświęcali.‎ ‎Tak‎ ‎np.‎ ‎Zygmunt Karól‎ ‎Radziwiłł,‎ ‎komandor‎ ‎poznański,‎ ‎włożył‎ ‎w‎ ‎roku‎ ‎1628.‎ ‎na dzierżawców‎ ‎dóbr‎ ‎kawalerskich‎ ‎obowiązek,‎ ‎aby‎ ‎w‎ ‎każde‎ ‎Suchedni‎ ‎i‎ ‎święta‎ ‎uroczyste‎ ‎dawali‎ ‎na‎ ‎ten‎ ‎śpital‎ ‎po‎ ‎kilka‎ ‎wierteli zboża,‎ ‎po‎ ‎beczce‎ ‎piwa‎ ‎i‎ ‎po‎ ‎2‎ ‎zł.‎ ‎ówczesne).‎‎ ‎Według‎ ‎świadectwa‎ ‎wizyty‎ ‎Rogalińskiego,‎ ‎prócz‎ ‎Mieczysława Starego‎ ‎uposażyli‎ ‎śpital‎ ‎ten‎,‎ ‎Władysław‎ ‎Odonicz‎ ‎w‎ ‎latach 1225.,‎ ‎1232.‎ ‎i‎ ‎1237.‎ ‎Bolesław‎ ‎i‎ ‎Przemysław,‎ ‎książęta wielkopolscy‎ ‎w‎ ‎latach‎ ‎1256‎ ‎i‎ ‎1268.

‎Spital‎ ‎ś.‎ ‎Szczepana

‎‎Śpital‎ ‎ten‎ ‎założył‎ ‎za‎ ‎miastem‎ ‎na‎ ‎prawym‎ ‎brzegu‎ ‎Warty‎ ‎Bogufał,‎ ‎biskup‎ ‎poznański‎ ‎roku‎ ‎1264.‎ ‎„Tegoż‎ ‎roku" ‎—‎ ‎mówi‎ ‎Bogufał‎ ‎—‎ ‎„to jest‎ ‎1264.,‎ ‎zołożonym‎ ‎został‎ ‎śpital‎ ‎dla‎ ‎chorych,‎ ‎na‎ ‎cześć ś.‎ ‎Szczepana‎ ‎za‎ ‎miastem‎ ‎Poznaniem‎ ‎przez‎ ‎Bogu‎fała,‎ ‎biskupa‎ ‎poznańskiego.‎ ‎Według‎ ‎postanowienia‎ ‎tegoż‎ ‎biskupa przełożony‎ ‎śpitala‎ ‎miał‎ ‎stalum‎ ‎w‎ ‎chórze‎ ‎i‎ ‎głos‎ ‎w‎ ‎kapitule‎ ‎kościoła‎ ‎poznańskiego“‎. ‎O‎ ‎śpitalu‎ ‎tym‎ ‎nie‎ ‎mogłem się‎ ‎nic‎ ‎więcej‎ ‎dowiedzieć‎ ‎w‎ ‎wizytach‎ ‎kościołów‎ ‎i‎ ‎śpitali poznańskich‎ ‎i‎ ‎w‎ ‎archiwach‎ ‎miejscowych.

‎Spital‎ ‎trędowatych‎,‎ ‎(leprosorum)‎

‎inaczej‎ ‎śpi‎talem ś.‎ ‎Krzyża,‎ ‎od‎ ‎kaplicy‎ ‎pod‎ ‎tym‎ ‎tytułem,‎ ‎zwany,‎ ‎leżał‎ ‎za bramą‎ ‎wrocławską‎ ‎ku‎ ‎przedmieściu‎ ‎ś.‎ ‎Marcina,‎ ‎w‎ ‎parafii tegoż‎ ‎kościoła.‎ ‎Założony‎ ‎został,‎ ‎jak‎ ‎się‎ ‎zdaie,‎ ‎przez‎ ‎Gertrudę‎ ‎Pestlową,‎ ‎na‎ ‎początku‎ ‎1‎5.‎ ‎wieku.‎ ‎Ze‎ ‎śpital ten‎ ‎wcześniej‎ ‎założonym‎ ‎nie‎ ‎został,‎ ‎dowodzi‎ ‎między‎ ‎innemi dokument‎ ‎z‎ ‎roku‎ ‎1422‎.‎‎,‎ ‎znajdujący‎ ‎się‎ ‎w‎ ‎archiwum‎ ‎miejskiem,‎ ‎którym‎ ‎Bogusław‎ ‎officyał‎ ‎poznański,‎ ‎dozwala‎ ‎Mikołajowi,‎ ‎pierwszemu‎ ‎kapelanowi‎ ‎tego‎ ‎śpitala,‎ ‎albo‎ ‎raczej kaplicy‎ ‎ś.‎ ‎Krzyża‎ ‎przy‎ ‎nim‎ ‎postawionej,‎ ‎administrować‎ ‎sakramenta,‎ ‎chować‎ ‎na‎ ‎cmentarzu‎ ‎kaplicy‎ ‎umarłych‎ ‎w‎‎ ‎śpitalu‎ ‎i‎ ‎msze‎ ‎żałobne‎ ‎za‎ ‎nich‎ ‎miewać. ‎Spital‎ ‎ś.‎ ‎Krzyża był‎ ‎niegdyś‎ ‎z‎ ‎szczodrobliwości‎ ‎majętniejszych‎ ‎mieszczan poznańskich‎ ‎dobrze‎ ‎uposażony‎ ‎i‎ ‎zawierał‎ ‎w‎ ‎sobie‎ ‎w‎ ‎15. wieku‎ ‎ubogich‎ ‎chorobą‎ ‎trędu‎ ‎dotkniętych,‎ ‎w‎ ‎późniejszych atoli‎ ‎czasach‎ ‎umieszczano‎ ‎w‎ ‎nim‎ ‎ubogich‎ ‎i‎ ‎kalekow‎ ‎wszelkiego‎ ‎rodzaju.‎ ‎Podczas‎ ‎drugiej‎ ‎napaści‎ ‎Szwedów‎ ‎na‎ ‎Wielkopolskę‎ ‎został‎ ‎spalony,‎ ‎a‎ ‎utraciwszy‎ ‎przez‎ ‎niedozór‎ ‎swoich ekonomów‎ ‎i‎ ‎klęski‎ ‎wojny‎ ‎rozmaite‎ ‎kapitały,‎ ‎tak‎ ‎dalece podupadł,‎ ‎że‎ ‎zaledwie‎ ‎3000‎ ‎zł.‎ ‎pol.‎ ‎ocalił.‎ ‎Kilku‎ ‎więc‎ ‎ubogich‎ ‎chorych,‎ ‎którzy‎ ‎w‎ ‎nim‎ ‎przytułek‎ ‎znaleźli,‎ ‎utrzymywano‎ ‎w‎ ‎18.‎ ‎wieku‎ ‎z‎ ‎zbieranej‎ ‎jałmużny.‎ ‎Magistrat mianował‎ ‎corok‎ ‎prowizorów,‎ ‎czyli‎ ‎ekonomów‎ ‎tego‎ ‎śpitala, których‎ ‎obowiązkiem‎ ‎było‎ ‎starać‎ ‎się‎ ‎o‎ ‎pielęgnowanie‎ ‎chorych‎ ‎w‎ ‎śpitalu‎ ‎i‎ ‎o‎ ‎utrzymywanie‎ ‎śpitala‎ ‎i‎ ‎kościoła‎ ‎w‎ ‎dobrym‎ ‎stanie.‎ ‎W‎ ‎dawniejszych‎ ‎czasach‎ ‎bywał‎ ‎prży‎ ‎tym śpitalu‎ ‎kapelan,‎ ‎lecz‎ ‎później‎ ‎dla‎ ‎braku‎ ‎funduszów‎ ‎nie‎ ‎można‎ ‎go‎ ‎było‎ ‎utrzymywać.‎ ‎Spital‎ ‎sam‎ ‎był‎ ‎murowany,‎ ‎kościółek‎ ‎drewniany‎ ‎;‎ ‎obadwa‎ ‎stały‎ ‎jeszcze‎ ‎za‎ ‎czasów‎ ‎Prus południowych,

Spital‎ ‎i‎ ‎kościół‎ ‎ś.‎ ‎Ducha

‎stał‎ ‎przed‎ ‎wroniecką bramą‎,‎ ‎w‎ ‎parafii‎ ‎ś.‎ ‎Wojciecha.‎ ‎Kto‎ ‎i‎ ‎kiedy‎ ‎go‎ ‎założył,‎ ‎nie ma‎ ‎najmniejszego‎ ‎śladu‎ ‎pewnego (Istnął‎ ‎iuż‎ ‎na‎ ‎początku‎ ‎15.‎ ‎wieku;‎ ‎albowiem‎ ‎w‎ ‎archiwum‎ ‎mieyskiem‎ ‎znaiduie‎ ‎się‎ ‎dokument‎ ‎z‎ ‎roku‎ ‎1421.,‎ ‎którym‎ ‎Władysław z‎ ‎Oporowa,‎ ‎officyał‎ ‎gnieźnieński‎ ‎nakazuie,‎ ‎aby‎ ‎magistrat‎ ‎poznański‎ ‎ustanowił‎ ‎viros‎ ‎probos‎ ‎&‎ ‎bonestcs‎ ‎in‎ ‎vitricos‎ ‎Ecclesiae‎ ‎S.‎ ‎Spiritus,‎ ‎którzyby‎ ‎pieniędzmi‎ ‎legowanemi‎ ‎śpitalowi‎ ‎lub‎ ‎z‎ ‎innego źródła‎ ‎wpłynionemi,‎ ‎zawiadywali‎ ‎i‎ ‎z‎ ‎nich‎ ‎ubogich,‎ ‎w‎ ‎śpitalu umieszczonych,‎ ‎opatrywali.‎ ‎Z‎ ‎administracyi‎ ‎s‎pitala‎ ‎mieli‎ ‎ci‎ ‎ekonomowie‎ ‎składać‎ ‎corocznie‎ ‎rachunki‎ ‎przed‎ ‎proboszczem‎ ‎ś.‎ ‎Ducha i‎ ‎magistratem‎ ‎poznańskim)‎. ‎Szembek,‎ ‎biskup‎ ‎poznański‎ ‎w‎ ‎nowem‎ ‎urządzeniu‎ ‎śpitalów‎ ‎miejskich‎ ‎w‎ ‎roku 1719.‎ ‎przypisuje‎ ‎fundacyą‎ ‎jego‎ ‎Bogufałowi,‎ ‎biskupowi‎ ‎poznańskiemu‎ ‎(ale‎ ‎któremu‎ ‎?)‎ ‎„‎ ‎Pierwszy‎ ‎śpital‎ ‎“‎ ‎—‎ ‎są‎ ‎słowa‎ ‎Szembeka‎ ‎—‎ ‎,,‎świętego‎ ‎Ducha‎ ‎przed‎ ‎wroniecką‎ ‎bramą przez‎ ‎Boguchwała,‎ ‎biskupa‎ ‎poznańskiego‎ ‎za‎ ‎pomocą‎ ‎10 województw‎ ‎wielkopolskich‎ ‎kosztownie‎ ‎wystawiony‎ ‎wyrzuconym‎ ‎młodym‎ ‎na‎ ‎wychowanie‎ ‎i‎ ‎nad‎ ‎sześćdziesiąt‎ ‎ubo-