Warszawa kobieca - Jan Bełcikowski
Spis treści
Ziemianki
W środowisku samych Ziemianek rozróżniamy siedem odrębnych, opartych o własne statuty, aczkolwiek ideowo złączonych, organizacyj.
Zaczynamy od najstarszej z nich, niby od macierzy, od Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek.
Tegoż porządku chronologicznego, według starszeństwa działania w Ruchu Kobiecym, trzymamy się i w dalszym układzie niniejszego materjału informacyjno-historycznego. (...)
Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek (1895)
Pod hasłem: z Bogiem dla Boga, z Narodem dla Ojczyzny!
Pierwsze na świecie kobiece Towarzystwo Rolnicze (drugie w Kanadzie 1896, trzecie, w Belgji i t. d.).
Powstało w 1895, z inicjatywy p. Marji Kleniewskiej z Kluczkowic, pod postacią z początku sieci Kółek „Praca" (o charakterze konspiracyjnym) i t.zw. Delegacyj Gospodyń Wiejskich. W 1901 występuje już, jako Sekcja Kobieca przy Sekcji Rolnej Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, w 1902 przyjmuje tamże nazwę: Koła Gospodyń wiejskich (Ziemianek Dworu i Wsi). W 1905 zmienia nazwę poprzednią na „Zjednoczone Koło Ziemianek",zaś od 1907r. działa już pod obecną nazwą „Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek" (w tymże roku zostaje zalegalizowane przez rząd rosyjski).
Przed wojną
Propagowało, jak i obecnie, ideę ścisłej współpracy ziemianki- obywatelki ziemskiej, włościanką, dworu ze wsią, na zasadzie wspólnego umiłowania Polski i jej ziemi. Prowadziło Kursy praktyczne (obecnie Instruktorskie). Pierwsze urządzało Konkursy gospodarcze (na wyrób masła, serów, na pieczenie chleba i t. p.), organizowało Stacje Zarodowe, Szkoły Gospodarcze(obecnie pozostały trzy takie szkoły: w Mirosławicach, w Nałęczowie i w Marysinie, pod Kutnem), zakładało Ochronki dla dzieci, Czytelnie latające, kształciło specjalne sanitarjuszki wiejskie, t.zw.„babki wiejskie" i t.d.
Podczas wojny
Prócz powyższego: Zakłada schroniska dla sierot i półsierot po poległych i ewakuowanych, niesie pomoc tworzącej się armji polskiej, urządza szpital dla rannych, pracuje w ambulatoriach, w kantynach i t. p., rozwija całą sieć wiejskich szkółek elementarnych, 650 szkółek; organizuje sekcje: Samokształcenia wychowawczego Matek, Wydawniczą, Kolportażową it.d.
Po wojnie
Wchodzi przez swe delegatki, w skład zainicjowanej wojnie przez siebie w 1923, Rady Naczelnej Ziemianek, organizuje Kursy instruktorskie (kroju, szycia, robót ręcznych) w Puławach, skoordynowuje ze sobą w 1918, nowo zawiązane „Koło Młodych Ziemianek" (dawniejsze „Nowe Życie"z roku 1913), obejmuje większość Kół Gospodyń Wiejskich przy Centralnem Towarzystwie Rolniczem, wyłania ze siebie, w 1926 roku, Koło Kresowych Ziemianek (Zrzeszenie Ziemianek i gospodyń wiejskich), wchodzi, jako Sekcja, Gospodarstwa Domowego do Instytutu Naukowej Organizacji w Warszawie, wyłania znów ze siebie, w 1926, Radę Naczelną Gospodarczego Wykształcenia Kobiet, przez którą wkraczana Międzynarodowy teren współpracy intelektualno - gospodarczej kobiet (przystępuje do Międzynarodowej Federacji Ogólnej Wy- kształcenia Gospodarczego we Fryburgu), bierze udział w III-cim Zjeździe Gospodyń Czechosłowackich i propaguje Unję Gospodyń Państw Słowiańskich Centralnych, organizuje Koło Studjów Gospodarstwa Domowego i przystępuje do realizacji Polskiego Instytutu Gospodarstwa Domowego, na wzór Ameryki, Anglji, Niemiec.
Organizacyjnie dzieli się na Koła i na Okręgi powiatowe i wojewódzkie. Stan liczebny, 3.000.
W skład prezydjum Zarządu S. Z. Z. wchodzą: pp. Eleonora Czarnowska, przewodnicząca, Anna Glinczyna i ks. Róża Czetwertyńska, dwie wiceprzewodniczące, ZofjaRogowska i Kazimiera Sieńkowska, dwie sekretarki. Adres: Marszałkowska 149,teł. 82-03. Organ Prasowy: Ziemianka Polska (dawniej „Świat Kobiecy", „Łan Polski").
Ostatnie dane statystyczne Instruktorjatu S.Z.Z. za rok 1929.
Ukończyło Kurs Instruktorski, trzymiesięczny w Puławach, słuchaczek 92,
Kursów prowadziły:
Kursów Kroju i Szycia (2—3 miesięcznych) za lata 1926, 1927, 1928, — 594, przy 9690 słuchaczkach.
Kursów gotowania i porządków domowych za tenże okres czasu— 539, przy 8186 słuchaczkach,
Kursów Zdrowia — 21, przy 1543 słuchaczkach.
Ponadto instruktorki Stowarzyszenia były powoływane do pracy w różnych szkołach gospodarczych, w Kołach Gospodyń Wiejskich przy Centralnem Towarzystwie Rolniczem i w Stowarzyszeniach Młodzieży Wiejskiej i w różnych Kursach szycia i gotowania.
Do powyższego dodamy: S. Z. Z. należy ponadto do: „Organizacyj Rolniczych",łączących wszystkie polskie zespoły rolnicze i gospodarcze, do „Związku właścicieli Sadów", do „Spółki kolportażowej „Druk", do „Międzystowarzyszeniowego Komitetu Pomocy Inteligencji", do „Opieki nad Młodzieżą Akademicką", do „Opieki nad rodakami na Obczyźnie", do „Żeńskiego Stowarzyszenia Polskiego Fidac'u i pozostaje w porozumieniu ze „Stowarzyszeniem Młodych Kobiet".
Koła Gospodyń Wiejskich
Istniejące obecnie przeważnie przy Centralnem Towarzystwie Organizacyj i Kółek Rolniczych Koła gospodyń Wiejskich zawdzięczają swoje powstanie również Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek.
Wyłoniły się, właściwie, z t.zw. konspiracyjnie „delegacyj wiejskich" w 1902.
Z pierwszem drukowanem sprawozdaniem tych Kół spotykamy się w „Świecie Kobiecym",, tygodniku Ziemianek z 1905—1906 r.
Sprawozdanie to w całości, jako dokument historyczny, podamy w dziale Źródła dziejowe.
Prócz Kół Gospodyń wiejskich przy S. Z. Z., w 1907, powstały takież Kola przy Centralnem Towarzystwie Rolniczem, przy zakładanych przez nie Kółkach Rolniczych, poświęconych sprawom drobnego rolnictwa.
Po oderwaniu się kilkuset tych Kółek od Towarzystwa w 1920r. wraz z niemi oderwały się i liczne Koła gospodyń wiejskich.
W ten sposób powstały jakby trzy grupy tych Kół Gospodyń: Ziemianek, Towarzystwa i Kółek.
Dla tem wszechstronniejszego zorientowania się w tych dość złożonych ugrupowaniach gospodyń wiejskich, niemożemy pominąć nadto Kółek Włościanek w Wielkopolsce, powstałych w 1918 r., przy sekcji Ekonomicznej Ziemianek, i Kół Gospodyń wiejskich na Śląsku, z dnia 20 lutego 1927.
Otóż, wracając do omawianego powyżej Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek określimy ich stan liczebny w Kołach Gospodyń wiejskich w przybliżeniu, w taki sposób:
- właściwych Kół gospodyń wiejskich (Ziemianek) — 280,
- Kół gospodyń wiejskich przy C.T.R.,do 1 stycznia 1930 roku, prowadzonych przez Ziemianki, 500,(wtem: 40 instruktorek, trzy inspektorki wojewódzkie),
- Kółek Włościanek w Wielkopolsce, prowadzonych przez Ziemianki — 100. Kół Gospodyń Wiejskich, prowadzonych przez Ziemianki na Śląsku — 20. Do tego tematu powrócimy jeszcze w dziale, poświęconym specjalnie „Wydziałowi Kół Gospodyń Wiejskich" przy zunifikowanem obecnie Centralnem
Towarzystwie Organizacyj i Kółek Rolniczych (patrz rok 1930).
Koła Młodych Ziemianek
(...)
Rada Naczelna Ziemianek
Powstała z inicjatywy Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek 17 czerwca 1923, na zjeździe Ziemianek z całej Polski z Królestwa, z Wielkopolski, z Pomorza i z Małopolski (Wschodniej i zachodniej). Ma na celu połączenie Zrzeszeń Ziemianek w jedno silne stowarzyszenie, oparte o jeden statut (zaś nie o kilka, jak obecnie).
W skład Rady Naczelnej Ziemianek wchodzą delegatki: Stowarzyszenia Wielkopolskich Ziemianek i Kółek Włościańskich przy Wielkopolskich Izbach Rolniczych, Stowarzyszenia Pomorskich Ziemianek i Kółek Włościanek przy pomorskich Izbach Rolniczych, Kół włościanek przy Śląskiej Izbie Rolniczej, Stowarzyszenia Małopolskich Ziemianek i Stow. Ziemianek Małopolski Wschodniej i Kół Gospodyń Wiejskich przy Lwowskiem Towarzystwie Rolniczem, Stow. Zjednoczonych Ziemianek, Zrzeszenia Ziemianek Kresowych i Kół Kresowych, Kół Gospodyń Wiejskich przy Centralnem Towarzystwie Organizacyj i Kółek Rolniczych (dawniejsze C. T. R.).
Od chwili swego ukonstytuowania się R. N. Z. odbyła 12 zebrań delegatek do Rady Naczelnej i pięć Zjazdów ogólnych z całej Polski: we Lwowie, 1924,w Warszawie, 1925, w Poznaniu, 1926, w Krakowie, 1927, w Wilnie, 1928, w Poznaniu, 1928.
Rada Naczelna Ziemianek prowadzi i wydaje organ wszystkich Zrzeszeń Ziemianek, p. t. „Ziemianka Polska" w Warszawie, w lokalu St. Zjedn. Ziemianek, Marszałkowska, 149.
Przewodniczącą honorową R. N. Z. jest p. Marja Kleniewska.
Przewodniczącą faktyczną; p. Eleonora Czarnowska, wice- przewodniczącą — p.ministrowa Jonta-Połczyńska. Na czele Komisji Organizacyjnej stoją pp. Aleksandra Grzybowska i Eleonora Czarnowska, na czele Komisji Zagranicznej — p. Zofja Jankowska z p.p.ks. Czetwertyńską, Duninówną i Święcicką.
Rada Naczelna Ziemianek współpracuje w sekcjach kobiecych Międzynarodowych Kongresów Rolniczych. Brała udział w Kongresach: w Paryżu, 1923, w Warszawie, 1925, w Rzymie, 1927 i w Bukareszcie, 1929. (pp. Czarnowska, Ks. Lubomirska).
Skład liczebny organizacyj, wchodzącychw skład R.N.Z. jest zmienny. Od 150 do 600 w stowarzyszeniach Ziemianek (z wyjątkiem liczącego 3000 członkiń Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek). Ale to są jakby sztaby organizacyj ziemianek.
Co do Kółek Włościanek, to dla charakterystyki ich liczebności podajemy dane o Związku Kółek Włościanek w Wielkopolsce. Otóż, Związek wspomniany liczył w maju 1930: 5.580 członkiń w 180 kółkach, w 1929 odbył 1261 zebrań kółkowych, 1143 wykładów i 128 kursów, w których brało udział 2000 uczenic.
Koło Studjów Gospodarstwa Domowego
(...)
Rada Naczelna Gospodarczego Wykształcenia Kobiet
Powstała w marcu 1926, na zebraniu organizacyjnem przedstawicielek następujących instytucyj i stowarzyszeń: Ministerstwa Rolnictwa, Towarzystwa Gospodarczego Wykształcenia Kobiet we Lwowie, Wydziału Kół Gospodyń Centralnego Towarzystwa Rolniczego, Szkoły Głównej Gospodarstwa w Snopkowie, Szkoły Wyższej Gospodarstwa w Chyliczkach, Wyższej Szkoły Gospodarstwa w Kuźnicach, seminarjum dla Nauczycielek Gospodarstwa w Warszawie, Instruktorek Gospodarstwa C. T. R.-u, Szkół Gospodarstw Ludowych, Związku Snopkowianek i Koła Kuźniczanek.
R.N.G.W.K. współpracuje z Międzynarodową Federacją Wykształcenia Gospodarczego we Fryburgu, z Międzynarodowymi Kongresami Rolniczymi i z Unją Gospodyń Państw Słowiańskich Centralnych (Polska, Czechy, Jugosławja).
W 1930 R.N.G.W.K. przystąpiła do realizacji wielkiego projektu Instytutu Gospodarstwa Domowego.
W skład zarządu Rady wchodzą: p. Marja Karczewska, Aniela Zdanowska, wice - przewodnicząca,pp.: Felicja Garapichowa, Wyczółkowska, Eleonora Czarnowska, ks. Irena Puzynianka, Irena Szumlakowska,Wanda Niegolewska, Janina Huberrowa, sekretarka Zarządu.
Unja Gospodyń Państw Słowiańskich Centralnych
Statut uchwalony 17 września 1929. Ma na celu zbliżenie gospodyń dla wzajemnej wymiany doświadczeń, pomocy w rozwoju gospodarczego wykształcenia i ułatwienia organizacji pracy gospodarczej. Znajduje się obecnie w stadjum rozwoju. Powstałaz inicjatywy p. Marji Karczewskiej dla przeciwwagi Związkowi Gospodyń Państw Północnych z 200.000-ami Niemek. Informacyj może udzielić redakcja Przewodnika Gospodarskiego, Kopernika 30.
Statut Unji w pełnem brzmieniu patrz. Polskie Kobiece Stowarzyszenia i Związki Współpracy Międzynarodowej Kobiet, str. 85. Najbliższy projektowany Zjazd Unji ma się odbyć w Warszawie, we wrześniu b.r.
Pozostałe
(...)
Wydział Kół Gospodyń Wiejskich (1918)'
Jest jednym z wydziałów Centralnego Towarzystwa Organizacyj i Kółek Rolniczych. Przewidziany w planie C. T. R. jeszcze podczas wojny, jako sekcja Kół G.W.,ukonstytuowana w 1918, dzięki inicjatywie Kółek Rolniczych Towarzystwa Rolniczego w Częstochowie, przechodzi kryzys rozłamowy w 1920(patrz. Koła G.W. przy Stowarzyszeniu Ziemianek), odradza się na nowo dopiero w 1923, na zjeździe delegatek Kół w Częstochowie.
O sile jego rozwojowej świadczy, między innemi, zestawienie liczby Kół w roku sprawozdawczym 1924 — 82 koła i 3823 członkiń, z takimże rokiem 1929: 494 koła i 14.120 członkiń.
Na ten sam rozwój K. G. W. przy C. T. R. wskazują i inne zestawienia. Tak np., gdy w 1924 Wydział (sekcja) miał tylko jedną instruktorkę okręgową, w Łomży, w 1929 liczy ich 32. Gdy w 1924 urządzono Kursów oświatowo-gospodarczych 11, przy 300 kursistkach, w 1929 odbyło się takichże kursów lotnych 420, przy 12,126 kursistkach.
1 stycznia 1930 (teoretycznie już w październiku 1929) nastąpiła, jak wspomnieliśmy, podziesięciu latach secesji, t.zw. unifikacja C.T.R-u z C.Z.K.R. i w ten sposób już do Wydziału K.G.W. weszły też Kółka G. W. przy Kółkach Rolniczych.
W początkach listopada b. r. odbędzie się I-szy wspólny już Zjazd doroczny Kół i Kółek G. W.
W skład obecnego Zarządu Wydziału Kół i Kółek G.W. wchodzą: P. Aniela Zdanowska, przewodnicząca, p. Elżbieta Borowska, kierowniczka działu Kół G.W. i p. Żebrowska (do 1 listopada b. r.), kierowniczka działu Kółek G. W., pp. Marja Zdanowiczówna i Irena Ciemniewska kierowniczki Kursów Oświatowo-Gospodarczych dla kobiet, p. Alodja Zrobkówna, inspektorka Wydziału. Do najbardziej zasłużonych i czynnych członkiń Zarządu należą pp.: Marja Karczewska, Pelagia Restorffowa, Aniela Chmielińska i inne.
Adres: ul. Kopernika 30, tel. 535-39.
