Centralne Towarzystwo Rolnicze

Metryczka

Zarejestrowana w 1907, największa przed I w.ś. organizacja rolnicza w Królestwie "skupiające całe społecznie czynne ziemiaństwo polskie (około 2000 członków) oraz ogromną większość uspołecznionego włościaństwa (około 20000 członków kółek)" za: Władysław Grabski i Antoni Żabko-Potopowicz Ratownictwo społeczne czasów wojny. W czasie I w.ś. przyczyniła się do stworzenia systemu komitetów obywatelskich z Centralnym Komitetem Obywatelskim na czele por. Organizacje przejmują władzę. Komitety obywatelskie 1914-1915. W czasie II Rzeczypospolitej działała na terenie 9 województw.

Historia

za Dwudziestolecie Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Warszawie : 1907-1927. Warszawa 1927 śródtytuły od redakcji

Przed powstaniem

Sekcja Rolna przy Warszawskim Oddziale Towarzystwa Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu

Sekcja ta powstała z delegacji przemysłowo-rolnej, będącej pod przewodnictwem Ludwika Górskiego z zastępcami w osobach Adama Goltza i Aleksandra Kłobukowskiego. (...) Choć początek Sekcji Rolnej sięga 1887 roku, praca jednak w całej pełni rozpoczęła się dopiero w początkach dziewięćdziesiątych lat ubiegłego stulecia. Niewielka początkowo instytucja, gromadząca kilkudziesięciu zaledwie członków, rozrasta się stopniowo, obejmując wszystkie dziedziny życia rolniczego, stając się centralą (...)

Struktury terenowe

Na prowincji zaś sprawa przedstawiała się w sposób następujący: Korzystając z ustawy normalnej, wydanej w 1898 r, zaczęto zakładać najpierw instytucje o charakterze handlowym z udziałami pieniężnemi - gdy zaś przekonano się, że ten typ organizacyj nie wystarcza dla załatwiania spraw rolniczych, zaczęto tworzyć organizacje o charakterze społeczno-oświatowym z oddziałami handlowemi lub nawet bez nich. Ponieważ zaś ustawa nie pozwalała inaczej - instytucje obejmować musiały większe terytorja - całe gubernje. Pierwszą tego rodzaj instytucję utworzono w 1899 roku w kwietniu w Siedlcach jako Siedleckie Towarzystwo Rolnicze, w dniu 27 maja ukonstutował się Zarząd tego Towarzystwa. Za tem Towarzystwem Rolniczem w bardzo szybkim tempie poszły inne, także w chwili organizowania się Centralnego Towarzystwa Rolniczego istniały już Towarzystwa gubernialne we wszystkich częściach byłego Królestwa Kongresowego, jedne jako stowarzyszenia o charakterze więcej handlowym, jak np. Towarzystwo Siedleckie, inne o charalcterze wybitnie społecznym, jak Towarzystwo Warszawskie. Towarzystwa gubernjalne nawet dla właścicieli większej własności są towarzystwami za dużemi, za trudny jest do nich dojazd z oddalonych części gubernji, stąd powstaje tendencja tworzenia Towarzystw, obejmujących mniejsze terytorja - jeden powiat lub dwa. Z chwilą, gdy to staje się możliwe, gdy opór władz zostaje przełamany i w tym kierunku - powstają takie towarzystwa. Obejmują one zwykle dwa - trzy powiaty i noszą nazwę Okręgowych Towarzystw Rolniczych. Jednem z pierwszych takich towarzystw jest Kutnowskie Towarzystwo Rolnicze. Towarzystwa gubernjalne, a później powiatowe, są jednak jednostkami za dużemi dla drobnych rolników, korzystanie z nich dla tej kategorji rolników jest utrudnione, stąd powstaje tendencja do tworzenia organizacyj jeszcze drobniejszych, takich, do których dojazd dla kilku, lub kilkunastumorgowego gospodarza i bezpośrednio branie udziału jest możliwe. Tej możności ani Towarzystwa gubernjalne, ani Towarzystwa powiatowe nie dawały, choć włościanie z bliżej położonych wsi do Towarzystw bezpośrednio należeli i w pracach i posiedzeniach ich udział brali.

Przeszkody stawiane przez rząd zaborczy stopniowo przełamywano. Pierwszą taką organizację pod nazwą "Jutrzenka" założono w Miechowie w 1902 r. Jest to organizacja społeczno-handlowa, członkowie tej spółki wpłacali po 20 rubli, jako kapitał zakładowy. Za zebrane pieniądze zakupywano potrzebne członkom przedmioty i z małym zyskiem rozdzielano między członków. Członkowie tej organizacji co miesiąc zbierali się na narady, dla wysłuchania odczytów rolniczych i dyskusji nad nimi. Najsilniejszy ruch w kierunku zakładania spółek typu "Jutrzenki" zaznaczył się w roku 1904, w którym założono najwięcej spółek tego typu. Naogół powstało ich ok. 150.

Ten ruch jednak wkrótce osłabł, spółki tego typu ustąpiły miejsca organizacji o typie społeczno-oświatowym nazwanej kółkami rolniczemi. Taka organizacja, oparta na wydanem w 1904 (? -sprawdzić PF) roku prawie o stowarzyszeniach, nie wymagała składania większych funduszów, nie prowadziła bezpośrednio interesów pieniężnych i stąd szybciej mogła być zakładana i mniej wzbudzała nieporozumień. Ruch w kierunku zakładania kółek rolniczych był tak silny, że w okresie tworzenia się C.T.R. było ich już około 500.

Sekcja Kół Gospodyń Wiejskich C.T.R.

Nie pominięto również i życie kobiet wiejskich, któremi zajmowała się Sekcja Kół Gospodyń Wiejskich przy C.T.R., która powstała z inicjatywy Kółek Rolniczych przy Okręgowem T.wie Rolniczem w Częstochowie, których członkowie domagali się równorzędnej pracy oświato-gospodarczej dla ich żon i córek. Samorzutnie zaczeły powstawać w 1918 roku przy kółkach rolniczych Koła Gospodyń, których pierwszą instruktorką została p. Marja Moczydłowska,żona kierownika wzorowej zagrody włościańskiej w Częstochowie. Wyłoniła się zatem potrzeba zorganizowania Wydziału Kół Gospodyń przy C.T.R., do którego weszły członkinie Częstochowskiego Koła Ziemianek pp.: Halina Łącka, Zofja Cygańska, A. Kanigowska, Marja Steinhegerowa. Dla zorganizowania podobnej pracy w innych Okręgach przy Związku Kółek Rolniczych C.T.R. powstała Sekcja Kół Gospodyń Wiejskich od stycznia 1919 roku. Na kierowniczkę Sekcji zaangaźowano p. Jadwigę Żabińską, na instruktorkę objazdową p. Eleonorę Borysiewiczówną. Przewodniczącą Sekcji została posłanka p. Marja Moczydłowska. Pp. Żabińska i Borysewiczówna zaczęły organizować Koła Gospodyń Wiejskich.

Gdy powstało kilka Kół w Okręgu zaangażowała Sekcja dwie instrukrtorki okręgowe. Do Okręgu Czestochowskiego p. E. Borowską w 1920 roku i p. I. Seroczyńską do Okręgu Łomżyńskiego. W tym czasie również zorganizowano okręgi: Ostrołęcki, Wysoko-Mazowiecki i Łaski, powstały również luźne Koła jak: Łaznów, Radlin i inne obsługiwane przez instruktorki Sekcji Kół Gospodyń Wiejskich.

W Centrali od 1920 roku zaangażowano jeszcze dwie siły fachowe pp.: Jadwigę Turową i Czerwińską. Przy "Przewodniku Kółek i Spółek Rolniczych" od r. 1920 zaczął wychodzić co dwa tygodnie dodatek "Głos do kobiet wiejskich" staraniem Sekcji K.G.W. Przy Związku Kółek Rolniczych C.T.R. została wydana jednodniówka p.t."Pobudka - Głos do kobiet wiejskich" z art. treści omawiającej pracę wśród kobiet wiejskich. W tym roku została też założona stacja drobiowa w Rębkowie.

Po rozłamie Kółek Rolniczych C.Z.K.R. w 1920 roku przy C.T.R. pozostały najliczniejsze dwa okręgi Sekcji K.G.W.: Częstochowski i Łomżyński z 52 kołami, okręg Łaski przeszedł do Stowarzyszenia Zjcdnoczonych Ziemianek. Od 1920 roku Sekcja Kół Gosp. C.T.R. zaczęła swą smutną wegetację. Jedyna stała instruktorka Sekcji p. Borysewiczówna była równocześnie kierowniczką pracy objazdowej, biurowej i redaktorką "Głosu do kobiet". C.T.R. mając moc pracy organizacyjnej przy nowych warunkach wytworzonych rozłamem, chciało pracę wśród kobiet przekazać Kołu Ziemianck. Przeciw temu zaprotestowały silnie Okręgi Częstochowski i Łomżyński przez swe przedstawicielki pp. Łącką i Kuberską w pełnem zrozumieniu, że praca wśród kobiet na wsi musi być prowadzoną równorzędnie i łącznie z pracą wśród mężczyzn, że kółka rolnicze i O.T.R. muszą się nią zająć dla wzmocnienia i ożywienia własnego rozwoju.

Do 1923r. Sekcja wegetowała bez stałych pracowniczek i bez funduszów. Jedynie praca w okręgach Częstochowskim i Łomżyńskim rozwija się nadal pomyślnie. Z Ccntrali zaledwie kilkanaście dorywczych wyjazdów można przeprowadzić: w roku 1923 w listopadzie odbył się pierwszy zjazd delegatek Sekcji Kół Gospodyń Wiejskich - przybyło 70 kobiet. Wybrano nowy Zarząd pp.:A. Zdanowskiej -przewodniczącej, Restorffowej - wiceoprzewodniczej, H.Łąckiej z Częstochowskiego, Anieli Chmielińskiej z Grodzieńskiego, Augusty Rychterowej z Brzezińskiego, Zofji Kaczyńskiej z Łaskiego, Anny Janaszówny z Grójeckiego, pp. Bohdana Wieliczki, kierownika Instruktorjatu Gł. Kółek Rolniczych C.T.R.

Zjazd uznał konieczność rozwinięcia pracy oświatowo-gospodarczej wśród kobiet na wsi.

Zarząd Sekcji przygotował plan pracy, polegający na zorganizowaniu wielkiej propagandy oświatowo-gospodarczej dla poruszenia całego społeczeństwa waźnością tej sprawy, w myśl, że oświata kobiet, a przez nią podniesienie ogólnej kultury zdrowia, ładu domowego, oszczędności, to szkoła przyszłych obywateli kraju, ich umiejętności gospodarczej na każdem stanowisku.

Postanowiono zdobyć fundusze na ten cel w samorządach pow. O.T.R. i od słuchaczek mających się odbywać kursów, dla wyrobienia poczucia słusznego wynagrodzenia zdobytej wiedzy, a poniechania upakarzającej darmochy.

Z dniem l kwietnia 1924 r. na miejsce p.Borysewiczówny odbjęła stanowisko instruktorki kierowniczki p. E.Borowska, dotychczasowa instruktorka okręgu Częstochowskiego. Opracowano program wyżej wymienionych 5-ciodniowych kursów gospodarczo-oświatowych. Programy rozesłano do 60 Sejmików i odnośnych O.T.R. z prośbą o pomoc w ich zorganizowaniu.

Na 60 rozesłanych listów odpowiedziało przychylnie 3 Sejmiki i 5 O.T.R. Mimo trudności wszelkiego rodzaju, w maju 1924r. Sekcja rozpoczyna pierwsze kursy propagandowe w pow. Miechowskim, biorąc sobie za zasadę. że mają one odbywać się w domach wiejskich w takich warunkach, w jakich kobieta pracuje.

Pięciodniowy kurs gotowania 7 obiadów, jeden dzień pieczenia ciast, odpowiednie nakrycie stołów i przybranie ich, zachowanie się przy stole, pogadanki po obiednie obejmujące najważniejsze zagadnienia z dziedziny wychowania, zdrowia, gospodarstwa domowego, podwórzowego, uroczysty podwieczorek propagandowy - mający na celu zaangażowanie zaproszonych gości z rodzin kursistek, przedstawicieli samorządu, nauczycielstwa, duchowieństwa, ziemiaństwa -z celem kursów, -przyjęty był entuzjastycznie. Opłaty 2zł., prowjanty i 2zł. na dokup tychże dawano chętnie. Ten pomyślny wynik próby wykazujący, źe poruszone zostały najpilniejsze zagadnienia budzącej się do postępu kulturalnego wsi naszej, zdecydował o dalszej pracy i rozwoju Sekcji. Cyfrowe dane, niżej przedstawione z następnych lat pracy, wykażą najlepiej żywotność Sekcji i wzrost zainteresowania się tą pracą kobiet wiejskich, Kółek Rolniczych, samorządów pow. o O.T.R. Główną przyczyną rozwoju jest przede wszystkiem zasadą, że w Sekcji nie ma osób prowadzących pracę teoretycznie, wszystkie członkinie Zarządu wraz zpp.instruktorkami są pracownikami Sekcji w praktyce, znają życie wsi, gorąco miłują swą pracę w pełnym zrozumieniu, że dla dobra Ojczyzny jest ona pierwszorzędnego znaczenia.

Zestawienie prac Sekcji za rok 1924

Od dnia 11 maja do 20 grudnia włącznie urządzono kursów: oświatowo-gospodarczych w 3-ch okręgach -11; na zajęciach praktycznych 310 kursistek; na pogadankach 1000 osób; książek sprzedano za 1 500 zł.; założono kół 82; liczba członkiń 3523; wyjazdów w sprawach organizacyjnych -27 dni; krespondencji wysłano -200.

II. Zjazd w Częstochowie Kół Gospodyń Wiejskich -70 osób.

Na okręgu pracuje I instruktorka w Łomży. Kół Gospodyń 18. Pogadanek wygłosiła 84. Stacja zielononóżek - l, ze sztuczną wylęgarnią.

Sekcja zaangażowała 2 instruktorki objazdowe do prowadzenia kursów pp. Nowakównę i Rylkową. Brała udział w 6-ciu wystawach rolniczych, dając eksponaty z dziedzin wychowania, gospodarstwa kobiecego, antialkoholowe w Liskowie, Mińsku Mazowieckim, Brześciu n/Bugiem, Kobryniu, Garwolinie, Grójcu i na Zjeździe w Częstochowie.

Za urządzenie wzorowego mieszkania i gospodarstwa kobiecego, tablice poglądowe na wyżej wymienionych wystawach, Sekcja nasza otrzymala dwa dyplomy uznania. Delegatki Sekcji brały udział na Zjeździe Kół Włościanek w Poznaniu i Kongresie Przeciwalkoholowym w Katowicach.

W roku sprawozdawczym urządzono 5 pokaów gospodarczo-hygienicznych w Miechowie na l.dniowymZjeździe Kół Gospodyń Wiejskich, który zwiedziło około 1000 osób; na zjeździe Rady Naczelnej Gospodarczego wykształccnia kobiet w Warszawie, w Radomiu, Wlodzimierzu Wołyńskim i na zjeździe w Częstochowie.

Pośrednictwo w nabywaniu apteczek, bibljoteczek i dla 3.ch kół międlarni, umieszanie dziewcząt w szkołach gospodarczych i rzemieślniczych, oraz dwa uzupełniające kursy dla pp.instruktorek i osób pracujących społecznie, l-ogólnokształcący 5-dniowy, 2-3-dniowy hodowli drobiu w Julinie.

Od lipca 1924 roku Sekcja przejęla prowadzenie Gospody C.T.R. Wszystkie dochody z niej przeznacza na dokupienie łóżek, bielizny it.p. Redaguje "Glos do kobiet wiejskich"pod kierownictwem p. Restorffowej.

O rozwoju żywotnym Sekcji w dalszym ciągu świadczy, źe na rok 1927 otrzymaliśmy 157zgloszeń z 32 okręgów na kursy gospodarczo-oświatowe, z których do dziś przeprowadziliśmy 72 kursy, skorzystalo 9.510 słuchaczek, książek sprzedano za 2.247zł., porad udzielono w biurze 365, korespondcncji 378. Jak widać z zestawienia mimo intensywnej pracy Sekcji Kól Gospodyń z niewielkim personelem, nie jesteśmy wstanie zadowolnić wszystkich zgłaszających się okręgów, Trzymamy się tej zasady, że lepiej przeprowadzić mniejszą ilość kursów i objazdów odpowiednimi siłami. Nadal będziemy kolejnością zgloszeń uwzględniać zamówienia.

W Okręgach obecnie jest 5 stalych instruktorek: 1) w Radomskim p. Wróblewska, 2) w Piotrkowskim -p.Baranowska, 3) w Grodzieńskim -p.Roguska, 4) w Sokółce -p. Termerly, 5) w Białostockim -p.Kuczkowska.

Poza stałemi pracowniczkami Sekcji wyjeżdżają za zwrotem kosztów podróży i djet członkinie Zarządu i kilkanaście osób wcharakterzep raktykantek przygotowujących się do objęcia posad instruktorek okręgowych.