Deklaracja zachowania przejrzystości na poziomie regionalnym

Deklaracja zachowania przejrzystości na poziomie regionalnym

- wytyczne do działania dla administracji publicznej oraz organizacji pozarządowych

Wprowadzenie

Deklaracja przygotowana podczas zorganizowanej w ramach konsultacji obywatelskich Narodowego Planu Rozwoju 10 kwietnia 2005 roku na Uniwersytecie Warszawskim przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego i Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich debaty „Regionalizacja bez korupcji. Czy Narodowy Plan Rozwoju zapewnia przejrzystość działań administracji?” .

Od kilku lat postępuje w Polsce proces decentralizacji zarządzania państwem. Pozwala to lepiej rozpoznawać lokalne problemy i możliwości, sprawniej wykorzystywać zasoby i pełniej zaspokajać potrzeby obywateli. Jednak decentralizacja, której nie towarzyszą skuteczne mechanizmy gwarantujące przejrzystość działań władz publicznych oraz udział obywateli w podejmowaniu decyzji ich dotyczących, może sprzyjać korupcji, nepotyzmowi i kierowaniu się przede wszystkim interesem partyjnym a nie dobrem wspólnym. Problem nabiera szczególnego znaczenia w kontekście przewidywanej większej roli regionów w wykorzystywaniu Funduszy Strukturalnych w kolejnym okresie programowania. Zgodnie ze Wstępnym Projektem Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013 (NPR) to w oparciu o przygotowane przez samorządy wojewódzkie (i przez nie zarządzane) Regionalne Programy Operacyjne (RPO) mają być rozdysponowane środki w wysokości ponad 39200 mln Euro. W zapisach NPR-u postuluje się „umocnienie instytucji kontrolnych, które by skutecznie ograniczały skalę praktyk korupcyjnych oraz marnotrawstwa”. Wydaje się jednak, że formy zabezpieczenia przed ewentualnymi negatywnymi zjawiskami, zaproponowane w dokumencie, nie są wystarczające (por. dokument Wzmocnienie regionów w NPR). Dla zapewnienia skutecznego wdrażania programów operacyjnych i przejrzystego rozdziału środków finansowych nie wystarczą dobre zapisy prawne. Konieczne wydaje się także zwiększenie kontroli społecznej, wola przedstawicieli różnych środowisk i przekonanie, że walka z korupcją i niegospodarnością jest niezbędnym elementem dbałości o dobro wspólne. Aby to osiągnąć potrzebne jest wypracowanie, wdrożenie i promocja standardów zachowania przejrzystości przez wszystkie regionalne instytucje: rządowe, samorządowe i pozarządowe, a także stworzenie mechanizmów skutecznego egzekwowania zasad przejrzystości i partycypacji społecznej. Niniejsza deklaracja zawiera propozycję takich standardów i mechanizmów, w oparciu o konstytucyjne zasady dialogu społecznego (obywatelskiego) oraz pomocniczości.

Zalecenia dla władzy ustawodawczej i administracji rządowej

PRZEJRZYSTOŚĆ

1.Konieczne jest wzmocnienie kontroli społecznej na poziomie lokalnym, regionalnym i centralnym poprzez odpowiednie uregulowania prawne.

2.Niezbędne jest wsparcie finansowe instytucjonalizacji systemu poradnictwa obywatelskiego i kontroli społecznej, a także pomoc w przeciwdziałaniu zjawiskom patologicznym.

3.Wszystkie celowe fundusze regionalne i centralne powinny podlegać takim samym regułom kontroli i nadzoru, co budżetowe środki publiczne.

4.Władze wszystkich szczebli powinny mieć obowiązek ustosunkowywania się do uwag, formułowanych wobec nich przez organa kontroli społecznej.

5.Administracja rządowa (szczególnie Urzędy Wojewódzkie) powinna zlecać zadania, w tym także z zakresu kontroli społecznej, organizacjom pozarządowym działającym na rzecz przestrzegania prawa i promowania standardów przejrzystości wśród polityków, funkcjonariuszy publicznych i samorządowców.

6.Administracja rządowa powinna przestrzegać tych samych zasad współpracy z organizacjami pozarządowymi, co jednostki samorządu terytorialnego (np. zapisy Ustawy o Działalności Pożytku Publicznego nie są obligatoryjne dla administracji państwowej).

PARTYCYPACJA SPOŁECZNA

7.Konieczne jest stworzenie czytelnych mechanizmów zapewniających skuteczne uczestnictwo organizacji pozarządowych w programowaniu, wdrażaniu oraz monitorowaniu sposobu rozdysponowania funduszy publicznych, zwłaszcza unijnych na wszelkich szczeblach władzy.

8.Udział przedstawicieli organizacji pozarządowych w różnego rodzaju komitetach powinien być oparty na społecznym zaangażowaniu, jednak należy zapewnić refundacje kosztów, które ponoszą oni w związku z obowiązkami wynikającymi z pełnienia takiej funkcji.

Zalecenia dla władz samorządowych

PRZEJRZYSTOŚĆ

9.Władze publiczne na szczeblu regionalnym powinny oczywiście przestrzegać istniejących regulacji prawnych w zakresie przejrzystości, a wszelkie wątpliwości rozstrzygać na korzyść obywateli oraz instytucji występujących o udzielenie informacji.

10.Władze regionalne powinny respektować funkcje kontrolne organizacji pozarządowych i ułatwiać im wypełnianie takiej roli poprzez maksymalną przystępność i aktywne dostarczanie wszelkich informacji, które są niezbędne do efektywnego monitorowania administracji.

11.Procedury programowania i przyznawania środków publicznych, zwłaszcza unijnych (w tym kryteria oceny oraz składy komisji1 oceniających projekty) powinny być całkowicie jawne.

12.Władze regionalne powinny zapewniać podawanie do publicznej wiadomości wszystkich informacji związanych z programowaniem, wdrażaniem i monitorowaniem środków unijnych. Informacje te powinny być przedstawione w sposób zrozumiały, być wyczerpujące i łatwo dostępne.

PARTYCYPACJA SPOŁECZNA

13.Przedstawiciele organizacji pozarządowych powinni zasiadać we wszystkich gremiach związanych z programowaniem, wdrażaniem i monitorowaniem wydatkowania środków publicznych, zwłaszcza unijnych, z prawem głosu, a nie tylko wyrażania opinii. Kryteria wyboru organizacji powinny być jawne i opierać się na kryteriach merytorycznych. To same organizacje powinny decydować o desygnowaniu swoich przedstawicieli do takich ciał, w drodze głosowania. W odpowiednich regulaminach powinna znaleźć się zasada rezygnacji i odwoływania z komisji przedstawicieli organizacji, którzy utracili ich zaufanie (np. po wycofaniu połowy rekomendacji).

14.Wszelkie konsultacje społeczne i prace ciał, w których zasiadają partnerzy społeczni, powinni być zorganizowane w sposób umożliwiający im rzeczywiste uczestnictwo oraz przeprowadzanie konsultacji środowiskowych wśród wszystkich, których dotyczy dany problem.

15.Wszelkie procedury powinny zawierać zapisy dotyczące unikania konfliktu interesów stron uczestniczących w decyzjach i ich wdrażaniu. W szczególności zaś należy unikać uczestniczenia przedstawicieli instytucji ubiegających się o środki publiczne w ciałach rekomendujących lub zatwierdzających ich przyznanie.

Zalecenia dla organizacji pozarządowych w zakresie monitorowania władz publicznych

PRZEJRZYSTOŚĆ

16.Organizacje monitorujące działalność administracji zobowiązują się przestrzegać następujących zasad:

Obiektywizmu - monitoring jest metodą dochodzenia do rzetelnej i obiektywnej wiedzy na temat zasad i efektów działania administracji publicznej i nie może być traktowany wyłącznie instrumentalnie, jako sposób udowadniania z góry założonej tezy. Oznacza to, że w swoich działaniach organizacja i jej przedstawiciele winni wyżej stawiać prawdę ponad doraźną skuteczność czy interes własnej organizacji.

Działania na rzecz dobra wspólnego - monitoring jest elementem wpływania na poprawę funkcjonowania społeczności, a nie tylko narzędziem badawczym. Oznacza to, że nie powinien być, poza skrajnymi przypadkami, jedynie formą krytyki, ale próbą rozpoczęcia procesu negocjacji i wspólnych działań na rzecz poprawy istniejącej sytuacji. Jawności - Organizacje kontrolujące muszą ze szczególną troską dbać o jawność swoich działań i unikać sytuacji, w których ich działania mogłyby być postrzegane jako nieetyczne, a ich obiektywizm poddany w wątpliwość.

Rzetelności - Osiągnięcie celów przyjętych przez organizację wymaga konsekwentnego i kompetentnego działania. Dlatego organizacje powinny podejmować zadania na miarę kompetencji i możliwości, wywiązywać się z umów i zobowiązań, dbać o wysoką jakość realizowanych działań.

PARTYCYPACJA SPOŁECZNA

17.Organizacje monitorujące działalność administracji nie mogą zasiadać w żadnych ciałach związanych z programowaniem, wdrażaniem i monitorowaniem wydatkowania funduszy publicznych, zwłaszcza unijnych.

18.Przedstawiciele organizacji pozarządowych w gremiach związanych z programowaniem, wdrażaniem i monitorowaniem wydatkowania funduszy publicznych, zwłaszcza unijnych, jak również we wszelkiego rodzaju konsultacjach społecznych, zobowiązują się do rzetelnego wywiązywania się z wynikających z tego obowiązków i złożenia rezygnacji w wypadku, gdy okazuje się to dla nich niemożliwe. Zobowiązania te obejmują w szczególności: obecność i aktywny udział w spotkaniach, czytanie materiałów, wyczerpujące informowanie oraz dbałość o swoje kompetencje.

19.Przedstawiciele organizacji pozarządowych w gremiach związanych z programowaniem, wdrażaniem i monitorowaniem wydatkowania środków publicznych, zwłaszcza unijnych, jak również we wszelkiego rodzaju konsultacjach i ciałach doradczych, powinni działać na rzecz dobra wspólnego oraz w imieniu wszystkich organizacji (i odbiorców ich usług), których dotyczy dany problem, nie zaś reprezentować interesy własnej instytucji.

20.Przedstawiciele organizacji pozarządowych w wymienianych wyżej gremiach zobowiązują się do szerokiego informowania o swoich pracach, a najważniejsze decyzje poddawać będą konsultacjom społecznym.

21.Przedstawiciele organizacji pozarządowych zasiadających w ciałach rekomendujących lub zatwierdzających przyznanie środków publicznych w sytuacji konfliktu interesów powinni zrezygnować z pełnionej funkcji.