Filomaci pomorscy
Zbiorcza nazwa dla, odwołujących się do tradycji wileńskiego Towarzystwa Filomatów zorganizowanych grup młodzieży gimnazjalnej, powstałych po 1840 na Pomorzu
Spis treści
Założenia organizacji
związek miał na celu "pielęgnowanie języka i historii ojczystej"
Historia organizacji
działalność
Prawie, przy każdym gimnazjum pomorskim można stwierdzić istnienie koła filomackiego.
Chojnickie koło, którego początek sięga przynajmniej do roku 1840, nosiło nazwę „Mickiewicz " i istniało bez przerwy do 1901.
Koło chełmińskie powstało również przed 1846 i istniało bez przerwy do 1901. W okresie od 1864-1881 istniały w Chełmnie nawet dwie organizacje obok siebie „Mickiewicz" i „Zan" i przez kilka lat nawet jakaś mniejsza organizacja trzecia „Znicz". W r. 1881 zlał się Mickiewicz i Zan w jedną organizację pod nazwą „Towarzystwo Filomatów"
W Brodnicy istniało „towarzystwo Filomatów" dowodnie już od roku 1873, w Toruniu dopiero od r. 1884 (bez nazwy). Wejherowskie koło nosiło nazwę „Wiec". Założył je w roku 1871 ks. Muchowski, powstaniec i sybirak. Istniał bez przerwy do roku 1890. Oryginalne akta i protokularze tego towarzystwa (2 zeszyty) uchowały się szczęśliwym zbiegiem okoliczności do dziś. Filją „Wieca" był „Ul" we Wałczu. Założył go szambelan Dr. Lniski z Chojnic w roku 1872. Istniał dowodnie jeszcze w r. 1887. Posiadamy również oryginalne protokularze tego Koła. Również istniała organizacja (bez nazwy) w zniemczonym Starogardzie. Założył ją 1885 b. wojewoda Brejski. Organizacja ta istniała tylko z: przerwami. W roku 1897, nosiła ona nazwę „Rzeczpospolita".
W Nowym Mieście nosi organizacja nazwę „Karola Marcinkowskiego" i istnieje dowodnie od 1886—91. Jej obraz daje nam pamiętnik Sumińskiego. Wreszcie należy wymienić kółko w Lubawie, o którym nie posiadamy bliższych wiadomości. Przy innych gimnazjach koła filomackie przed 1901 nie istniały. Powstały dopiero później.
Od czasu do czasu powstaje u niektórych kołek, a mianowicie w Chełmnie myśl złączenia Kółek pod jednem kierownictwem, czyli utworzenia kartelu. Konferencje w tym celu odbyły się np. w Starogardzie, Bydgoszczy i Poznaniu (1897). Zdaje się ze inicjatywa w tej sprawie wyszła od kółek poznańskich. Rzecz tylko częściowo się udała Dopiero w lecie r. 1899 (pisze Markiewicz}), przyszedł stara‐niem ówczesnego akademika, a dzisiejszego lekarza Dr. Bolewskiego w Krotoszynie do skutku związek kółek poznańskich. Znakiem rozpoznania delegatów na zjeździe w Poznaniu był kwiat „czerwonej róży", od której cały związek wziął swą nazwę. W zjeździe tym wzięli także udział delegaci z Chełmna.
zakończenie działalności
w 1900 roku rozpoczęło się śledztwo w sprawie działalności nielegalnych organizacji, w efekcie w 12 września 1901 roku zapadł wyrok w sprawie 60 uczniów i byłych uczniów, z gimnazium toruńskiego, chełmińskiego i brodnickiego. pietnastu osobom nie udowodniono winy, reszta została skazana od nagany do 3 miesięcy więzienia, a także relegowano z gimnazjów i "zamknięto im drogę do wszystkich pruskich wyższych i średnich zakładów".
Bibliografia
publikacje o organizacji
Jan Karnowski Filomaci Pomorscy cz I 1840-1901
