Organizacje w Gdyni
Spis treści
II RP
1932-1934
I-III 1935
1935 kwiecień 10, Gdynia - Sprawozdanie kwartalne z życia polskich związków i stowarzyszeń Nr II. BP-12/35 Tjn. Komisarza Rządu w Gdyni Franciszka Sokoła za okres od 1 stycznia do 31 marca 1935 roku, oryg. mps., APG O/G, sygn. 682/2300, s. 146-158.
I. Część ogólna.
Uwagi ogólne. Ubiegły kwartał minął pod wrażeniem pewnego ożywienia życia społecznego. Trwający dłuższy czas okres karnawału stał się powodem wielkiej liczby imprez o charakterze zabawowym i towarzyskim. Objaw ten ze względu na swój przerost w stosunku do właściwej pracy, która nie uległa w poszczególnych zrzeszeniach wybitniejszemu zwiększeniu, ocenić należy ujemnie. Albowiem usiłowania większości związków w kierunku zmontowania wewnętrznej akcji organizacyjnej, szkoleniowej, odczytowej itp. nie przyniosły pożądanych rezultatów. Odbyte w szeregu zrzeszeń wybory nie zmieniły układu sił i nie przyniosły większych niespodzianek. Zanotować tu wypada ustąpienie z pracy społecznej w LOPP kontradmirała [Józefa] Unruga oraz sędziego dr. [Bolesława] Pikora, a poza tym nie wybranie redaktora [Mieczysława] Mistata, twórcy Związku Lokatorów, na prezesa tegoż Związku. Wystąpienia zewnętrzne, które miały miejsce w dniach obchodu rocznicy odzyskania [dostępu do] morza, uroczystości imieninowych ku czci Marszałka [Józefa] Piłsudskiego i manifestacji z okazji uchwalenia nowej Konstytucji podkreśliły żywotność organizacji prorządowych, [takich] jak Związek Rezerwistów [RP] i Związek Strzelecki. Uroczystości imieninowe ku czci Marszałka Piłsudskiego przeszły bez żadnych zgrzytów - przeciwnie, odbyły się w doskonałej harmonii. Stowarzyszenia katolickie brały udział z[e] sztandarami w defiladzie, a na akademii członkowie Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej wygłaszali deklamacje o Marszałku Piłsudskim.
Spośród związków b[yłych]. wojskowych sw[oj]ą działalnością na pierwsze miejsce wybijają się: Związek Rezerwistów [RP], Związek Inwalidów Wojennych [RP] oraz Związek Legionistów [Polskich]. O ile praca Związku Inwalidów Wojennych [RP] oraz Związku Legionistów [Polskich] nacechowana była spokojem i dała bardzo dobre rezultaty, o tyle życie zewnętrzne Związku Rezerwistów [RP] było świadkiem rozgrywki osobistej kilku osób [z jego] Zarządu. Antagonizmy osobiste, które od dawna nurtowały […] członków Zarządu Pow[iatowego]. Zw[iązku]. Rez[erwistów RP]. doprowadziły do tego, że pewna część działaczy [tego] Związku, z powodu rażącego braku dyscypliny, została zawieszona w czynnościach członkowskich. Grupa zawieszonych członków wystąpiła z listem otwartym, czyniąc w nim szereg zarzutów prezesowi [Stanisławowi] Majewskiemu. Mimo ujemnego znaczenia tego incydentu Związek Rez[erwistów]. [RP] szybko wrócił do stanu normalnego, a podekscytowane umysły znacznie się uspokoiły. Stowarzyszenia o znaczeniu ogólnospołecznym działalność sw[oj]ą zamknęły w dotychczasowych ramach, wykazując szerszą akcję charytatywną.
Dział A. Związki Młodzieży
Z objawów życia zrzeszeń młodzieżowych wypada zaznaczyć próby ponownego zmontowania tu Straży Przedniej. Inne zrzeszenia młodzieżowe utrzymały swoją żywotność na dotychczasowym poziomie i niczym znaczniejszym [jej] nie podkreśliły. Związek Strzelecki po ostatnio dokonanej rewizji personalnej uległ dalszemu wewnętrznemu scementowaniu.
Dział B. Zrzeszenia gospodarcze (rolnicze)
Zrzeszeń podobnych na tut[ejszym]. terenie nie ma.
Dział C. Związki b[yłych]. wojskowych
Związek Rezerwistów [RP] był ponownie terenem wystąpień pewnej grupy członków. Wystąpienia te o charakterze zdecydowanie szkodliwym dla Związku odbiły się szerokim echem wśród ogółu społeczeństwa gdyńskiego. Sytuacja po pewnym czasie uległa znacznej poprawie i dzisiaj można już stwierdzić prawie całkowitą pacyfikację stosunków w Związku. Większość pozostałych związków b[yłych]. wojskowych odbyła doroczne walne zebrania. Wybory, może poza Związkiem Legionistów [RP], nie przyniosły większych niespodzianek.
Dział D. Zrzeszenia kulturalno-oświatowe i ogólnospołeczne
PCK, PBK, LOPP, itp. urządziły cały szereg imprez dochodowych, na ogół udatnych. Dobrze pomyślana praca społeczna ujawniona zostały w działalności Rodziny Rezerwisty i Centralnego Komitetu Opieki nad Dzieckiem. Praca tych zrzeszeń dała jak najlepsze wyniki. Dział E. Inne organizacje.
Stow[arzyszenie]. Rob[otników]. Katolickich po dawnemu zamknęło sw[oj]ą działalność w ramach Akcji Katolickiej. Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości okazuje dużo inicjatywy o ile chodzi o obronę materialnych interesów [swoich] członków, natomiast wydać tam nikłe zainteresowanie pracą społeczną. W Związku Lokatorów nastąpiła zmiana zarządu. Weszli do niego zupełnie nowi ludzie, a Mistat wybrany został tylko członkiem zarządu.
Dział F. Zrzeszenia nowe i rozwiązane
Stowarzyszenia nowe nie zasługują na specjalną uwagę wobec małego ich znaczenia.
Część szczegółowa
Dział A. Związki Młodzieży
Legion Młodych odbył 15 zebrań, w tym jedno walne, na którym [wy]brano Juliusza Jastrzębskiego komendantem Obwodu, a Aleks[andra]. Mełenia inspektorem. Ponadto dokonano jeszcze wyboru delegatów na Zjazd Okręgu i Kongres LM. W ostatnim okresie Legion Młodych nie występował na zewnątrz, natomiast prowadził dość ożywioną pracę wewnętrzno-organizacyjną. Liczba członków Obwodu wynosi ok. 100. Nastroje w Obwodzie uległy pewnej zmianie. Ocenia się tam zdecydowanie ujemnie kampanię antyklerykalną, jaką od dłuższego czasu prowadziła praca Legionu Młodych. Politykę antyklerykalną uważa się tam jako taktycznie złe pociągnięcie. Komisja Organizacyjna Okręgu Morskiego OMP wykazała dużo zabieg[ów] i inicjatywy, lecz brak świetlic i warsztatów przekreśla wyniki tej działalności. Jak już zaznaczono w poprzednich sprawozdaniach, jedynie świetlice postawione na odpowiednim poziomie dać mogą OMP warunki rozwoju.
Związek Strzelecki. Pod względem organizacyjnym […] wykazuje stały postęp. Wystąpienia zewnętrzne bardzo udatnie podkreśliły żywotność Związku. Rewizja personalna, przeprowadzona pod kątem zmiany kierowników poszczególnych placówek, dała jak najlepsze wyniki, powodując znaczne wzmożenie tempa pracy. Na specjalne podkreślenie zasługuje fakt zajęcia w dniu 19 marca br. przez drużynę Związku Strzeleckiego w Gdyni drugiego miejsca w marszu Sulejówek-Belweder w konkurencji drużyn strzeleckich. Świadczy to jak najlepiej o racjonalnej zaprawie marszowej i intensywności szkolenia pod względem wojskowym Strzelców w Gdyni. Straż Przednia, do niedawna nie wykazująca żadnej działalności, ostatnio dzięki inicjatywie prokuratora Krawca wznowiła sw[oj]e życie. Dnia 31 marca br. odbyła się odprawa zespołów Straży Przedniej z Gdyni, Tczewa, Wejherowa i Kościerzyny. Na odprawie ustalono szereg wytycznych dla prac w sezonie letnim. Związek Młodzieży Pracującej „Jedność” nie wykazuje większej żywotności. Liczy mało członków. Wskutek zabiegów sekretarza okręgowego NPR, Kręglewskiego, Związek zaczyna coraz wyraźniej podkreślać sw[oj]ą ideową wspólnotę z NPR. W tym kierunku działa ponadto prezes Związku, Jan Tusk, kolporter „Obrony Ludu”. Związek Harcerstwa Polskiego. Zanotowano tu dalszy wzrost liczby członków oraz wzmożenie aktywności Związku. Drużyna Morska zajęta jest intensywnym szkoleniem członków z zakresu wiadomości yachtingowych. Żywotność Związku była szczególnie zaznaczona wystąpieniami w dniu rocznicy odzyskania [dostępu do] morza oraz w dniu imienin Marszałka Józefa Piłsudskiego.
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego odbył[o] 3 zebrania. Na jednym z nich wybrano nowy zarząd w następującym składzie: Kazimierz Werner - prezes, Teodozja Tycha - sekretarka i Leon Leja - skarbnik. TUR liczy obecnie 70 członków. Z ważniejszych przejawów działalności wewnętrznej wypada wymienić dokompletowanie biblioteki stowarzyszeniowej do 400 tomów z górą i urządzenie kilku odczytów. Pod względem finansowym TUR prezentuje się bardzo słabo.
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej odbyło 12 zebrań, poświęconych bądź to sprawom Akcji Katolickiej, bądź też sprawom organizacyjnym. Dnia 17 lutego br. Stowarzyszenie zorganizowało uroczystą akademię z okazji 13. rocznicy koronacji Papieża Piusa XI. W uroczystościach rocznicy odzyskania [dostępu do] morza [oraz na] imieninach Marszałka Piłsudskiego Stowarzyszenie wystąpiło z[e] sztandarem. Na specjalną uwagę zasługuje następujący fakt. Do Oddziału […] Stowarzyszenia w Oksywiu usiłował wstąpić, znany ze sw[oj] ej „endeckiej” przeszłości politycznej, Antoni Mazurowski z Obłuża. Zamierzał on w Stowarzyszeniu zorganizować placówkę Stron[nictwa]. Narodowego. Z chwilą kiedy kierownictwo Oddziału dowiedziało się o właściwych zamiarach Mazurowskiego, unicestwiło jego akcję. Mazurowskiego popierał początkowo w […] zamiarach zwolennik SN, ks. [Franciszek] Priss z Obłuża. Z momentem ujawnienia zamierzeń Mazurowskiego ks. Priss zaprzestał utrzymywać z nim jakichkolwiek stosunki osobiste. Poza tym [jednym] objawem usiłowania penetracji Stron[nictwa]. Narodowego w katolickich stowarzyszeniach młodzieżowych, innych w Gdyni nie [za]notowano. Przysposobienie Wojskowe Kobiet dla Obrony Kraju odbyło kilka odczytów szkoleniowych i zebrań towarzyskich w[e] własnej świetlicy. Stowarzyszenie to rozwija się pomyślnie. Na walnym zebraniu w dniu 18 lutego br. na przewodniczącą ponownie wybrano Irenę Sokołową.
Dział B. Zrzeszenia gospodarcze (rolnicze).
Na terenie Gdyni podobnych zrzeszeń nie ma.
Dział C. Zrzeszenia b[yłych]. wojskowych
Związek Rezerwistów [RP] odbył w okresie sprawozdawczym 35 zebrań członkowskich, dokonując wyboru nowych zarządów w poszczególnych kołach. Wskutek silnych tarć, a nawet wystąpień na zewnątrz pewnej grupy członków Zarządu Powiatowego na tle osobistych ambicji i animozji, organizacja w pierwszej chwili jak gdyby podzieliła się na dwa obozy: stronników Stanisława Majewskiego i […] dawniejszego prezesa Maksymiliana Bergera. Po powołaniu przez Zarząd Główny Komisarycznego Zarządu Powiatowego z Majewskim, jako prezesem, na czele, na jednym [z] zebrań Zarządu Powiatowego w bardzo ostrej formie wystąpił b[yły]. komendant pow[iatowy]. Ferdynand Podhorodecki. Zarzucał [on] Majewskiemu inspirowanie intryg i rozbijanie organizacji. Z wystąpieniem tym solidaryzowali się Jan Sowa, Jan Podhorodecki, [Józef] Piorunowski, inż. [Jan] Kostka, Biskup Głogowski, którzy wraz z Ferdynandem Podhorodeckim opuścili salę obrad. Na skutek tego wystąpienia Komisaryczny Zarząd zawiesił wymienionych w czynnościach członkowskich, a Majewskiego, na jego życzenie, zwolnił z funkcji prezesa do czasu [przedstawienia] stawianych mu zarzutów. Niezadowoleni, a wymienieni poprzednio członkowie, wystosowali na łamach „Dziennika Gdyńskiego” list otwarty do Komisarza Rządu [w Gdyni, Franciszka Sokoła] z zarzutami, że uchwała Zarządu Powiatowego jest dla nich krzywdząca, przy czym ostrzegali w tym liście przed skutkami politycznymi i społecznymi, jakie może za sobą pociągnąć wydalenie ich z[e] Związku Rezerwistów [RP]. Oczywiście list ten wywołał dużo zamętu w szeregach organizacji i dał grupie Bergera tym silniejszy atut do ręki w kierunku podkopywania zaufania do Komisarycznego Zarządu. Komisaryczny Zarząd w tej sytuacji wszczął jak najintensywniejszą akcję w kierunku złagodzenia panującego w organizacji fermentu. Akcja dała jak najlepsze wyniki. Praca organizacyjna wraca na normalne tory. Obecnie organizacja nastawiona jest na akcję umundurowania członków, mobilizując na ten cel odpowiednie fundusze. Związek Inwalidów Wojennych RP odbył 10 zebrań, a na walnym [zebraniu], wybrał ten sam - z małymi zmianami - skład zarządu w osobach: Stanisława Grenczyka - jako prezesa, Jana Mendlikowskiego - wiceprezesa oraz Franciszka Jęsiaka - sekretarza. Związek, którego głównym celem jest obrona praw członków, nabytych ustawą inwalidzką oraz pomoc materialna dla członków, wykazał dużą konsolidację wewnętrzną, co odbiło się nie tylko na podniesieniu znaczenia tej organizacji na zewnątrz, ale również do [statusu] materialnego przez spłatę prawie wszystkich, dochodzących do kilku tysięcy złotych, zobowiązań wobec Zarządu Głównego. Jest to zasługą energicznego prezesa.
Legia Inwalidów Wojennych stanęła obecnie na silniejszych podstawach finansowych. Odbyła trzy zebrania, w tym jedno walne. W skład nowego zarządu weszli: D. Rybka - jako prezes i Stefan Opaska - jako wiceprezes. Poza udziałem w obchodzie imieninowym Marszałka Piłsudskiego [Legia] na zewnątrz nie występowała. Związek Oficerów Rezerwy [RP]. Walne zebranie, na którym ponownie wybrano prezesem Maksymiliana Bergera było terenem gwałtownych ataków niektórych członków na Związek Rezerwistów [RP]. Mówiono tam, że obecny stan Związku grozi dezorganizacją armii rezerwowej. Wуkłady szkoleniowe (było ich kilka) nie cieszyły się większą frekwencją członków.
Związek Powstańców Śląskich odbył trzy zebrania, tematem których były sprawy wyłącznie organizacyjne. Członkowie przeważnie należą do sympatyków Stron[nictwa]. Narod[owego]., lecz nie wprowadzają na zebrania momentów politycznych. Na zewnątrz Związek wystąpił w dniu rocznicy odzyskania [dostępu do] morza i w dniu imienin Marszałka Piłsudskiego. Skład zarządu stanowią: dyrektor gazowni Ignacy Wieleżyński [- prezes], Bronisław Pudlik - wiceprezes i Tadeusz Kołodziej - sekretarz.
Związek Legionistów [Polskich] odbył siedem posiedzeń zarządu i jedno zebranie członkowskie. Liczba członków wynosi 93. W organizacji solidarnie z zarządem działała Bratnia Pomoc, dzięki czemu w łonie Związku jest zaledwie 4 członków bez pracy. W czasie wyborów wyłonił się nowy Zarząd z Stanisławem Moszyńskim, jako prezesem na czele. Wiceprezesem został Jerzy Jabłonowski, a sekretarzem Jan Skubiszewski. W okresie sprawozdawczym w łonie Związku nurtowały pewne prądy, usiłujące rozbić solidarność [jego] członków. Skompromitowany w TBO inż. Włodzimierz Prochaska, prowadził wśród członków pracujących w porcie agitację w tym sensie, że nie należało wraz z innymi oddać go Prokuraturze, lecz sprawę załatwić w samym Związku. Kilku jego stronników wysuwało ponadto, jako argumenty agitacyjne hasło „frontem do szarego legionisty”, podniesienie dla każdego legionisty kategorii płacy i lepsze dla nich posady. Wysunąwszy takie argumenty oraz to, że w porcie można te rzeczy materialne przeprowadzić, potrafił zaangażować uczciwych i poważnych ludzi, jak prezesa Moszyńskiego i wiceprezesa Jabłonowskiego. Jednak nowy Zarząd, przez usta prezesa, złożył deklarację całkowitej i bez zastrzeżeń współpracy z Komisarzem Rządu [w Gdyni], jako przedstawicielem Rządu. Związek Weteranów Powstań Narodowych. Odbyte [przez Związek] trzy zebrania poświęcone były wyłącznie sprawom organizacyjnym. Dokonano ścisłej selekcji członków, ponieważ jak się okazało większość nie miała prawa [przy]należenia do tej organizacji. Związek występuje solidarnie we wszystkich obchodach i uroczystościach ogólnych. Skład nowego Zarządu stanowią: Kazimierz Müller - prezes, Kazimierz Rozmiarek – wiceprezes i Stefan Smólka - sekretarz.
Stowarzyszenie Weteranów b[yłej]. Armii Polskiej we Francji w dalszym ciągu nie przejawia żadnej działalności organizacyjnej.
Związek Powstańców i Wojaków [D]OK VIII nie wykazał wybitniejszych przejawów w sw[o]ej działalności. Momenty polityczne w życiu organizacji nie miały miejsca. Do nowego zarządu weszli: Ferdynand Anweiler jako prezes, Heljodor Soiński jako wiceprezes i Jan Siedlecki jako sekretarz. Związek Podoficerów Rezerwy [RP]. Praca nastawiona w kierunku pogłębienia wiedzy wojskowej oraz ściślejszej konsolidacji wewnętrznej daje dodatnie wyniki. Nowy Zarząd ukonstytuował [w] następuj[ącym składzie]: Dominik Marszałek - prezes, Józef Brygier - wiceprezes i Józef Stelmaszewski - sekretarz. Dział D. Zrzeszenia ogólnospołeczne i kulturalno-oświatowe.
Polski Czerwony Krzyż sw[oj]ą żywotność podkreślił licznymi uda[ny]mi imprezami dochodowymi, założeniem 13 kół młodzieży oraz akcją szkoleniową wśród nowych drużyn ratowniczych. Nowy zarząd ukonstytuował się następująco: Parczewski - prezes, lekarz [Józef] Stankiewicz - I wiceprezes, [Kazimierz] Remiszewski - II-wiceprezes, [Aleksander] Porzeziński - sekretarz.
Polski Biały Krzyż, podobnie [jak] Polski Czerwony Krzyż, urządził w okresie karnawałowym cały szereg imprez dochodowych, bądź też o znaczeniu ściśle towarzyskim. Działalności sw[o]ej na polu oświaty wśród żołnierzy niczym nie uszczuplił.
LOPP. Działalność Ligi na odcinku rocznym zamknęło walne zebranie, odbyte na początku marca br. Kasa wykazała przychód brutto na sumę 43 000 zł, czysty zaś dochód wyniósł ok. 8 000 zł. Z[e] złożonych sprawozdań wynika, że pod względem organizacyjnym Liga się rozrosła, a istniejące już komórki okrzepły i wzmocniły się. Ogółem Liga posiada obecnie 81 kół. Do nowego zarządu weszli: komandor [Stefan] Frankowski, Komisarz [Rządu w Gdyni Franciszek] Sokół, dyrektor [Maksymilian] Berger, dyrektor [Józef] Kawczyński i inni. Dotychczasowi pierwsi organizatorzy na tut[ejszym]. terenie Ligi kontradmirał [Józef] Unrug i dr [Bolesław] Pikor ustąpili z życia organizacyjnego tejże Ligi. Zasługi ich zostały specjalnie podkreślone na zebraniu.
Liga Morska i Kolonialna nie występowała na zewnątrz. Zasługujących na podkreślenie momentów w działalności LMiK nie było.
[Stowarzyszenie] Rodzina Urzędnicza prowadziła w swoim Klubie tzw. czwartki, podczas których wygłaszane bywają wobec szerszego audytorium różnego rodzaju odczyty. Ponadto Rodzina urządziła kilka imprez towarzyskich, reprezentacyjny bal, pokaz mod[y], gwiazdkę dla dzieci itp. Dzięki otwartemu Klubowi w ostatnim czasie popularność Rodziny [Urzędniczej] wybitnie się zwiększyła.
[Stowarzyszenia] Rodzina Wojskowa i Policyjna w dalszym ciągu prowadziły akcję dożywiania dzieci. Poza tym Rodzina Policyjna urządziła cieszący się dużym powodzeniem bal policyjny. Dochód z balu poszedł na cele społeczne. [Stowarzyszenie] Rodzina Rezerwisty współpracowało ściśle z[e] Związkiem Rezerwistów [RP]. Prowadziło akcję świetlicową, otaczając specjalną opieką dzieci rezerwistów (gwiazdka dla dzieci, obdarowywanie dzieci itp.). W okresie sprawozdawczym Rodzina Rezerwisty na Grabówku ufundowała sztandar dla Zarządu Powiatowego [Związku] Rez[erwistów]. Wręczenie sztandaru, poświęconego poprzednio w kościele, odbyło się bardzo uroczyście w dniu 18 marca br. Istniejąca jako samodzielna komórka Rodzina Koła Marynarzy Związku Rezerwistów [RP] poszczycić się może wcale pokaźnym dorobkiem. Założyła świetlicę marynarską, zakupiła radio, założyła bibliotekę składającą się z 1 400 tomów, abonuje 8 czasopism itp. Wydaje codziennie tanie kredytowane obiady dla bezrobotnych marynarzy oraz udziela zapomóg pieniężnych mniej zamożnym. Ponadto urządziła gwiazdkę dla 150 marynarzy i obdarowała [prezentami] ok. 60 biednych dzieci. To też akcja Rodziny jest jak najlepiej [odbierana przez] marynarzy, czemu dali [oni] wyraz serdecznym podziękowaniem na walnym zebraniu Rodziny. Nowy zarząd [u]konstytuował się następująco: Jacyniczowa - prezeska, Kienitzowa – wiceprezeska, Szczepanowska - sekretarka i Meissnerowa - skarbniczka.
Centralny Komitet Opieki nad Dzieckiem. Komitet pod energicznym zarządem p. Sokołowej rozwinął rzadko spotykaną intensywność w pracy. Akcję sw[oj]ą prowadzi w kierunku stworzenia doraźnych i stałych źródeł zapomogowych dla funduszu, z którego codziennie dożywia ok. 2 000 dzieci. Dzięki umiejętnej akcji propagandowej uzyskuje takie zapomogi, lecz ostatnio wskutek chwilowego wyczerpania się zasobów czyni przygotowania do „Tygodnia Dziecka”
. Szereg deklaracji miejscowych obywateli [oraz] instytucji rokuje dodatni wynik, o ile chodzi o kwestię finansową „Tygodnia Dziecka”.
[Stowarzyszenie] Rodzina Robotnika Portowego, poza wypadkiem urządzenia gwiazdki dla dzieci robotników portowych w ostatnim kwartale 1934 r., innej działalności nie wykazała.
Dział E. Inne organizacje
Stowarzyszenie Robotników Katolickich, działając po linii zarządzeń kierowników Akcji Katolickiej, uczestniczyło w organizacji akademii, urządzonej z okazji 13. rocznicy koronacji papieża Piusa XI. Życie tej organizacji, obracające się stale dookoła Akcji Katolickiej, nie wykazuje bardziej zasługujących na uwagę momentów w swojej działalności.
Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości. Momentów społecznych w działalności tego Stowarzyszenia prawie nie ma. Najlepiej charakteryzuje to przebieg zebrania, odbytego pod koniec lutego br. Było dużo mowy o interwencji w sprawie obniżenia opłat za pierwsze urządzenie ulic, o tym, by opłaty te wnoszone były przez długoletnie raty, o memoriale, wystosowanym do władz naczelnych w sprawie podatku od placów niezabudowanych, o memoriale do BGK w sprawie obniżenia kosztów przy obsłudze pożyczek budowlanych, a teraz by w Radzie Miejskiej zasiadało więcej radnych z ramienia Właścicieli Nieruchomości itp. A kiedy pod koniec zebrania postawiony został wniosek, by przy ściąganiu składek członkowskich ściągano równocześnie składki LOPP i FOM (minimalne), to wtedy 9 właścicieli nieruchomości znalazło motywy sprzeciwiające się temu wnioskowi. Walne zebranie, które [po]winno było się odbyć w ubiegłym kwartale nie odbyło się dzięki odwlekaniu ze strony dotychczasowego prezesa [Wiktora] Roszczynialskiego.
Związek Lokatorów. Walne zebranie, odbyte w styczniu br., jako ostatni etap całorocznej działalności, wykazało jej negatywne rezultaty. Sprawozdania ustępujących członków zarządu stwierdzały zupełny brak zainteresowania się ogółu zagadnieniami związkowymi, przy czym udział członków w pracach zarządu był b[ardzo]. słaby. Nowe wybory wysunęły na [stanowisko] prezesa w miejsce dotychczasowego - red. Mistata, notariusza [Edwarda] Jackowskiego a do zarządu weszli: [Leopold] Zawilski, [dr Roman] Reichert, Mistat i inni. Nowy zarząd nie wykazał dotąd wybitniejszej działalności.
Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół”. Gdynia liczy obecnie 3 gniazda o łącznej liczbie 190 członków. Gniazda te nie wykazują żadnej żywotności, z powodu braku warunków (sali gimnastycznej, odpowiedniego lokalu itp.). Zebranie Rady Okręgu X, odbyte w dniu 10 marca br., wyłoniło nowy skład Rady z [Piotrem] Dostatnim jako prezesem i Maćkowiakiem jako sekretarzem na czele. Obydwaj należą do starszej generacji sokolej i działali kiedyś w Grudziądzu. Stosunek „Sokoła” do władz, mimo, że niektórzy członkowie należą do aktywnych członków SN [jest] poprawny.
Dział F. Zrzeszenia nowe i rozwiązane
W Urzędzie Wojewódzkim [Pomorskim] zarejestrowano [następujące gdyńskie] stowarzyszenia: Związek Zawodowy Inżynierów Lądowych i Wodnych, Związek Armatorów Polskich w Gdyni, Związek Właścicieli Dorożek Samochodowych, Gdyński Związek Propagandy Turystycznej, Towarzystwo Samopomocy Rybaków Morskich.
Uzupełnienie do działu C
Federacja Związków Obrońców Ojczyzny. Zarząd Federacji ostatnio ukonstytuował się [w] następuj[ącym składzie]: prezes ZOR [Maksymilian] Berger - prezes, wiceprezes Zw[iązku]. Rezerw[istów RP Julian] Michalik – i wiceprezes, wiceprezes ZOR [Józef] Jęczkowiak – II wiceprezes, prezes Zw[iązku]. Legionistów [Polskich Piotr] Moszyński – III wiceprezes, [członek] Legii Podchorążych Rezerwy Lewandowski - sekretarz , [członek] Zw[iązku]. Inwalidów Wojen[nich]. RP [Stanisław] Grenczyk - skarbnik. Federacja nastawiona jest w tej chwili na uaktywnienie sw[oj]ej działalności. Projektuje się, że całe Prezydium Federacji, względnie większa ilość przedstawicieli Prezydium, wejdzie do Komitetu PWiWF. Wychodzi się tu z założenia, że tak Komitet, jak i Federacja różnymi drogami szły do celu, który jest im wspólny - skoordynowanie pracy Komitetu i Federacji do wzmożenia tętna życia organizacji przysposobienia wojskowego b[yłych]. wojskowych.
IV-VI 1935
1935 lipiec 11, Gdynia - Sprawozdanie kwartalne z życia polskich zawiązków i stowarzyszeń Nr II. BP-12/35 Tjn. Komisarza Rządu w Gdyni Franciszka Sokoła za okres od 1 kwietnia do 30 czerwca 1935 roku, oryg. mps., APG O/G, sygn. 682/2300, s. 159-174.
[I.] Część ogólna.
[…] Życie społeczne, wskutek śmierci Marszałka [Józefa] Piłsudskiego, przeszło tu dość głęboki wstrząs. Pierwsze tygodnie po śmierci minęły w silnym przygnębieniu. Całe życie poszczególnych zrzeszeń, nie wyłączając katolickich stowarzyszeń, nacechowane było głęboką żałobą, czemu dano wyraz niezliczonymi uroczystościami żałobnymi, odbytymi niekiedy w ramach ogólnospołecznych, a niekiedy w ramach skromnych - ściśle wewnętrznych. Akademie urządzane przez katolickie stowarzyszenia przy współudziale miejscowego kleru i nastrój panujący na tych akademiach wskazywały na bardzo żywy udział tych stowarzyszeń w ogólnej żałobie narodowej. W związku z ogłoszeniem żałoby narodowej wszystkie imprezy społeczne zostały odwołane, wskutek czego zewnętrzne objawy życia społecznego w tym okresie ograniczyły się do obchodów ściśle żałobnych, a właściwe życie wewnętrzne organizacyjne, noszące cechy znacznego przygnębienia, zamknięte zostało w ramach dość skromnych.
Spośród objawów życia społecznego, niezwiązanych z uroczystościami żałobnymi, należy wymienić poświęcenie w dniu rozpoczęcia Tygodnia LOPP dwóch szybowców oraz „Święto Morza”. Tydzień LOPP został odwołany a „Święto Morza” miało w bieżącym roku przebieg bez porównania skromniejszy aniżeli w ubiegłych latach. Złożył się na to brak większej liczby uczestników z głębi Polski.
Jeśli chodzi o Związek Rezerwistów [RP], to tam projektuje się daleko idącą rewizję personalną, ponieważ stwierdza się coraz liczniejsze wypadki oportunizmu ze strony członków, którzy otrzymali pracę za pośrednictwem Związku oraz przypadki przynależności do Związku ludzi, którzy w wojsku nie służyli. Rewizję tę zamierza się przeprowadzić już w najbliższej przyszłości. Scysje jakie do niedawna istniały wewnątrz Związku, a raczej w samym zarządzie, przeszły bez echa i dzisiaj można stwierdzić jak najlepszą współpracę w zarządzie. Jeden z b[yłych]. członków Związku Rezerwistów [RP] zorganizował w ostatnim czasie Oddział Zw[iązku]. B[yłych]. Ochotników A[rmii]P[olskiej]. Organizator oświadczył, że Oddział ten nie został stworzony jako organizacja konkurencyjna dla Związku Rezerwistów [RP] i będzie wypełniał swoje szeregi byłymi wojskowymi, nie należącymi do żadnej organizacji.
Dział A. Związki młodzieży.
Legion Młodych, wskutek znanych wystąpień seniorów, stracił na ilości członków, a ponadto stracił dużo na intensywności w pracy. W życiu innych młodzieżowych zrzeszeń nic godnego specjalnej uwagi nie zaszło, wyjąwszy jeszcze zewnętrznych objawów uczczenia pamięci Marszałka Piłsudskiego przez katolickie stowarzyszenia młodzieżowe.
Dział B. Zrzeszenia gospodarcze
Podobnych zrzeszeń w Gdyni nie ma.
Dział C. Związki b. wojskowych
Związki te wzięły gremialny udział w wszystkich ogólnych uroczystościach żałobnych ku czci Marszałka Piłsudskiego, przy czym same w tym celu urządziły wiele wewnętrznych akademii. W okresie sprawozdawczym powstał tu Oddział Związku b[yłych]. Ochotników Armii Polskiej. Organizatorem Oddziału był jeden z b. członków Z[wiązku]. Rez[erwistów RP]. Stan organizacyjny Związku Rezerwistów [RP] jest dobry. Projektuje się tam przeprowadzenie daleko idącej rewizji personalnej.
Dział. D. Zrzeszenia kulturalno-oświatowe i ogólno-społeczne
Tydzień LOPP ograniczył się do uroczystego poświęcenia szybowców. Reszta imprez tego tygodnia została odwołana wskutek ogłoszenia żałoby narodowej. W związku z okresem żałoby również inne zrzeszenia tego typu ograniczyły sw[oj]ą działalność przeważnie do uroczystości poświęconych pamięci M[arszałka]. Piłsudskiego.
Dział E. Inne organizacje
Na uwagę zasługują ostatnie zajścia w Stow[arzyszeniu]. Robotn[ików]. Katolickich, gdzie wobec opozycji kilku osób przeciwko ks. [Teodorowi] Turzyńskiemu, ten ostatni postąpił wysoce samowolnie, przeprowadzając wybory wg z góry ustalonego składu zarządu, przy pomocy ludzi, którzy nie byli członkami stowarzyszenia. Działalność ks. Turzyńskiego spotkała się z zasadniczym sprzeciwem w stow[arzyszeniu]. Tak, że członkowie zamierzają wystąpić z odpowiednim memoriałem. O ile chodzi o pozostałe stowarzyszenia, to należy wymienić wszczęcie ponownej akcji ze strony Związku Lokatorów, przeprowadzenie wyborów zarządów w Korporacji Kupieckiej i [w] Związku Właścicieli Nieruchomości.
Dział F. Zrzeszenia nowe i rozwiązane
Zanotować tu trzeba próby zorganizowania Związku [Zawodowego] Zegarmistrzów i to przez b. działaczy OWP. Zrzeszenia zarejestrowane ostatnio przez Urząd Wojewódzki [Pomorski] wydatniejszej akcji nie wszczęły.
[II.] Część szczegółowa
Dział A. Związki młodzieży
Legion Młodych. Znane wystąpienia seniorów Leg[ionu]. Mł[odych]. odbiły się w miejscowym oddziale głębokim echem. W związku z tymi wystąpieniami popłochu jednak tu nie było. Trzon organizacji składa się, jak już w poprzednich sprawozdaniach zaznaczono, z ludzi ideowych, przy czym reprezentują oni młodzież zdecydowanie prorządową. Ludzie ci zawsze ujemnie oceniali warszawskie tendencję polityczne Legionu Młodych i temu kierunkowi działalności nie hołdowali. Działalność sw[oj]ą ograniczali do pracy ideowo-wychowawczej. W tej chwili odpadł od organizacji element mniej pewny, a pozostali - mimo nieodbywania zebrań w tej ilości co kiedyś - tym więcej się scementowali. Miejscowy Oddział najwięcej starania poświęca obecnie sprawie odpowiedniego zorganizowania, a raczej współpracuje przy organizowaniu, obozu instruktorskiego w Jastarni. W miesiącu czerwcu rozkazem Komendy Głównej powstał nowy okręg LM obejmujący północne powiaty Pomorza. Siedzibą okręgu jest Gdynia, a komisarycznym komendantem mianowany został Aleksander Mełeń, urzędnik Urzędu Morskiego. Nowy Okręg wybitniejszej działalności nie objawił.
OMP. Praca organizacyjna, którą prowadzą członkowie Legionu Młodych, prowadzona jest nadal w tempie dość żywym, jednak wobec braku odpowiednich środków materialnych, bez wydatniejszych wyników. Związek Strzelecki. Praca Związku utrzymana była na odpowiednim poziomie. Zewnętrzne wystąpienia, które zresztą były w ubiegłym okresie dość liczne, bardzo wydatnie podkreśliły żywotność Związku, przy czym jednolite i czyste mundury zrobiły jak najlepsze wrażenie. Imprezy sportowe, organizowane przez Związek wypadły również b. udanie.
Związek Młodzieży Pracującej „Jedność” odbył dwa zebrania. Czynione od dawna starania przez sekr. okr[ęgowego]. NPR, Kręglewskiego, w kierunku uaktywnienia działalności Związku pozostały bez rezultatu. Związek nie ma żadnego dopływu nowych członków.
Związek Harcerstwa Polskiego. Poza normalną działalnością Związku, [takimi] jak sprawy instruowania i ćwiczeń, podkreślić należy odbycie w Gdyni w dniach 25 i 26 maja walnego zjazdu Harcerstwa Polskiego przy udziale 500 delegatów. Zjazd odbył się przy współudziale oficjalnych osobistości. Przemówienia powitalne poświęcone były przede wszystkim pamięci zmarłego Wodza Narodu [Józefa Piłsudskiego]. Z[e] złożonego przez wojewodę [śląskiego Michała Tadeusza] Grażyńskiego sprawozdania wynika, że w Polsce jest obecnie ok. 200 000 harcerzy, w tym ok. 65 000 harcerek. Wojewoda Grażyński stwierdził znaczny rozwój pracy harcerskiej na wszystkich odcinkach. Na posiedzeniu plenarnym w dniu 26 maja br. dokonano wyboru nowych władz Związku. Do Rady Naczelnej m.in. weszli: Michał [Tadeusz] Grażyński, ks. kanclerz Jan [Paweł] Mauersberger, Jadwiga Wierzbiańska, Antoni Olbromski i inni. Do komisji rewizyjnej wybrano: Iwasiewicza, [Jana] Chojnackiego, Jankowskiego, Strembosza i Zacharzewskiego. Następnie jednogłośnie uchwalono o obowiązku wzięcia czynnego i bezpośredniego udziału harcerzy w sypaniu kopca J[ózefa]. Piłsudskiego w Krakowie oraz o nazwaniu im. Marszałka Józefa Piłsudskiego ośrodka kształcenia starszyzny harcerskiej w Górnych Hajdukach. Ponadto zjazd uchwalił, by Rada Naczelna zwróciła się do władz z wnioskiem o uznanie pracy harcerskiej, nauczycieli i urzędników za pracę społeczną. Szereg innych wniosków i dezyderatów przekazano do przedyskutowania i rozpatrzenia Radzie Naczelnej. Zjazd zakończony został przemówieniem wojewody [białostockiego Stefana] Pasławskiego, który przedstawił olbrzymie zasługi Marszałka Piłsudskiego w kształtowaniu się psychiki czynu w społeczeństwie polskim. Ogólne wrażenie z[e] zjazdu sprowadza się do stwierdzenia nadzwyczaj pozytywnej pracy na niwie młodzieżowej.
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego odbyło sześć zebrań, w tym jedno zgromadzenie. Prezes TUR, [Kazimierz] Werner wykazuje ostatnio dość żywą działalność, mającą jednak dużo pierwiastków politycznych. Z inicjatywy Wernera założony został nowy Oddział w Małym Kacku. Ogólnie liczebność członków towarzystwa jest jak dotąd nikła. Członkowie na ogół należą do elementu biernego i nie wykazują żywszego zainteresowania się zagadnieniami ogólnymi, o ile nie dotyczą one sportu. Na zgromadzeniu odbytym w dniu 11 czerwca br. obecnych było ok. 100 osób (robotnicy portowi i budowlani). Przemówienie wygłosił [Kazimierz] Rusinek, redaktor „Walki Ludu”, przy czym przemówienie to nosiło charakter wiecowej mowy […] i poświęcone było sprawom ucisku klasy robotniczej [oraz] zaniku demokratyzmu w Polsce, zagadnieniom ustroju obecnego w Polsce itp. W pewnym miejscu Rusinek powiedział, że królowie francuscy i cesarze niemieccy stworzyli, zdawało[by] się najsilniejsze rządy, a jednak ich władza runęła i w konsekwencji poprzez rewolucję doprowadziła do rządów ludu. Dodał, że historia uczy, iż po ustroju kapitalistycznym następuje ustrój socjalistyczny. Poddając krytyce projekty ordynacji wyborczych, Rusinek odczytał enuncjację z nieskonfiskowanych czasopism opozycyjnych. W zgromadzeniu tym, poza organizatorami, członków TUR było bardzo mało.
Katolickie Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej i Męskiej odbyły łącznie osiem zebrań. Poruszano tam sprawy akcji katolickiej oraz wygłaszano specjalne referaty nt. „alkoholu i jego skutków”. Dnia 5 maja br. w Chyloni odbył się tzw. mały zlot okręgowy przy udziale ok. 150 członków. Poza zawodami sportowymi i przemarszem odbyło się zebranie informacyjne w lokalu zamkniętym. Patron ks. [Leon] Kuchciński mówił o rozwoju i pracy stowarzyszeń katolickich. Jego zdaniem rozwój ten budzi nawet podziw u przeciwników, których jednak bliżej nie określił. Specjalnie podkreślił, że pana Prezydenta Rzeczypospolitej [Ignacego Mościckiego], zwiedzającego pewną miejscowość, młodzież katolicka witała entuzjastycznie i obdarowała kwiatami, [za co] wzruszony Prezydent [po]dziękował i ucałował „wręczycieli” kwiatów. Ks. Kuchciński zakończył przypuszczeniem, że z tej młodzieży wy[rośnie] niejeden zacny mąż, który poprowadzi Polskę ku lepszemu jutru. Z kolei redaktor [Marian] Belzerowski mówił o alkoholizmie. Zjazd zakończony został zabawą taneczną.
Stowarzyszenia Młodzieży Katolickiej brały bardzo żywy udział w uroczystościach żałobnych. Oddział młodzieży żeńskiej zorganizował w tym celu w Chyloni specjalną akademię, na której prezeska odczytała opis ostatnich chwil życia Marszałka [Piłsudskiego], a ks. [Alfons Jan] Tissler przedstawił postać Wodza Narodu jako gorliwego katolika, zasłużonego męża stanu i genialnego wodza. Całość akademii odbyła się w nastroju niezwykle podniosłym. Ostatnio nastąpiła zmiana na stanowisku sekretarza okr[ęgowego]., ponieważ dotychczasowy sekretarz Jan Potij został [za]trzytrzymany za popełnienie czynów nierządnych z nieletnimi (homoseksualizm). Jego miejsce zajął J[an]. Rogowski.
Dział B. Zrzeszenia gospodarcze (rolnicze)
Na terenie m[iasta]. Gdyni podobnych zrzeszeń nie ma.
Dział C. Zrzeszenia b. wojskowych
Związek Rezerwistów [RP] odbył w okresie sprawozdawczym 32 zebrania. Praca organizacyjna. Związek miał na terenie gdyńskim od szeregu lat 17 kół niezalegalizowanych przez władze administracyjne i zarząd główny, co wypływało z faktu, że zarządy kół były zbyt płynne. Dnia 6 lipca br. zarząd główny w Warszawie zalegalizował wszystkie te koła [i] w najbliższych dniach nastąpi [ich] zalegalizowanie u władz administracyjnych. Jeżeli chodzi o kierownictwa kół i powiatu, to w obecnej chwili na 17 kół i 1 zarząd powiatowy są dwa zarządy komisaryczne (koło Grabówek i Zarząd Powiatowy). Koło Grabówek odbędzie w dniu 14 bm. walne zebranie, na którym zostanie powołany do życia zarząd z wyborów, zaś komisaryczny Zarząd Powiatowy zniknie po tegorocznych wyborach do Sejmu [RP] i Senatu [RP]. Związek posiada w obecnej chwili ponad 3 000 członków. W liczbie tej [jest] szereg [członków] nieodpowiadających warunkom statutu, którzy np. nie służyli w wojsku [i] w związku z [tym] w ciągu lipca br. ukończona zostanie, będąca w toku [opracowania], ewidencja wszystkich członków, po czym nastąpi selekcja, zgodnie z okólnikiem Zarządu Głównego Zw[iązku]. Rezerwistów [RP] Nr 4/35. Selekcja ta, ze względu na zbliżające się wybory do Sejmu i Senatu, będzie przeprowadzona ostrożnie. […] Wyeliminowany zostanie przede wszystkim element niepewny pod względem ideowym, a więc taki, który by mógł zawieść podczas wyborów. Zasadnicza selekcja i „czystka” w tej organizacji zostanie przeprowadzona dopiero po wyborach. Praca ideowa. Ogólnie [rzecz] biorąc, organizacja jest pewna, niemniej jednak należy [s]twierdzić, że poprzedni Zarząd Powiatowy skierował [ją] na niewłaściwe tory. Organizacja była jednym wielkim biurem pośrednictwa pracy, przy czym pośredniczono w uzyskaniu pracy nie tylko dla zasłużonych, ale i dla takich, którzy na to w zupełności nie zasługiwali. Powód leżał w tym, że nie prowadzono ewidencji i że poparcia udzielano na ogół bezkrytycznie. Dziś sprawy te są na właściwej drodze, gdyż okazało się, że zapisywano się do Związku jedynie po to, by otrzymać pracę w formie karty portowej. Z chwilą gdy członek Związku Rezerwistów [RP] kartę taką otrzymywał, przestawał pokazywać się i pracować w organizacji, wiedząc, że jedynie sąd może mu odebrać kartę portową.
Praca oświatowa. Z racji okresu letniego akcja oświatowa osłabła, niemniej jednak we wszystkich kołach, ze względu na wybory, została rozpoczęta odpowiednia akcja państwowa, przy czym rozpoczęto cykl wykładów o nowej konstytucji, zorganizowanych przez fachowców w porozumieniu z miejscową Radą Grodzką BBWR. Praca sportowa: Klub Sportowy „Rezerwa”, który od przeszło roku nie objawiał żadnej działalności sportowej, został ponownie uruchomiony. Mianowano komisaryczny zarząd, na czele którego stanęli dwaj znani w całej Polsce sportowcy, p. [Jan] Luksemburg z „Warszawianki” i p. Kosowski. Jest pewność, że klub ten, który w tegorocznym „Święcie Morza” w Gdyni zorganizował i przeprowadził biegi przełajowe, będzie funkcjonował z dobrymi wynikami. Związek Inwalidów Wojennych [RP] odbył w okresie sprawozdawczym osiem zebrań, przy czym wykazuje wzmożoną pracę organizacyjną. Dysonanse i zatargi, tak pomiędzy członkami zarządu i poszczególnych komisji, jak i zwyczajnymi członkami, zostały załagodzone i usunięte, [więc] praca idzie normalnie. Wybrani na ostatnim zebraniu zastępca sekretarza Kazimierz Müller i przewodniczący Komisji Rewizyjnej Karol Filar, nie zostali zatwierdzeni przez Zarząd Główny organizacji. Zast[ępcą]. sekretarza został Alojzy Maćkowski, zaś w miejsce Filara do Komisji Rewizyjnej weszła Bronisława Michniowska. Przewodniczącym [po]został Leopold Kossakowski. Zarząd Główny nie zatwierdził Müllera i Filara w związku z ich ujemną opinią moralną.
Legia Inwalidów Wojennych [Wojsk Polskich] odbyła cztery zebrania, na których poza sprawami organizacyjnymi nie omawiano żadnych tematów, przy czym nie zaobserwowano jakichkolwiek tarć na tle zapatrywań politycznych. Organizacja ta jako całość nie bierze udziału w życiu politycznym, przy czym jest bardzo słabo reprezentowana na obchodach narodowych.
Związek Oficerów Rezerwy [RP]. W okresie sprawozdawczym nastąpiła zmiana na stanowisku długoletniego prezesa Maksymiliana Bergera, który jako wicedyrektor tut[ejszego]. Oddziału BGK został przeniesiony do Centrali w Warszawie. Na jego miejsce na walnym zebraniu w dniu 4 maja br. wybrano radnego miejskiego Józefa Jęczkowiaka, odznaczonego m.in. Medalem Niepodległości za pracę w organizacjach niepodległościowych przed 1914 r. oraz za czynny udział w rozbrajaniu Niemców w Warszawie oraz w Powstaniu Wielkopolskim. Związek ten współpracuje w dalszym ciągu z organizacjami b. wojskowych w dziedzinie przysposobienia wojskowego, przy czym prawie wszyscy [jego] członkowie pracują społecznie, należąc do wielu organizacji.
Związek Powstańców Śląskich odbył cztery zebrania, przy czym [jego] praca idzie w dalszym ciągu w kierunku organizacyjnym. Związek ten w okresie sprawozdawczym nie przejawi[a]ł specjalnej działalności, nie wykazuje również żadnej działalności natury politycznej, mimo, iż wielu [jego] członków jest zwolennikami SN. Związek Legionistów [Polskich], poza gremialnym udziałem w pogrzebie śp. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Krakowie, w okresie sprawozdawczym na zewnątrz nie występował. Zarząd skierował sw[oj]e główne wysiłki w kierunku zapewnienia członkom stałej pomocy, zaś bezrobotnym, przybywającym z głębi kraju, jakiegokolwiek zatrudnienia.
Związek Weteranów Powstań Narodowych odbył trzy zebrania, nie przejawiając żadnej działalności na zewnątrz, poza uroczystościami żałobnymi w Gdyni po śmierci Marszałka Piłsudskiego i tegorocznym „Świętem Morza”. Organizacja ta weszła na drogę współpracy z tutejszym BBWR [po]przez kilku bardziej ruchliwych i lojalnych wobec Rządu członków.
Stowarzyszenie Weteranów b[yłej]. Armii Polskiej we Francji nie przejawia żadnej działalności, tak wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Nie posiada skompletowanego zarządu. Związek Powstańców [i] Wojaków D[owództwa]. O[okręgu]. K[orpusu]. VIII wуkazał znaczną ruchliwość, zwłaszcza w kierunku organizacyjnym, przy czym w okresie sprawozdawczym odbył walne zebranie i zorganizował akademię żałobną dla uczczenia śp. Marszałka Piłsudskiego. Skład nowego zarządu Oddziału Powiatowego stanowią: prezes Ferdynand Anweiler, wiceprezes Heliodor Soiński, sekretarz Jan Siedlecki i skarbnik Bolesław Guzik. Wszyscy wymienieni, za wyjątkiem wiceprezesa, stanowili skład poprzedniego zarządu, pełniąc te same funkcje. Organizacja ta nie przejawia żadnej działalności politycznej.
Związek Podoficerów Rezerwy [RP] odbył trzy zebrania, jednak większej działalności nie przejawił. W okresie sprawozdawczym występował na zewnątrz w Gdyni w uroczystościach żałobnych po śmierci Marszałka Piłsudskiego. Związek b[yłych]. Ochotników Armii Polskiej odbył dwa zebrania, w tym jedno walne, wybierając następujący zarząd: prezes Tadeusz Zaleski - dyrektor Szkoły Rzemieślniczej w Gdyni, wiceprezes Ferdynand Podhorodecki - radny miejski i urzędnik Państwowego Instytutu Meteorologicznego, sekretarz ppor. rez. [WP] Józef Piorunowski - b. członek Zw[iązku]. Rezerwistów [RP], skąd został wykluczony, skarbnik Lucjan Podoski - urzędnik Urzędu Morskiego. Wszyscy wymienieni są wobec Rządu ustosunkowani lojalnie, natomiast dwaj należeli do trzonu opozycji przeciwko Związkowi Rezerwistów [RP]. Związek liczy ok. 200 członków, a założenie Oddziału w Gdyni powstało z inicjatywy Podhorodeckiego. Powstanie Oddziału b. Ochotników Armii Polskiej we Francji nie było zbyt pożądane, ze względu na rozproszkowywanie b. wojskowych, podczas gdy [ich] dążeniem winno być zorganizowanie w jednej, silnej organizacji, w danym wypadku w Zw[iązku]. Rez[erwistów]. [RP]. Jednak organizatorzy Oddziału [Związku] b. Ochotników A[rmii]. P[olskiej]. zapewnili, że werbunek członków będzie prowadzony wśród niestowarzyszonych, [a] w przyszłości nawiązany zostanie kontakt ze Zw[iązkiem]. Rezerwistów [RP]. Działalność [Związku] b. Ochotników Armii Polskiej jest bacznie obserwowana.
Dział D. Zrzeszenia ogólno-społeczne i kulturalno-oświatowe
Polski Czerwony Krzyż prowadził b[ardzo]. intensywną akcję szkoleniową drużyn ratowniczych. Członkowie wyszkolonych drużyn objęli straż bezpieczeństwa nad plażą jako pogotowie ratownicze. LOPP odbył trzy zebrania. W maju Liga zamierzała zorganizować tzw. XII Tydzień LOPP. Jednak z powodu śmierci Marszałka Piłsudskiego został [on] odwołany, a jedynie w niedzielę 12 maja br. odbyła [się] uroczystość poświęcenia 2 szybowców. Szybowce te następnie użyte zostały do ćwiczeń członków Ligi, którzy odbyli specjalny kurs szybowcowy w Rumi. Powstałe imprezy Tygodnia zostały odwołane i przełożone na lipiec br. Liga Morska i Kolonialna odbyła pięć zebrań ogólnych, [a] w dniach od 1 do 3 czerwca br. włącznie odbył się VI Walny Zjazd Delegatów Ligi Morskiej i Kolonialnej. Zjazd rozpoczął się w Gdańsku i poprzedzony był uroczystą mszą żałobną za duszę Marszałka Piłsudskiego w kościele pw. Chrystusa Króla w Gdańsku. Następnie [odbył się] przemarsz delegatów ulicami miasta. Zakończenie zjazdu nastąpiło w dniu 3 czerwca br. w Gdyni, w sali Dworca Morskiego, gdzie b[yły]. min[ister]. [przemysłu i handlu, Eugeniusz] Kwiatkowski, wygłosił odczyt pt. „Światopogląd morski”.
Polski Związek Zachodni. W czasie Tygodnia Propagandy PZZ, komitet organizacyjny postanowił odbyć wiec manifestacyjny i protestacyjny przeciwko gwałtom, jakich dopuszczano się w Gdańsku w stosunku do Polaków w czasie ostatnich wyborów do Senatu Gdańskiego. Wiec ten miał małą frekwencję z powodu złej organizacji i propagandy. Zaniedbano zawiadomić poszczególne związki gdyńskie o zebraniu informacyjnym, jak też o dacie wiecu, [więc] przybyło [na niego] zaledwie kilkunastu przygodnych przechodniów. Przemówienia nie były nacechowane silniejszymi akcentami.
Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet odbył trzy zebrania organizacyjne [oraz] wziął udział w komisji porozumiewawczej organizacji kobiecych w sprawie urządzenia uroczystości żałobnej ku czci Marszałka Piłsudskiego. Uroczystość ta odbyła się w obecności ok. 200 osób w sali kina „Morskie Oko”. Ponadto Związek wydał odezwy w sprawie konkursu upiększenia wystaw.
[Stowarzyszenie] Rodzina Wojskowa liczy obecnie 183 członków. Na walnym zebraniu wybrano Zarząd w dawniejszym składzie z Marią Frankowską na czele. Ponadto do Zarządu dokooptowano Czerwińską, Nowicką, Unieszowską, [Marię] Filanowiczową i inne. Na zebraniu tym delegatki, które wyjechały na uroczystości pogrzebowe Marszałka Piłsudskiego, złożyły [z nich] specjalne sprawozdanie. Ponadto w kwietniu [Stowarzyszenie] Rodzina [Wojskowa] zorganizowało kurs uświadomienia obywatelskiego. Kurs ten objął poza Gdynią Wejherowo, Puck i Tczew. Wykłady podzielone były na trzy działy: politykę, metodykę pracy i ruch kobiecy, a wykładowcami byli posłanka [Zofia] Berbecka, Frankowska, posłowie [Stefan] Mękarski, [Zygmunt] Tebinka, [gimnazjalny] prof. [Alfred Antoni] Babiński, dr [Józef] Stankiewicz i por. [Antoni] Kasztelan. W kursie udział wzięło 80 pań. Rodzina Rezerwisty rozwija się dobrze. Koła terenowe mają stały przypływ członków. Zgon Wodza Narodu wszystkie koła uczciły urządzeniem odpowiednich akademii żałobnych. Na specjalne podkreślenie zasługuje akademia [zorganizowana] staraniem Rodziny Rezerwisty Koła Marynarki Zw[iązku]. Rez[erwistów]., [która] odbyła się w dniu pogrzebu Marszałka Piłsudskiego w b[ardzo]. ładnie i nastrojowo udekorowanej sali. Z ramienia armatorów obecny był dyr. [Feliks] Kollat. Przemówienia odpowiednie wygłosili [kmdr Konstanty] Jacynicz i wiceprzewodnicząca koła Kienitzowa.
Dział E. Inne organizacje
Stowarzyszenie Robotników Katolickich posiada dwa oddziały - jeden w Chyloni, drugi w śródmieściu, przy kościele pw. NMP. Praca Oddziału w Chyloni nosi cechy zupełnej lojalności w stosunku do Państwa [Polskiego] i w życiu organizacyjnym nie są poruszane [tam] zupełnie momenty polityczne. Na jednym z zebrań uczczono pamięć Marszałka Piłsudskiego w sposób nie odbiegający od podobnych uroczystości w organizacjach prorządowych. Odczytane zostało orędzie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej [Ignacego Mościckiego] oraz artykuł [pt.] „Prawo Wielkości”. Następnie patron oddziału ks. [Franciszek] Mengel wygłosił odczyt, w którym krótko [przedstawił] życiorys M[arszałka]. Piłsudskiego, jego zasługi dla kościoła i odbudowy Państwa. Ponadto ks. Mengel podał kilka szczegółów z uroczystości pogrzebowych, odbytych w Warszawie i Krakowie. W przeciwieństwie do tej spokojnej i zrównoważonej pracy w Oddziale chylońskim - Oddział w śródmieściu był terenem gorszących awantur, wywołanych akcją ks. [Teodora] Turzyńskiego. Na Walnym zebraniu Spółdzielni Robotników Katolickich, która ściśle współpracuje z[e] Stow[arzyszeniem]. Robotn[ików]. Katolickich, doszło do scysji między członkiem Spółdzielni, [Pawłem] Dzigiewiczem, a ks. Turzyńskim. Chodziło o to, że Dzigiewicz „zaczepił” o nieprawne udzielenie ks. Turzyńskiemu pożyczki w kwocie 2 000 zł na budowę plebanii oraz obciążenie Spółdzielni różnicą niezapłaconych odsetek od pożyczek udzielonych prezesowi i sekretarzowi. Dzigiewicz miał nazwać ks. Turzyńskiego złodziejem, a żona Dzigiewicza chciała ks. Turzyńskiego pobić parasolką. Różnica wynosiła 3%. Walne zebranie w pewnym momencie zostało zerwane. Wg mеmоriału niektórych członków Spółdzielni, wysłanego do [ks.] biskupa [Stanisława] Okoniewskiego, ks. Turzyński w następstwie tych zajść zażądał od Dzigiewicza złożenia pisemnej deklaracji o rezygnacji z wszelkich piastowanych w Spółdzielni i Stowarzyszeniu urzędów, grożąc mu pozbawieniem dachu nad głową.
W dniu 21 czerwca br. odbyło się walne zebranie Stowarzyszenia Robotników Katolickich. Członków faktycznych było ok. 50, reszta tj. 100 osób należała do SN i nie posiadała praw członkowskich w stowarzyszeniu. Przewodniczył obradom ks. Turzyński, który z miejsca oświadczył, że porządek dzienny wyczerpuje wybór Zarządu wobec zrzeczenia się godności prezesa przez Dzigiewicza. Przewodniczącemu Komisji Rewizyjnej głosu nie udzielono. W pewnej chwili szewc [Aleksander] Jurczyński, prorządowiec, zgłosił formalny wniosek о odmówienie modlitwy za spokój duszy J[ózefa]. Piłsudskiego. Wniosek ten wywołał demonstracje ze strony obecnych endeków, w końcu jednak ks. Turzyński odmówił odpowiednią modlitwę. Faktycznie członkowie byli za kandydaturą Dzigiewicza, jednakże przewagą liczbową nie-członków wybrany został Zarząd w osobach: Brunona Żołnowskiego jako prezesa, Antoniego Lubnera jako sekretarza i Andrzeja Nowaka jako skarbnika. Ks. Turzyński bezpośrednio po dokonaniu wyborów zamknął walne zebranie. Skorzystali z tego, [co było] na pewno z góry ukartowane, zwolennicy SN, którzy zajęli stół prezydialny i oświadczyli, że w dalszym ciągu odbywa się zebranie organizacyjne Zjednoczenia Zawodowego „Praca Polska” i że przeciwnicy mogą opuścić salę. Usunięcie osoby Dzigiewicza z[e] stanowiska prezesury (prezesem był przez 9 lat), poza wyżej poruszonymi względami, […] spowodowane było i tym, że był negatywnie ustosunkowany do poczynań [ks.] Turzyńskiego, o ile nosiły one charakter działalności politycznej. Dzigiewicz swego czasu odrzucił propozycję [ks.] Turzyńskiego i [Mariana] Zawodnego w sprawie objęcia prezesury [Zjednoczenia Zawodowego] „Praca Polska”. Na konferencji w sprawie „Deutsche Vereinigung” Dzigiewicz wprost oświadczył sen[atorowi]. [ks. Feliksowi] Boltowi, że SN nic nie zrobiło dla ludności kaszubskiej, dbając tylko o własną kieszeń. Członkowie Komisji Rewizyjnej oraz kilku innych sprawy nie uznają za załatwioną i zamierzają wystąpić z odpowiednim memoriałem do władz. Sytuacja w Stowarzyszeniu jest wysoce naprężona i częściowo należy się liczyć z tym, że funkcje oddziału w śródmieściu ks. Turzyński starać się będzie zastąpić przez [Zjednoczenie Zawodowe] „Praca Polska”.
Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości. Dnia 12 kwietnia br. odbyte zostało walne zebranie przy udziale 120 członków. Na prezesa wybrany został jednogłośnie inż. [Stanisław] Pręczkowski, na pierwszego wiceprezesa adw. [Marian] Zawodny, na drugiego wiceprezesa Jan Grubba, na sekretarza Franciszek Piszczek i na skarbnika Józef Lilla. Przebieg zebrania był spokojny. W końcu [Andrzej] Wachowiak, urzędnik z [firmy] „Polskarob”, wygłosił odczyt o życiu Kaszubów w czasie zaborów i w czasie obecnym. Specjalnie podkreślił obecną działalność organizacji niemieckich na Kaszubach i ostrzegał przed agitatorami tych organizacji.
Związek Lokatorów. Po ustąpieniu not[ariusza]. [Edwarda] Jackowskiego ze stanowiska prezesa, stanowisko to ponownie zajął [Mieczysław] Mistat. Dnia 24 maja br. Mistat zorganizował wiec lokatorów, na który przybyło ok. 400 osób. Omawiane tam były szeroko bolączki lokatorów, a zwłaszcza wysokość czynszów za lokale. W tej sprawie przemawiali również kupcy. Jeden z mówców oświadczył, że TΒΟ podwyższa ceny parcel, w celu pokrycia miliona nadużyć popełnionych przez poprzedni zarząd. Przy tej okazji żalono się, że dom w TBO otrzymać mogą tylko urzędnicy, pobierający stałą pensję i to w wysokości minimum 300 zł. Wiec zakończony został odczytaniem rezolucji do Komisariatu Rządu w formie petycji o prowadzenie kontroli nad zyskiem właścicieli domów, o uruchomienie autobusów do przedmieść i spowodowanie uruchomienia pociągów podmiejskich o specjalnej taryfie. Ponadto Związek wydał odezwę do lokatorów, wzywającą do konsolidacji [ich] wysiłków w kierunku wywalczenia obniżki komornego, tym bardziej że dewaluacja guldena [gdańskiego] stwarza dogodne ku temu warunki.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” odbyło pięć zebrań, na których poruszane były jedynie sprawy organizacyjne. Na jednym z nich specjalnie omówiona została działalność stowarzyszenia „Deutsche Vereinigung”. Działalność tą, jako państwowo nielojalną potępiono. Ostatnio zaobserwowano w Tow[arzystwie]. tarcia natury osobistej. Wiceprezes [Stanisław] Latosiński zarzuca prezesowi Koła adw[okatowi]. [Czesławowi] Jankowskiemu zbyt małe interesowanie się życiem Towarzystwa, wskutek czego jego rozwój jest zahamowany. Zatarg tym więcej się zaostrzał, że Jankowski odmówił wzięcia udziału w „Święcie Morza”, gdyż w tym czasie wybrał się na wycieczkę do Kopenhagi. Latosiński zagroził mu na to [zwołaniem] zebrania i zawieszeniem w czynnościach. Groźby tej Latosiński nie wykonał, jednakże brak Jankowskiego doprowadził do tego, że w „Święcie [Morza]” udział wziął jedynie poczet sztandarowy i Oddział hufca żeńskiego. Towarzystwo w dalszym ciągu wykazuje mało żywotności.
Korporacja Kupiecka [w Gdyni]. Na odbytym walnym zebraniu Towarzystwo Kupców Samodzielnych dokonało zmiany nazwy organizacyjnej na Korporację Kupiecką w Gdyni oraz dokonało nowych wyborów, w wyniku których prezesem został Władysław Smoleń, wiceprezesami [Wojciech] Mikołajczyk i [Michał] Królikowski, sekretarzem [Stanisław] Latosiński i skarbnikiem [Wojciech] Bucholz. Walne zebranie ustaliło wysokość budżetu na 9 600 zł. W okresie sprawozdawczym Korporacja wystąpiła ponadto przeciwko rozszerzającemu się w Gdyni handlowi domokrążnemu oraz odbyła konferencję z przedstawicielami prasy, na której dyskutowano nad zagadnieniami gospodarczymi, związanymi z obniżką guldena gdańskiego. Wg twierdzeń kupców, obroty po [dewaluacji] guldena spadły w Gdyni o 30%, wobec czego Korporacja wyraziła zdanie, że czynsze za lokale handlowe [po]winny spaść do 25%. Momenty polityczne w życiu Korporacji nie były wysuwane.
Dział F. Zrzeszenia nowe i rozwiązane
Pod przewodnictwem i z inicjatywy Alojzego Sobczaka, b[yłego]. komendanta OWP, odbyło się zebranie informacyjne Związku [Zawodowego] Zegarmistrzów, Złotników, Rytowników i Optyków. Obradowano nad sposobem założenia Związku w Gdyni. Sprawa ta nie została definitywnie ustalona. Prawdopodobnie Związek zostanie zgłoszony jako oddział, o ile Centrala w Poznaniu zostanie zarejestrowana. Ze względu na osobę Sobczaka i część zebranych należy przypuszczać, że nowy związek będzie domeną SN. W Urzędzie Wojewódzkim Pomorskim [w Toruniu] zarejestrowano następujące [gdyńskie] stowarzyszenia: Związek Zawodowy Deklarantów Celnych i Pracowników Ekspedycyjnych Portu Gdynia dn. 8 maja [19]35 r. Nr. rej. 209 [oraz] Związek Polaków z Ameryki w Gdyni dn. 11 marca [19]35 r. Nr. rej. 173.
VII-IX 1935
1935 październik 11, Gdynia - Sprawozdanie kwartalne z życia polskich zawiązków i stowarzyszeń Nr II. BP-12/35 Tjn. Kierownika Oddziału Bezpieczeństwa Publicznego Komisariatu Rządu w Gdyni Czesława Karwowskiego w zastępstwie Komisarza Rządu w Gdyni Franciszka Sokoła za okres od 1 lipca do 30 września 1935 roku, oryg. mps., APG O/G, sygn. 682/2300, s. 176-186.
[I.] Część ogólna
Uwagi ogólne. Życie społeczne w ubiegłym kwartale było słabe i minęło pod znakiem akcji przedwyborczej. Udział związków, a zwłaszcza byłych wojskowych, w akcji i samej agitacji był dość żywy. Niestety kwestia poparcia kandydatur odbiła się bardzo ujemnie na tych związkach. Przede wszystkim na Związku Legionistów [Polskich] i Związku Rezerwistów [RP]. Bezpośrednie zaangażowanie się w agitację doprowadziło w obydwu związkach do wewnętrznych rozdźwięków wskutek odmiennego ustosunkowania się Zarządów i dołów organizacyjnych do kandydatów reprezentujących Gdynię. W konsekwencji Zarząd Związku Legionistów [Polskich] złożył sw[oj]e mandaty, a w Związku Rezerwistów [RP] pewna, dość liczna grupa, zajęła całkowicie negatywne stanowisko wobec komisarycznego zarządu. Kwestia uzgodnienia kandydatur do nowego Zarządu napotyka w Związku Rezerwistów [RP] na duże trudności [i] do tej pory nie została pozytywnie załatwiona. Ostatnio zarysowują się jednak z obu stron tendencje pojednawcze, co w Związku Legionistów [Polskich], przy wyborach nowego Zarządu, zaznaczyło się już wyraźnie.
W życiu innych organizacji widzi się postępowanie wg utartych szablonów i stwierdza się zupełny brak inicjatywy w kierunku ustalenia nowych norm, czy też programów dla przyszłych prac organizacyjnych. Związki, które sw[oj]ą działalność zamykają w ramach bardziej wewnętrznych i ideologicznych, a sprawom politycznym poświęcają mniej uwagi, wykazują jeszcze najlepszą sprężystość organizacyjną. Objawy życia społecznego o charakterze masowych wystąpień zewnętrznych nie cieszyły się w terenie większym oddźwiękiem. Jedynie rewia 15. Dywizji Piechoty pozostawiła jak najlepsze wrażenie. Cała ludność miasta, bez względu na przekonania, [po]witała żołnierzy entuzjastycznie.
Dział A. Związki młodzieży
Związki młodzieżowe wykazały mało żywotności. Wyjątek stanowią jedynie Stowarzyszenia katolickie. Legion Młodych i OMP wyraźnie podupadł[y]. Praca zewnętrzna została tam zupełnie zarzucona. Zorganizowany zlot należących do TUR drużyn [i] związków sportowych był raczej dziełem zapobiegliwości Komitetu PPS CKW, niż miejscowego TUR.
Dział B. Zrzeszenia gospodarcze-rolnicze
Podobnych zrzeszeń w Gdyni nie ma.
Dział C. Związki b. wojskowych
Skutkiem zbytniego zaangażowania się tych związków [w] bezpośredniej rozgrywce między kandydatami na posłów, mocno ucierpiała praca organizacyjna. Przy czym perypetie wyborcze doprowadziły do licznych rozdźwięków wśród tych organizacji. Najwięcej ucierpiał na tym Związek Legionistów [Polskich] i Związek Rezerwistów [RP], którego konsolidacja wewnętrzna ponownie została rozbita.
Dział D. Zrzeszenia kulturalno-oświatowe i ogólno-społeczne
W zrzeszeniach tych nie zanotowano wybitniejszych wyników prac organizacyjnych. Ze względu na istniejący tu sezon, aktywność organizacyjna poszła w kierunku urządzania różnego rodzaju imprez. Imprezy przysporzyły tym zrzeszeniom na ogół dobre wpływy kasowe.
Dział E. Inne organizacje
Scysje, jakie zanotowano w II kwartale br. w Stowarzyszeniu Robotników Katolickich zostały częściowo zlikwidowane. Przebieg zebrań wykazuje jednak na istniejące tam rozbieżności w ocenie gospodarki finansowej. Pewna grupa wystąpiła nawet do ks. biskupa [Stanisława Okoniewskiego] ze skargą na ks. [Teodora] Turzyńskiego, zaś druga do Komisariatu Rządu [w Gdyni] z konkretnymi zarzutami. Chwilowo w Stowarzyszeniu panuje spokój, jednakże sprawy te nie zostały ostatecznie wyjaśnione. Podobne wypadki zaistniały również w Związku Właścicieli Nieruchomości, gdzie Komisja Rewizyjna stwierdziła pewne niedokładności kasowe, które zostały wyrównane. Jednak skutkiem intryg niedawno wybrany prezes [Stanisław Pręczkowski] złożył sw[oj]ą godność.
Dział F. Zrzeszenia nowe i rozwiązane
Zrzeszenia zarejestrowane w ubiegłym kwartale przez Urząd Wojewódzki [Pomorski] nie wszczęły wydatniejszej akcji. Założono Koło Polskiego Związku Myśli Wolnej. Zarządzona została likwidacja stowarzyszenia zarejestrowanego pod nazwą „Towarzystwo Przyjaciół w Gdyni” i to wskutek braku działalności i możności wyłonienia zarządu. Związek b[yłych]. Ochotników Armii Polskiej, który został rozwiązany w Warszawie, posiadał tutaj dosyć dobrze zorganizowany oddział, [którego] majątek został zabezpieczony.
[II.] Część szczegółowa
Dział A. Związki młodzieży
Legion Młodych odbył 18 zebrań. Zebrania te, o charakterze przeważnie poufnym, odbywały się w kółku mniejszym i ograniczały się do debat nad obecną sytuacją LM, nad kwestią uaktywnienia wewnętrznego życia organizacji i penetracji członków organizacji do innych pokrewnych. Miano tu na myśli przede wszystkim OMP. Jak dotąd praca organizacyjna nie postąpiła naprzód. Członkowie co prawda odwiedzają lokal organizacji, lecz widać u nich wyraźne przygnębienie, wyrażane są obawy, że władze administracyjne są wręcz wrogo ustosunkowane do LM i, że należy liczyć się z rozwiązaniem organizacji. W rozwoju dalszych wypadków obawy te częściowo znikły, ale nadzieje podniesienia stanu posiadania, jak również nadzieje rozwoju organizacji, [wciąż] są tu nikłe. W Kongresie, który odbył się w Jastarni, członkowie Obwodu Gdyńskiego wzięli liczny udział i popierali postulaty Komendy Głównej. Inspektor Obwodu Gdyńskiego [Aleksander] Mełeń został wybrany na Kongresie głównym rzecznikiem dyscyplinarnym LM.
Organizacja Młodzieży Pracującej, organizacyjnie częściowo związana z Legionem Młodych, [sw[oj]e prace koordynowała z[e] wskazaniami komendy LM. Z powodu braku warunków rozwoju chyli się ku upadkowi. Związek Młodzieży Pracującej „Jedność” (NPR) odbył trzy zebrania, w tym zebranie delegatów Okręgu Kaszubskiego. Kręglewski, b[yły]. sekretarz okręgowy NPR w Gdyni, w sw[oi]m przemówieniu zaznaczył, że NPR „Jedność” w swoim rozwoju napotyka na wielkie trudności, lecz nie ustaje w sw[oj]ej pracy. Omawiając bieżące zagadnienia polityczne stwierdził, że organizacja z góry zajęła negatywne stanowisko w stosunku do wyborów. Następnie uchwalono rezolucję o następującej treści: „my młodzi delegaci, zebrani na walnym zebraniu delegatów okręgowych ZMP „Jedność” Okręgu Kaszubskiego, stwierdzamy i żywimy głębokie przywiązanie do sw[oj]ej ideologii społecznej, opartej o strukturę ustroju republikańsko-demokratycznego, przekonani o konieczności nieugiętej walki o sw[oj]e prawa. Dla tych zasad stwierdzamy, że w nadchodzących wyborach parlamentarnych udziału nie weźmiemy. Dlatego też najzupełniej solidaryzujemy się z naszymi starszymi towarzyszami spod sztandaru NPR, którzy również zajęli podobne stanowisko”. Do nowego zarządu okręgowego weszli: Paweł Burczyk z Gdyni jako prezes, Karol Hutek z Gdyni jako sekretarz, Alfons Gawroński z Gdyni jako skarbnik i inni. Stan organizacyjny Koła Gdyńskiego ZMP „Jedność” jest nadal bardzo słaby.
Związek Harcerstwa Polskiego. Miejscowi harcerze, w związku z okresem letnim, rozpoczęli sw[oj]e obozowe życie w Gdyni, [jednak] intensywniejszego życia organizacyjnego nie prowadzili.
Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej przejawiało dużą działalność organizacyjną. Odbyło sześć zebrań, Zlot Okręgowy i kilka uroczystości z zewnętrznymi wystąpieniami, lecz o mniejszym znaczeniu. Na zebraniach nie poruszano tematów natury politycznej. O przebiegu Zlotu Okręgowego przedłożono sprawozdanie dnia 23 lipca br. Nr II.ВР-471/35 Pf. Na „święcie druhen”, które odbyło się w późniejszym okresie, dokonano poświęcenia proporczyka KSK Żeńskiej na Grabówku.
Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego. Zlot sportowy, który był jedynym zasługującym na podkreślenie objawem życia TUR, odbył się dnia 14 lipca br. Uczestników było ok. 1 650, [a] w tej liczbie ponad 50% uczestników [pochodziło] z Gdańska. O przebiegu Zlotu przedłożono sprawozdanie dnia 16 lipca br. Nr II.BP-446/35 Pf. Projektowanego „dnia kobiet” TUR już nie odbył z powodu zaaresztowania prezesa, [Kazimierza] Wernera za usiłowanie wydania ulotek antywyborczych.
Związek Strzelecki zorganizował kilka imprez sportowych o charakterze szerszym i prowadził intensywną pracę szkoleniową w ramach przysposobienia wojskowego. Rozwój i stan organizacyjny jest dobry, akcja wyborcza, w której brał udział, nie wprowadziła rozdźwięków do Związku.
Dział B. Zrzeszenia gospodarcze/rolnicze
Zrzeszeń podobnych w Gdyni nie ma.
Dział C. Związki b. wojskowych
Związek Rezerwistów odbył 30 zebrań organizacyjnych oraz kilkanaście przedwyborczych. Stan liczbowy członków, od czasu zamianowania Zarządu Komisarycznego znacznie się zmniejszył. Na tym tle specjalne ujemne skutki przyniosło podpisanie się członków [Za]rządu, na czele z mjr [Julianem] Michalikiem, na oświadczeniu wzywającym do poparcia kandydatury gen. Zarzyckiego, który w kolach rezerwistów nie był popularny. Członkowie, skłóceni między sobą, wypowiadali się w wielu wypadkach za wystąpieniem z organizacji. Pomóc tu może jak najwcześniejszy wybór mającego ogólne zaufanie Zarządu Powiatowego. Kwestia odpowiednich kandydatów jest jednak trudną do rozwiązania. Rozmowy prowadzone w tej sprawie między wpływowymi członkami nie dały żadnych dotąd wyników.
Związek Inwalidów Wojennych [RP] odbył dziesięć zebrań, w tym jedno przedwyborcze. Prezes koła, w sprawie ustosunkowania się do kandydatów, poddał pod głosowanie rezolucję pozostawiającą całkowitą wolność członkom w poparciu tego, czy innego kandydata. Tą rezolucją prezes uniknął rewolucji pałacowej, która groziła i w tym Związku, w razie gdyby prezes zajął konkretne stanowisko, co do poparcia jednego z dwóch kandydatów gdyńskich. Legia Inwalidów Wojennych [Wojsk Polskich] nie przejawiła większej działalności. Odbyła trzy zebrania, na których poruszano również sprawy wyborów. Agitacja jednak ograniczyła się do wezwania do wzięcia udziału w głosowaniu.
Związek Oficerów Rezerwy [RP]. I tu sprawa podpisania odezwy o poparcie gen. Zarzyckiego spowodowała pewne nieporozumienie. Członkowie jednak ograniczyli się do wytknięcia prezesowi niewłaściwego postępowania, ponieważ powinien był uzgodnić na zebraniu swoje stanowisko z członkami. Innych konsekwencji incydent ten nie przyniósł. Jeżeli chodzi o pracę organizacyjną, to ta w okresie letnim została zupełnie zaniedbana. Przeprowadzono jedynie kilka konkursów strzeleckich o odznakę strzelecką.
Związek Weteranów Powstań Narodowych odbył sześć zebrań. Dzięki zabiegom i wytężonej pracy prezesa [Kazimierza] Müllera, Związek pod względem organizacyjnym przedstawia się dobrze. Przeprowadzona rewizja personalna doprowadziła do wykluczenia kilku jednostek o małej wartości moralnej. Uroczystość poświęcenia sztandaru miejscowego Koła połączona została z[e] zjazdem delegatów z innych dzielnic Polski. Związek Powstańców Śląskich odbył cztery zebrania i [w] rocznicę Powstania Śląskiego poświęcony został sztandar Koła Gdyńskiego. Uroczystość, w której wzięli udział przedstawiciele władz wojskowych i cywilnych zakończona została defiladą.
Związek Legionistów [Polskich] na zewnątrz nie występował. Członkowie indywidualnie wzięli b[ardzo]. liczny udział w pracach wyborczych, skutkiem czego nastąpiło tam pewne podeks[c]ytowanie umysłów. Doły organizacyjne w ogromnej większości wypowiadały się za kandydaturą inż. Michalskiego, [natomiast] przeciwne stanowisko zajęli niektórzy członkowie Zarządu, z prezesem na czele. Na tle tego rozdźwięku Zarząd podał się do dymisji. Wybory nowych władz dokonane zostały w pierwszych dniach października. Prezesem został przedsiębiorca portowy [Jerzy] Jabłonowski.
Związek b[yłych]. Ochotników Armii Polskiej. Miejscowy Oddział, liczący ok. 200 członków, skutkiem rozwiązania Związku, zaprzestał sw[oj]ej działalności. Majątek Koła został pozostawiony u jednego z członków do czasu zadecydowania o [jego] przeznaczeniu.
Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Francji, Związek Powstańców i Wojaków [D]OK VIIІ, Związek Podoficerów Rezerwy [RP] i Legion Śląski. Wyżej wymienione organizacje niczym specjalnym nie podkreśliły swojej żywotności. Ruch zebraniowy był słaby.
Dział D. Zrzeszenia ogólnospołeczne i kulturalno-oświatowe
LOPP. [XII] Tydzień LOPP, przełożony w związku z[e] śmiercią Marszałka [Józefa] Piłsudskiego, odbył się w lipcu br. Zakończony został zawodami lotniczymi w Rumi, z wielkim udziałem widzów z Gdyni. Ponadto zorganizowano kilka kursów obrony przeciwgazowej.
Liga Morska i Kolonialna nie ujawniła większej działalności. Zbiórka na rzecz FOM przepro[wad]zona w dniu „Święta Morza” przyniosła wpływy w wysokości 3 055 zł.
Polski Związek Zachodni. W sierpniu br. obradowała Komisja Organizacyjna dla Północnych Powiatów Pomorza. Komisja, mająca za zadanie opracowanie wytycznych dróg postępowania [dla] Polskiego Związku Zachodniego na terenie północnego Pomorza, stwierdziła, że program prac został prawie całkowicie zrealizowany. Obecnie Polski Związek Zachodni dąży do rozszerzenia zasięgu organizacyjnego. W Gdyni powstała nowa placówka w Chyloni, na czele której stanął inż. [Jan] Kostka (Kaszub) z Nadleśnictwa Chylonia.
Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet odbył pięć zebrań, urządzając na nich odczyty. Wziął udział w akcji przedwyborczej, organizując zebrania informacyjne oraz wydając ulotki. Rozwój Związku od dłuższego czasu jest zahamowany, jednak stan posiadania jest dostateczny.
[Stowarzyszenie] Rodzina Wojskowa. Na odbytych osmiu zebraniach organizacyjnych poruszane były również i sprawy wyborcze. [Stowarzyszenie] Rodzina [Wojskowa] na podstawie zebranych podpisów wprowadziła sw[oj] ego przedstawiciela do Zgromadzenia Okręgowego. Pod względem organizacyjnym i pracy społecznej Rodzina przedstawia się dobrze, wykazując ciągłość podejmowanych prac.
Dział E. Inne organizacje
Stowarzyszenie Robotników Katolickich odbyło trzy zebrania. Zajścia, jakie w Stowarzyszeniu miały miejsce w II kwartale br. zostały częściowo zlikwidowane. Obecny Zarząd współpracuje ściśle z ks. [Teodorem] Turzyńskim i ostatnio nie notowano scysji na tle gospodarki finansowej. Przebieg zebrania w dniu 14 lipca br. był bardzo burzliwy. Specjalnie przykre dla ks. Turzynskiego były oświadczenia Jurczyńskiego, który domagał się niezatwierdzenia uchwały o zaciągnięcie nowej pożyczki na instrumenty muzyczne, twierdząc, że dług ks. Turzyńskiego w 70% pokryje zobowiązania Stowarzyszenia. Jurczyński zażądał zapisania sw[oj]ego wniosku do protokołu, czego jednak nie uczyniono, na skutek oświadczenia adwokata [Mariana] Zawodnego, że ks. Turzyński spłaci dług ratami, а pożyczka zaciągnięta zostanie za poręczeniem wekslowym ks. Turzyńвkiego. Na to wystąpił przewodniczący Komisji Rewizyjnej Wieczorek i postawił wniosek o uchwalenie wotum nieufności dla obecnego Zarządu i zastrzegł, że o ile uchwała o zaciągnięcie pożyczki przejdzie, to wtedy [on] zrzeknie się urzędu, a akta odda do dyspozycji Komisariatu Rządu [w Gdyni]. Po tym oświadczeniu Wieczorek opuścił salę. Adwokat Zawodny, który z kolei wystąpił chcąc ratować sytuację, napiętnował wystąpienia [Pawła] Dzigiewicza, który na publicznym zebraniu nazwał ks. Turzyńskiego złodziejem i oszustem. Zawodny określił to wystąpienie jako niegodne katolika i zarazem przedstawił ugodowość ks. Turzyńskiego, który darował Dzigiewiczowi jego nietakt, żądając jedynie ustąpienia z prezesury. Dalej mówił, że sprawa ta jest już załatwiona i nie powinna być omawiana [na] zebraniach, do czego jednak dążą Jurczyński i Wieczorek. Następnie, odpowiadając na zarzuty skargi Jurczyńskiego i Wieczorka, skierowane do ks. Biskupa [Stanisława Okoniewskiego], zaznaczył, że wybór nowego Zarządu nie mógł nastąpić przez podstawienie 300 narodowców, ponieważ tylu narodowców w Gdyni w ogóle nie ma i sala nie mogłaby pomieścić takiej liczby. Po tym wyjaśnieniu Zawodny zapytał wprost, czy wobec tego Jurczyński może nadal pozostawać w Stowarzyszeniu. Obecni wtedy zaczęli rzucać w stronę Jurczyńskiego docinki doprowadzając go tym do takiego zdenerwowania, że złożył oświadczenie o niemożności [dalszej] współpracy ze Stowarzyszeniem w takich warunkach. Wniosek o wykluczenie Jurczyńskiego został natychmiast uchwalony. Bezpośrednio po tym prezes [Brunon] Żołnowski zamknął zebranie. Wykluczenie Jurczyńskiego ze Stowarzyszenia spowodowane zostało przede wszystkim jego przynależnością do BBWR, bo inni, jak Wieczorek i Dzigiewicz, odegrali w całej sprawie nie mniejszą rolę, a jednak pozostali nadal członkami, mimo, że wnieśli w dniu 20 lipca br. zażalenie do Komisariatu Rządu w sprawie narażenia Stowarzyszenia przez Kitowskiego i [Józefa] Rataja na straty.
Stowarzyszenie Właścicieli Nieruchomości odbyło osiem zebrań. W łonie Zarządu notuje się pewne tarcia, a zwłaszcza [po]między prezesem [Stanisławem] Pręczkowskim i adwokatem [Marianem] Zawodnym. Główną rolę odegrali w tej sprawie inż. [Franciszek] Piszczek, Domagała i [Adam] Womela. Usiłowali oni intrygami poróżnić obydwóch wyżej wymienionych, by następnie przejąć w sw[oj]e ręce biuro Stowarzyszenia. Ostatecznie Pręczkowski zrezygnował z prezesury, pełni jednak obowiązki do czasu wyboru nowego [prezesa]. Komisja Rewizyjna, która wszczęła sw[oj]e prace, stwierdziła dużo niedokładności w księgowości. Kierownik biura Sułkowski, który za te niedomagania został usunięty, pokrył niedobór kasy wynoszący 160 zł. Równocześnie z nim usunięto sekr[etarza]. Piszczka, Womelę i Domagałę. Usunięci członkowie zamierzali zorganizować nowy Związek Właścicieli Nieruchomości, lecz jeszcze nie rozpoczęli pracy organizacyjnej w tym kierunku.
Związek Lokatorów odbył cztery zabrania, [na których] prezes Związku, [Mieczysław] Mistat, poruszał również sprawę wyborów, wypowiadając się za poparciem kandydatury inż. Michalskiego. Przemówienia jego w sprawach lokatorskich nacechowane były demagogią wiecową. Nie mogąc zaś podać żadnych konkretnych wyników sw[oj] ej pracy, zrzucił winę wysokich czynszów mieszkaniowych na władze administracyjne, pomawiając je o nieprzestrzeganie przepisów, które rzekomo mają ograniczać wolność dyktowania cen przez właścicieli domów. Przy tej okazji zaatakował on również osobę Komisarza Rządu [Franciszka Sokoła], zarzucając mu całkowitą winę w dzisiejszym stanie czynszów lokatorskich.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” odbyło sześć zebrań oraz zorganizowało uroczystości 10-lecia sw[oj]ego istnienia w Gdyni. Na całość tego obchodu złożyły się akademia oraz zawody sportowe. Tarcia, jakie do niedawna istniały [po]między [Stanisławem] Latosińskiem a adwokatem [Czesławem] Jankowskim ostatnio złagodniały. Jankowski na akademii podkreślił zasługi, jakie w rozwoju Koła w Gdyni położył Latosiński, skutkiem czego Latosiński ustosunkowuje się pozytywnie do pracy Jankowskiego. Pod względem organizacyjnym Towarzystwo przedstawia się bardzo słabo. Członkowie w przeważającej części są zwolennikami SN, [lecz] momenty polityczne w pracy Towarzystwa zostały jednak zupełnie wyeliminowane. Korporacja Kupiecka do wyborów ustosunkowała się pozytywnie. Członkowie krytykowali jednak ordynację wyborczą, ponieważ nie daje ona kupiectwu możności wysunięcia delegata do Zgromadzenia Okręgowego, lecz że następuje to drogą pośrednią, przez Izbę Przemysłowo-Handlową. Odbyto pięć zebrań poświęconych wyłącznie bieżącym zagadnieniom organizacyjnym i gospodarczym.
Dział F. Zrzeszenia nowe i rozwiązane
W Urzędzie Wojewódzkim [Pomorskim] zarejestrowano następujące [gdyńskie] stowarzyszenia:
1) Towarzystwo Nadmorskich Obozów Letnich dla Młodzieży Nr. rej. 241. 2) Zrzeszenie Urzędników i Pracowników Oddziału Gdyńskiego Firmy „Progress” Nr. rej. 295. 3) Zrzeszenie Pracowników KKO w Gdyni Nr. rej. 246. Zrzeszenia te większej działalności jeszcze nie wszczęły.
Praca Towarzystwa Nadmorskich Obozów dla Młodzieży ogranicza się wyłącznie do prowadzenia obozów letnich w Jastarni i przeważnie kierowana była przez członków Legionu Młodych, który zresztą prowadzi tam swoje obozy instruktorskie.
We wrześniu [br.] zawiązane zostało Koło Polskiego Związku Myśli Wolnej w Gdyni. Koło jest pod wpływami PPS CKW. Członków liczy ok. 30, w tym dużo Żydów. Na zebraniu informacyjnym w dniu 22 września br. omówiono jedynie sprawy występowania z Kościoła Katolickiego i judaizmu.
Urząd Wojewódzki Pomorski zarządził likwidację Tow[arzystwa]. Przyjaciół Gdyni, ponieważ Towarzystwo nie odpowiadało warunkom prawnym sw[oj]ego istnienia, a poza tym od dłuższego czasu nie przejawiało żadnej działalności.
[https://rocznikgdynski.pl/wp-content/uploads/2018/10/RAPORTY-SYTUACYJNE-KOMISARZA-RZ%C4%84DU-t.-3-1.pdf RAPORTY SYTUACYJNE KOMISARZA RZĄDU W GDYNI ŻYCIE POLITYCZNE, SPOŁECZNE I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH W GDYNI. RUCH WYWROTOWY I STAN BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO styczeń 1935 – grudzień 1936]
