Pomiędzy państwem a rynkiem, czyli tam gdzie korupcja

Poza Rząd Salon24 wpis z 28.12.2008

Trzeci sektor, sektor pozarządowy, czy inaczej – sektor organizacji pozarządowych, w coraz większym stopniu staje się raczej partnerem niż przeciwnikiem administracji publicznej i biznesu w realizacji zadań publicznych czy działań na rzecz dobra wspólnego. I nie dotyczy to wyłącznie intensyfikacji współpracy pomiędzy poszczególnymi aktorami trzech sektorów, ale także ewolucji samej zasady partnerstwa. Zmianie podlegają tradycyjne podziały zadań, powstają nowe typy instytucji, które realizują wiele z funkcji, które były dotychczas zastrzeżone dla jednego typu podmiotów. Nie oznacza to jednak, iż zasadnicze napięcia, jakie istniały pomiędzy poszczególnymi sektorami, zanikają. Co więcej – właśnie teraz, gdy granice się zacierają, konieczne jest zwiększenie działań na rzecz przejrzystości. Gdy biznes w coraz większym stopniu podejmuje się realizacji celów społecznych, gdy coraz więcej zadań publicznych deleguje się do podmiotów prywatnych i społecznych, coraz większą uwagę trzeba zwracać na to, kto i dlaczego ma realizować w społeczeństwie poszczególne funkcje. Podstawowe rozróżnienie, według którego o przynależności do poszczególnych sektorów decyduje to, w jakim celu są wykorzystywane zasoby (por. Tabela), pokazuje, że tradycyjnie sektor obywatelski utożsamiany być powinien z wykorzystaniem prywatnych zasobów na publiczne cele.

Jednak obecnie w coraz większym stopniu realizuje on publiczne cele wykorzystując do tego publiczne środki. Tak oto trzeci sektor, który w założeniach nie działa z mocy prawa (nie posiada władzy) i nie podlega działaniom rynku (nie dla zysku), odczuwa presję ze strony pozostałych sektorów, co przekłada się na jego ewolucję już to w kierunku swoistej komercjalizacji, już to etatyzacji. Trzeci sektor miał, podobnie jak pozostałe trzy sektory wiele zarówno zalet jak i wad i wszystko wskazuje na to, że tendencje do zacierania się granic pomiędzy sektorami zwiekszają nie tylko możliwość działania ale też ryzyko patologii.

Tabela źródło zmodyfikowany model przygotowany przez Fernandes 1994*

Cele Zasoby	Prywatne	Publiczne
Prywatne	biznes	sektor obywatelski
Publiczne	korupcja	administracja

Szeroko rozumiana korupcja w sektorze pozarządowym** dotyczyć więc może właściwie wszelkich przejawów nieprawidłowości na styku tego, co publiczne, i tego, co prywatne, a z uwagi na to, że sektor pozarządowy jest z samej swej istoty miejscem takiego styku, tym bardziej potencjalnie jest narażony na niebezpieczeństwo. Równocześnie problem ten wpływa na funkcjonowanie organizacji w znacznie większym stopniu niż np.na prywatne przedsiębiorstwa. Korupcja w prywatnym sektorze traktowana jest często jako sposób radzenia sobie w trudnej sytuacji (bez łapówki nic załatwisz), zaś w organizacjach pozarządowych traktowane jest jako zdrada ideałów i obciąża wszystkie inne organizacje (w tych "fundacjach" to dopiero kombinują) .

Trzeci sektor - szeroko rozumiany - rozwija się więc coraz bardziej jako przedsiebiorstwa społeczne (np. spółdzielnie socjalne) czy odpowiedzialny biznes (gdzie zyski prywatnych przedsiębiorstw muszą iść w parze z zyskami społecznymi). W drugim wypadku organizacje działają one coraz częściej w obszarze zadań publicznych (za publiczne pieniądze) jako przedłużenie administracji publicznej.

Jednak to co zadecyduje o tym jak się będzie rozwijać społeczeństwo obywatelskie to prawdziwe działania obywatelskie - nie związane z interesem biznesu czy administracji, ale będące emanacją aktywności (w formie działań społecznych czy wsparcia finansowego) obywatelskiej, której ciągle jest zbyt mało.

---

(*) Robert Cesar Fernandes Threads of Planetary Citizenships w: Citozens. Srengthening Global Civil Society Washington 1994 mówi o podziale na publiczne i prywatne podmioty i cele (por. Szacki Jerzy Ani Książe, ani kupiec: obywatel Kraków 1997 s. 54) dla naszych rozważań w kontekście nowe partnerstwa ważniejsze jest nie tyle czy podmiot jest publiczny czy prywatny, ale czy zasoby z których korzysta są prywatne czy publiczne.

(**) Por. Frączak, Skrzypiec „Główne mechanizmy korupcjogenne występujące w działalności organizacji pozarządowych” w Przejrzysta gmina. Organizacje pozarządowe. Korupcja Warszawa 2002