Ruch stowarzyszeniowy inżynierów i techników
Technika była jednym z ważnych elementów działalności ogólnych towarzystw naukowych, towarzystw zawodowych, a także działań gospodarczych.
Spis treści
Pierwsze organizacje
Pierwsze organizacje politechniczne wywodzić można od powstałego w 15 marca 1835 W Paryżu Towarzystwa Politechnicznego Polskiego (zał. Bem) rozwiązane w 1837 i kontynuowania w Polskim Towarzystwie Filotechnicznym czy 1841 Polskim Towarzystwie Przyjaciół Postępu Przemysłowego, które uznane jest za pierwsze polskie stowarzyszenie techniczne.
Czas zaborów
Księstwo Poznańskie
W Pozańskiem, gdzie rozwój gospodarczy następował najszybciej na obszarze dawnej Rzeczypospolitej, a jednocześnie doświadczenia bardziej uprzemysłowionych dzielnic Rzeszy Niemieckiej pozwalał na szybszy proces samoorganizacji. Hamulcem tego procesu był brak ośrodków akademickich. Zorganizowane działania środowiska technicznego, związane m.in. wokół tygodnika „Przyroda i Przemysł” i uczestnictwie w powołaniu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1857). Co prawda w 1886 roku zostało założone Towarzystwo Techniczne Poznańskie, ale rozwiązane zostaje już po roku, a jego członkowie zasilają Wydziale Przyrodniczy, a od powstania w 1888 również Wydział Techniczny Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W listopadzie 1907 środowisko inżynierów PTPN założyło Towarzystwo Techników Polskich w Poznaniu (później Stowarzyszenie Techników w Poznaniu)
Królestwo Polskie
W Królestwie od 1860 Resursa Obywatelska stała się miejscem spotkań inteligencji technicznej - zakładają Dziennik Politechniczny a wokół niego koło techników od 1862 z podziałem na wydziały teoretyczny, inżynierski, budowniczy, mechaniczny, technologiczny i administracyjny. Restrykcje po powstaniu styczniowym nie tylko uderzyły w środowisko (m.in. zesłania), ale też na długo zahamowały możliwość tworzenia stowarzyszeń zawodowych. Z czasem, co prawda, dopuszczono możliwość zakładania w Królestwie oddziałów towarzystw rosyjskich, ale polscy inżynierowie i technicy nie chcieli takiej formy organizowania, zaś propozycje utworzenia Towarzystwa Technicznego zostały przez władze carskie odrzucone.
W 1881 technicy gremialnie zapisali się do Resursy Obywatelskiej - gdzie organizowali spotkania odczyty publiczne. Inż Józef Sporny (1817-1888) ówczesny prezes Resursy Obywatelskiej by też ważną postacią w środowisku, które umiał zintegrować, reprezentował je też na I i II wiecu techników Polskich w Galicji.
Częściowo działalność organizacyjną prowadzili inżynierowie i technicy w działającym od 1883 Towarzystwa Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu. Tu powstały m.in. specjalistyczne sekcje : cukrownicza (1884), chemiczna (1887) techniczna warszawska (1888), górniczo-hutnicza (1896).
Dopiero w 1898 roku powstało Stowarzyszenie Techników w Warszawie (od 1919 Stowarzyszenie techników Polskich), które szybko stało się największym towarzystwem techników na ziemiach polskich (1704 członków w 1914 r) i prowadziło m.in. szeroką działaność odczytowo-edukacyjną.
Galicja
Inaczej niż w poznańskim i w Królestwie toczyło się życie stowarzyszeń technicznych w Galicji. We Lwowie 16 grudnia 1862 powstaje Towarzystwo dla Pielęgnowania i Rozpowszechniania Wiadomości Technicznych, Przemysłowych i Przyrodniczych o niemiecko-polskim charakterze, które rozwiązało się - w czasie kryzysu gospodarczego - w 1979. To m.in “Wniosek Towarzystwa przyjęty później przez rząd, zalecał utworzenie Krajowej Szkoły Politechnicznej we Lwowie” Jednak już w 1876 założono Towarzystwo Ukończonych Techników, które przekształciło się w 1878 w Towarzystwo Politechniczne, a 1913 w Polskie Towarzystwo Politechniczne.
W Krakowie 1877 powstaje Krakowskie Towarzystwo Techniczne. Współpraca pomiędzy stolicami Galicji Wschodniej i Zachodniej nie jest usłana różami - konflikty, próby zjednoczenia, współpraca (głównie przy próbach wydawania wspólnego czasopisma) pomiędzy Towarzystwem Politechnicznym i Krakowskim Towarzystwem Technicznym nie zakończyły się do odzyskania niepodległości. Jednak Zjazdy Techników Polskich okazały sie dobra forma współpracy. W 1877 roku podczas wystawy przemysłowej we Lwowie, ale doszedł do skutku dopiero w 1882 w Krakowie. Kolejne zjazdy (1886, 1894, 1899,1910, 1912) odbywały sie raz w Lwowie raz w Krakowie. Ostatni zjazd przed odzyskaniem niepodległosci odbył się w 1917 w Warszawie. Na III Zjeździe powołano Stałej Delegacji Zjazdów przy Towarzystwie Politechnicznym w Lwowie której zadaniem było „organizacja Zjazdów Techników Polskich, realizacja ich uchwał i postanowień, stymulowanie rozwoju krajowego i techniki. Ten ostatni zamierzano realizować poprzez utworzenie biura porad technicznych, a przede wszystkim podniesienie poziomu naukowego techników…” [Piłatowicz 2003 s. 79]
działalność międzyzaborowa
W 1912 na zjeździe Delegacja zmieniona w Radę Zjazdów i Zrzeszeń Techników Polskich. Było to o tyle ważne, iz sam zjazd dobywał sie w formie “równoległych” zjazdów “ Były to następujące zjazdy: Zjazd Techników Dróg Żelaznych, Zjazd Inżynierów Budowli Wodnych, Zjazd Techników Higieny i Budowy Miast, Zjazd Inżynierów Mechaników, Zjazd Architektów i Budowniczych, Zjazd Chemików, Zjazd Elektrotechników Polskich, Zjazd Techników Gazownictwa, Zjazd Górników, Hutników i Techników Wiertniczych. Oprócz tego obradowała Sekcja Ogólna, której zadaniem było rozpatrzenie problemów dotyczących zagadnień pozycji społecznej techników, szkolnictwa technicznego i rozwoju przemysłu krajowego. Podkreślano: "Hasłem Zjazdu zatem jest: zapoczątkowanie organizacji techników według pracy zawodowej, stworzenie samoistnych zrzeszeń zawodowych, które będą w przyszłości decydować - jako najodpowiedniejsze instytucje - o własnych sprawach" [Piłatowski s.84]. Waro tun również wymienic za Piłatowskim organizacje, które należały wówczas do nowopowstałej Rady, były to Stowarzyszenie Techników w Warszawie, Wydział Przyrodniczo-Techniczny Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Towarzystwo Politechniczne we Lwowie, Krakowskie Towarzystwo Techniczne, Towarzystwo (Klub) Przemysłowo-Techniczne w Kijowie, Sekcja Lwowska Związku Inżynierów Cesarsko-Królewskich Austriackich Kolei Państwowych, Związek Inżynierów Wydziału Krajowego, Galicyjska Izba Inżynierska, Stowarzyszenie Techników w Lublinie, Oddział Krakowski i Oddział Stanisławowski Związku Inżynierów Cesarsko-Królewskich Austriackich Kolei Państwowych. Po przystąpieniu w 1913 do Rady Wydziału Technicznego Związku Polskiego Lekarzy i Przyrodników w Petersburgu “w skład Rady wchodziło 12 towarzystw technicznych, skupiających ponad 4 000 członków” [Piłatowski s.86]..
poza krajem
Projekt powołania Towarzystwa Nauk Technicznych (koncepcja Akademii Nauk Technicznych) s. 86
Zgodnie ze statutem uniwersyteckim z 1884 studenci nie mieli prawa zakładać organizacji nawet samopomocowych jak i kulturalno-oświatowych w Rosji
bibliografia
Józef Piłatowicz, (1947- )Ruch stowarzyszeniowy inżynierów i techników polskich do 1939 r.
Feliks Kucharzewski, (1849-1935) Technicy i ich zespolenie wśród rozwoju przemysłu Królestwa 1906
