Stowarzyszenie Piątek

W związku z nasilającymi się w II poł. XIX w. represjami tworzą się spontanicznie grupy osób (głównie kobiet) zajmujących się udzielaniem pomocy uwięzionym i zsyłanym. Z czasem przybierają one konkretne formy organizacyjne. Działalność ta przybiera na sile po masakrze kwietniowej w 1861 roku, kiedy to niezbędna staje się pomoc dla rodzin ofiar. „Zajęły się tym mające duże doświadczenie w tego rodzaju działalności z lat ubiegłych Entuzjastki na czele z Emilią Gosselin, Anną Skimborowiczową i Narcyzą Żmichowską”. Akcję tę prowadziło jednak – zarówno przed powstaniem styczniowym, jak i w jego trakcie – niezależnie od siebie kilka ośrodków.

Inicjowanie takiej pomocy wchodziło także w zakres obowiązków tzw. piątek, które narodziły się po wydarzeniach kwietniowych 1861 r. i wkrótce ogarnęły swą siecią cały kraj. Stowarzyszenie „piątek” było organizacją tajną, której zakres obowiązków — zgodnie z ustawą [chodzi o statut] — był nader szeroki: od zbierania składek na „kwity sznurowe”, poprzez organizowanie poczty narodowej, obowiązki kurierskie, załatwianie lokali konspiracyjnych, zakładanie lazaretów, po opiekę nad rodzinami poległych i zaopatrywanie zesłańców w ciepłą odzież i pieniądze na drogę. Podobne zadania stawiano przed tworzonymi w całym kraju, głównie przy parafiach, Narodowymi Komitetami Niewiast, zwanymi też Komitetami Opieki Narodowej lub dla zmylenia władz Bractwami Opatrzności".

Cytaty za: Wiktoria Śliwowska, Organizacja pomocy dla ofiar represji postyczniowych, Przegląd Historyczny 82/1, s. 93-105 (http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r1991-t82-n1/Przeglad_Historyczny-r1991-t82-n1-s93-105/Przeglad_Historyczny-r1991-t82-n1-s93-105.pdf)