|
Znacznik: Usunięcie całej zawartości strony |
| Linia 1: |
Linia 1: |
| − | [https://sbc.org.pl/Content/192238/ii15171_01-0000-00-0001.pdf Leon Wachholz SZPITALE KRAKOWSKIE 1220—1920 TOM I KRAKÓW 1921]
| |
| | | | |
| − | WYPISY
| |
| − |
| |
| − | W pierwszych czasach, t. j.
| |
| − | w XII i XIII w. większość znanych nam dotąd szpitali pozostawała — jak słusznie podnosi Męczkowski — pod zarządem zgromadzeń duchownych, które się mniej lub więcej zawodowo poświęcały zadaniu opieki nad chorymi, ubogimi i niedołężnymi. Zakłady te zawdzięczały w tych czasach swe powstanie przedewszystkiem hojności panujących
| |
| − | królów i książąt oraz biskupów, którzy nadawali im uposażenie ze swoich dóbr i dochodów, jak i z dziesięcin. Tak
| |
| − | np. zakładają szpital przy klasztorze Cystersów w Jędrzejowie Janisław, arcybiskup gnieźnieński w r. 1152, szpital
| |
| − | w Zagościli Henryk, książę sandomierski w r. 1166, szpital
| |
| − | św. Michała w Poznaniu Mieszko III w r. 1170, pierwszy
| |
| − | szpital Ś. Ducha w Sławkowie Pełka, biskup krakowski
| |
| − | w r. 1203 1), szpital Ś. Ducha na Prądniku pod Krakowem
| |
| − | Iwo, biskup krakowski w r. 1220 (?), taki sam szpital w Krakowie Prandota, biskup krakowski w r. 1244, szpital Ś. Ducha w Poznaniu Boguchwał III, biskup w r. 1263, szpital
| |
| − | Ś. Ducha w Uniejowie Jakób Świnka, arcybiskup w r. 1283,
| |
| − | szpital Ś. Jana Chrzciciela w Sławkowie (drugi szpital Duchaków tamże) Jan Muskata, kiskup krakowski w r. 1298
| |
| − | i t. d. Ze zgromadzeń zakonnych, które się poświęcały szpitalnictwu w Polsce, należy wymienić: kanoników regularnych de S. Spiritu lub Saxia, zwanych u nas pospolicie
| |
| − | Duchakami, kanoników regularnych Stróżów Ś. Grobu, zwanych Miechowitami, Joanitów, Krzyżaków gwiaździstych,
| |
| − | w czasach zaś późniejszych Braci i Siostry Miłosierdzia
| |
| − | a wyłącznie na Litwie Rochitów.
| |
| − |
| |
| − | Najbardziej rozpowszechnieni byli u nas Duchacy. Wedle Długosza miał Iwo Odrowąż, 19 z rzędu bp. krakowski, (1218—1230) sprowadzić Duchaków do Polski i osadzić ich przy założonym przez się szpitalu Św. Ducha na
| |
| − | Prądniku kolo Krakowa (stąd nazwa »Prądnik duchacki«)
| |
| − | w r. 1220. Szpital ten, podobnie jak wogóle wszystkie szpitale Duchaków ówczesne i późniejsze miały obowiązek
| |
| − | przyjmować »ubogich chorych, sieroty, kobiety brzemienne
| |
| − | i leżących po ulicach«. Długosz zaznacza, że już jeden z poprzedników Iwona, bp. Pełka (Fulco) nosił się z myślą założenia szpitala w Krakowie, lecz śmierć jego stanęła temu
| |
| − | na przeszkodzie, a bezpośredni następca jego Wincenty
| |
| − | Kadłubek zaniedbał zamiaru swego poprzednika wykonać.
| |
| − | Wedle Długosza zatem przybyliby Duchacy do Polski
| |
| − | w r. 1220. Tymczasem Wojciech Baseus z Szczebrzeszyna,
| |
| − | przełożony krakowskiego konwentu Duchaków w drugiej
| |
| − | połowie w. XVI, podaje w swej krótkiej historji szpitala krakow skiegoJ) wiadomość, że Duchaków sprowadził do
| |
| − | Polski w istocie bp. krakowski Pełka (1186— 1207) i to
| |
| − | w r. 1203, osadzając ich w Sławkowie, miejscowości położonej nad Przemszą czarną w powiecie olkuskim. Otóż zachodzi pytanie, czy tę wiadomość można uważać za wiarygodną? Tomltowicz a i my sądzimy, że wiadomość ta
| |
| − | zasługuje zupełnie na wiarę (...)
| |
| − |
| |
| − | Duchacy czyli kanonicy regularni św. Ducha de Saxia
| |
| − | utworzyli z biegiem czasu w Polsce liczne klasztory i szpitale jako to: w Wrocławiu (w r. 1214 fundowany przez
| |
| − | Henryka I Brodatego), w Krakowie (około r. 1220), w Sandomierzu (w r. 1222 fundowany przez Żegotę, kasztelana
| |
| − | krakowskiego), w Elblągu (r. 1242), w Poznaniu (r. 1263
| |
| − | hojnie uposażony przez Boguchwała III, biskupa), w Kaliszu (r. 1283), w Uniejowie w województwie Sieradzkiem
| |
| − | (r. 1283), w Sławkowie (ponownie w r. 1298, założony przez
| |
| − | Jana Muskatę, bpa krakowskiego), we Lwowie (r. 1375).
| |
| − | Duchacy nosili ubiór zwykły księży świeckich, różniący się
| |
| − | od nich »krzyżykami białymi« na su k n i'). Krzyż ten byt
| |
| − | wyszyty na lewej piersi na czarnej, fałdzistej sutannie, przepasanej czarnym sznurem, a miał dwa poprzeczne ramiona,
| |
| − | górne dłuższe, dolne krótsze, wszystkie zaś jego końce były
| |
| − | rozwidlone tak, iż posiadał 12 rożków. Do chóru ubierali
| |
| − | na komże fioletowe pelerynki, z tyłu dłuższe, z białym, podwójnym, 12-rożnym krzyżem na lewej piersi2). Obowiązywała ich reguła św. Augustyna, rozszerzona przez czwarte
| |
| − | votum służenia biednym i chorym, , których zwali swoimi
| |
| − | panami w swem ślubowaniu. Formuła tego ślubowania opiewała: »poświęcam się i oddaję na usługi Bogu, N. Marji
| |
| − | Dziewicy i Naszym Panom, Chorym, że po wszystkie dni
| |
| − | mego życia będę ich sługą« (...) strój Duchaków ma być skromny,
| |
| − | że nie mogą posiadać osobistej własności, w domu mają
| |
| − | przestrzegać milczenia, podczas dwukrotnego na dobę, wspólnego posiłku ma się odbywać czytanie, sypialnie mają być
| |
| − | wspólne. Młodzi bracia mają się kształcić umysłowo, co
| |
| − | miesiąc mają też zdawać sprawę z postępów swych przez
| |
| − | lekturę rozpraw w czasie obiadu. Każdy z zakonników ma się oddawać pracy umysłowej. Na czele polskich Duchaków
| |
| − | stał wybierany co 3 lata na kapitule prowincjał, którym
| |
| − | może być tylko równoczesny przełożony klasztoru i szpitala krakowskiego (supremus nosocomii provisor). Nosił on
| |
| − | także nazwę prepozyta lub proboszcza świętoduskiego. Jemu
| |
| − | wolno było mieć osobnego służącego. Do pomocy a zarazem do kontroli miał oh przydanych sobie, obieralnych co
| |
| − | 3 lata dwóch definitorów, z których przynajmniej jeden
| |
| − | musiał przebywać w Krakowie. Definitorzy mieli także obowiązek badania kandydatów do zakonu. Po każdym wyborze prowincjała i definitorów, wybierali zgromadzeni na
| |
| − | Kapitułę zakonnicy przełożonych (praepositi) wszystkich
| |
| − | domów Duchaków polskich, wyjąwszy krakowski, ci zaś
| |
| − | następnie wraz z definitorami, z ojcami prowincji i z tymi,
| |
| − | którzy złożyli professję (t. z w. graduati) wybierali niższych
| |
| − | dygnitarzy, jak kierowników szpitali (t. z w. patres, hospitalarii albo praefecti sanitatis), kierowników nowicjatu, zarządców domów (procurator domus, domesticus vel camerarius), zarządców dóbr klasztornych (factor ruralis, także
| |
| − | decimator od zbierania dziesięcin klasztornych), kluczników i skarbników, bibljotekarzy, kaznodziejów, spowiedników i t. d .ł).
| |
| − |
| |
| − | Zarządem szpitala zawiadywał »pater« czyli »hospitalarius«. On przyjmował ubogich i chorych do szpitala, po
| |
| − | przyjęciu wciągał do ksiąg generalja chorych pod datą właściwą dnia, miesiąca i roku, prowadził dokładny regestr
| |
| − | przyjętych podrzutków, chrzcił ich, zapisywał zmarłych
| |
| − | i opuszczających szpital, wreszcie czuwał nad tern, aby podchowane w szpitalu dzieci i podrzutki w czasie stosownym
| |
| − | korzystały z nauki i przygotowywały się do zawodów praktycznych, jak rzemiosła, służby i t. d. W ychowanie i naukę
| |
| − | dzieci powierzano często Duchaczkom, o ile jak np. w Krakowie miały swój klasztor. Pater odwiedzał chorych i ubogich co dnia, często dwukrotnie na dzień, stale musiał być
| |
| − | obecnym w czasie wizyty lekarza szpitalnego, czuwał on
| |
| − | nad czystością sal chorych i ubogich, nad ładem, porządkiem i spokojem, wspomagany w tem zajęciu jak i w pielęgnacji chorych i niedołężnych przez braciszków i służbę,
| |
| − | którzy mają szczególnie dbać o zachowanie djety, przepisanej chorym przez lekarza i mają im podawać le k ix) przezeń przepisane a przygotowane przez brata aptekarza. Brat
| |
| − | spowiednik miał dbać o zbawienie dusz chorych, udzielać
| |
| − | im św. Sakramentów i odprawiać pogrzeby zmarłych. Z innych, szczególnych przepisów, które tyczyły się ubogich
| |
| − | i chorych, godny jest wzmianki przepis o ich ubiorze;
| |
| − | w zimie ma być strój ich wełniany, w lecie zaś, t. j. w czasie od święta Zesłania Ducha św. do święta Ścięcia św.
| |
| − | Jana Chrzciciela (28 sierpnia) lniany. Wolno bez wszelakiego sprzeciwu przyjmować do szpitala kobiety niemoralnego prowadzenia się celem odbycia rekolekcji, wyjąwszy
| |
| − | okres wielkotygodniowy. Kobiety obce, które zgłaszają się
| |
| − | na poród do szpitala, m ają otrzymywać osobne małe izby,
| |
| − | gdzie mają same spoczywać, »ne aliquid incommodi infantibus possit evenire«. W ażny jest wreszcie przepis, tyczący
| |
| − | się braci lub sióstr reguły św. Ducha, którzy nabawili się
| |
| − | trądu. Mają być oni z pośród reszty izolowani2), lecz mają
| |
| − | nadal pozostać w zakonie. Zwierzchnią władzę nad szpitalami Duchaków spełniają biskupi, których BaseuS s) nazywa
| |
| − | »superintendentes«. Biskupi dokonują wizytacji szpitali i wydają stosowne zarządzenia. (...)
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | Z innych klasztorów, które nie zawodowo, lecz raczej
| |
| − | przygodnie zajęły się szpitalnictwem, należy wymienić Augustjanów, którym Piotr Włast na górze Sobótki założył
| |
| − | w r. 1108 klasztor i szpital, przeniesiony następnie do Wrocławia przy kościele P. Marji, i Cystersów, którym Janisław,
| |
| − | arcybiskup gnieźnieński, założył w Jędrzejowie w r. 1152 klasztor ze szpitalem dla ubogich. Byłyby to dwa najwcześniejsze co do czasu powstania ze znanych nam szpitali w Polsce.
| |
| − |
| |
| − | ==Studia przypadków==
| |
| − | [http://bc.upjp2.edu.pl/Content/4596/halaburda_prepozytura_info.pdf Marek Hałaburda Prepozytura szpitalna w Kraśniku w świetle staropolskich wizytacji biskupich]
| |
| − |
| |
| − | ===nie związane z zakonami===
| |
| − | [http://rcin.org.pl/Content/2902/WA303_4485_KH111-r2004-R111-nr2_Kwartalnik-Historyczny_01_Surdacki.pdf MARIAN SURDACKI SZPITAL ŚWIĘTEGO DUCH A I ŚW. LEONARDA W URZĘDOWIE W XV-XVIII WIEKU]
| |
| − |
| |
| − | [https://bazhum.muzhp.pl/media//files/Komunikaty_Mazursko_Warminskie/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r1977-t-n3_4/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r1977-t-n3_4-s447-454/Komunikaty_Mazursko_Warminskie-r1977-t-n3_4-s447-454.pdf Skrobacki, Andrzej Najstarszy na Warmii polski regulamin szpitalny]
| |
