Liga Kobiet

I wojna światowa

Liga Kobiet Pogotowia Wojennego

Konspiracyjne spotkanie założycielskie Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego odbyło się w Warszawie w 1913 roku. Inicjatorkami jej powstania były kobiety z różnych obozów politycznych, a wśród nich Izabela Moszczeńska (wówczas związana z PPS), Jadwiga Marcinowska (PPS), Teresa Ciszkiewiczowa i Helena Ceysingerówna z Ligi Narodowej, które wcześniej ze sobą współpracowały w Kole Kobiet Korony i Litwy, a w 1905 r. były organizatorkami strajku młodzieży w Królestwie Polskim.

Zadaniem Ligi miało być wsparcie ruchu wojskowego zapoczątkowanego w Galicji przez Józefa Piłsudskiego i propagowanie działań zmierzających do odzyskania niepodległości, a po wybuchu zbliżającej się wojny – działania opiekuńcze (dotyczące rannych żołnierzy, rodzin żołnierskich).

Liga Kobiet Galicji i Śląska

Organizatorkami kół tej organizacji były m.in. Zofia Moraczewska (od 1916 r. przewodnicząca), Zofia Daszyńska-Golińska, Helena Witkowska, Cecylia Gumplowiczowa i Aniela Krzyżanowska. Zadania członkiń Ligi, wyznaczone przez Naczelny Komitet Narodowy, to pełnienie pomocniczej służby wojskowej, opieka nad rannymi oraz prowadzenie akcji kulturalno-oświatowych.

"Historya Ligi Kobiet datuje się od lutego 1915 roku, kiedy powstały dwa obecnie najstarsze koła, a mianowicie w Wadowicach i Oświęcimiu. Jednakowoż zarodki Ligi sięgają dalej, wczasy przedwojenne. Rozpowszechniony już wówczas w Galicyi, na Śląsku i w Królestwie Związek Strzelecki cieszył się opieką i pomocą ze strony Polek, w niektórych miejscowościach nawet w tym celu zorganizowanych. Tą samą opieką otaczano Drużyny Strzeleckie, Bartoszowe i Sokoła. Z chwilą wybuchu wojny światowej, gdy w dniu 6 sierpnia wyruszyły pierwsze oddziały Strzelców pod wodzą Piłsudskiego (...) kobiety polskie stanęły na równi z innymi obywatelami do wykonania najważniejszych na ową chwilę czynności obywatelskich, wyekwipowania i wyżywienia polskiego żołnierza.

Kobiety zorganizowały się wtedy w zrzeszenia, które różne nosiły nazwy: bądź Komitety pań, bądź Komitety Polek, a istniały niemal w każdem mieście i z dniem każdym zyskiwały na liczebności. Czynności ich ukończyły się mniej więcej wtedy, gdy sprawę utrzymania i wyekwipowania wojska polskiego wziął na siebie rząd austryacki. Wtedy skierowały swe siły ku opiece nad rannymi i chorymi, częściowo nad rodzinami będących w polu". (1)

Współpraca

Zjednoczenie

W roku 1916 obie Ligi liczyły już w swoich kołach łącznie kilkanaście tysięcy członkiń (w zasadzie pierwsze masowe organizacje kobiece na ziemiach polskich) i blisko współpracujące. Co potwierdził Zjazd w Radomiu na początku 1916 roku.

Do szybkiego zjednoczenia jednak nie doszło. Powodem był m.in. kryzys jaki dotknął obie organizacje. Najpierw w 1916 roku, w wyniku zmiany podejścia Piłsudskiego do akcji werbunkowej nastąpił rozłam w Lidze Kobiet Pogotowia Wojennego. Odeszła część kół z pierwszą prezeską Izabelą Moszczeńską tworząc tzw. LK PW "A". Większość kół z Jadwigą Marcinowską jako przewodnicząca (LK PW "B") szła za linią polityczną zainicjowaną przez Piłsudskiego pomagając ukrywającym się legionistom i wspierając rozwój Polskiej Organizacji Wojskowej.

W sierpniu 1916 na czele Ligi Kobiet Galicji i Śląska stanęła socjalistka Zofia Moraczewska. Znaczne polityczne uniezależnienie się ruchu kobiecego (podjęcie tematu równouprawnienia i reform społecznych) spotkało się z przeciwdziałaniem kół konserwatywnych, których przejawem był list pasterski Episkopatu z maja 1917 nawołujący w zasadzie do zwalczania Ligi. Kryzys był tak znaczny, że Liga w Galicji działając przez jakiś czas nielegalnie próbowała nawet zmienić nazwę i działał jako Komitet Obywatelski Polek por. Księżnica Cieszyńska

W czerwcu 1917 r. Zofia Moraczewska stanęła również (unia personalna) na czele Zarządu Ligi królewiackiej. Jednak w tym czasie, z wielu powodów obie organizacje zaczynają słabnąć, a Zofii Moraczewskiej wręcz twierdziła, że większość kół nie tyle występowała z Ligi, co ich działalność stopniowo zamierała.

Ostatecznie jednak w grudnia 1918 zjazdy w Krakowie i w Warszawie dokonały zjednoczeniowy Ligi Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego i Ligi Kobiet Galicji i Śląska w Ligę Kobiet Polskich.

Dokumenty

Sprawozdania

• (1) Sprawozdanie z działalności Ligi Kobiet Galicji i Śląska za pierwszy rok istnienia przedłożone zjazdowi delegatek kół 11 czerwca 1916, Kraków 1916
• (2) Sprawozdanie Zarządu Koła „Ligi Kobiet” w Myślenicach od założenia 1 czerwca 1915 do 29 lutego 1916 r., Myślenice 1916
• (3) Rok działalności Ligi Kobiet NKN na Śląsku, 1916

Czasopisma

Czyn??

Na Posterunku (1917-1919)

II Rzeczypospolita

Anna Nowakowska-Wierzchoś Liga Kobiet Polskich 1918-1939

PRL

MARIA BAUCHROWICZ-TOCKA Ewolucja celów Ligi Kobiet w latach 1945–1989 w świetle jej statutów

D. Jarosz, Idee, programy i realia: funkcje Ligi Kobiet w porządku instytucjonalnym Polski Ludowej (1945–1957) [w:] Działaczki społeczne, feministki, obywatelki. Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich po 1918 roku (na tle porównawczym), t. 2, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2009,

AGNIESZKA DROZDOWSKA Liga Kobiet w województwie białostockim – stan badań i postulaty badawcze