Klasztor benedyktynów w Tyńcu
Opactwo benedyktynów w Tyńcu wraz z kościołem św. Piotra i św. Pawła to najstarszy z funkcjonujących klasztorów w Polsce. Usytuowane na wapiennym Wzgórzu Klasztornym nad Wisłą. Obecnie w granicach Krakowa.
Spis treści
Najważniejsze daty
1044 r. - prawdopodobna data ufundowania klasztoru benedyktynów
1124 r. - dokument legata Idziego
1229 r. - bulla papieża Grzegorza IX
1259 r. - klasztor został zniszczony podczas najazdu tatarskiego.
1306 r. - szwagier biskupa Jana Muskaty Gerlach de Culpen obległ, zdobył i spalił sprzyjające Władysławowi Łokietkowi opactwo.
1457 r. - król Kazimierz Jagiellończyk wykupił księstwo oświęcimskie i księstwo zatorskie, Tyniec stracił znaczenie jako strażnica graniczna. Z tego powodu w XVI wieku budynek zamku przeszedł na własność klasztoru i został zaadaptowany na siedzibę opata.
1573 r. - odbył się (w czasie bezkrólewia) ostatni wolny wybór opata w Tyńcu
1618–1622 r. - benedyktyni przebudowali gotycki kościół w stylu barokowym i w tej postaci zachował się zasadniczo bez zmian do naszych czasów.
1623 r. - Tyniec uzyskał egzempcję spod władzy biskupiej.
1660 r. - podczas potopu szwedzkiego zakonnicy opuszczają klasztor, który zostaje zniszczony.
1736 r. - Tyniec dołącza do Kongregacji Świętego Krzyża
1737 r. - „konkordat wschowski” oddziela ostatecznie funkcję opata tytularnego (komendatoryjnego) od funkcji opata klastralnego (wybieralnego).
1771–1772 r. - klasztor staje się punktem oporu konfederatów barskich. Wojska rosyjskie ostrzeliwują klasztor z dział. Konfederacji poddają się wojskom austriackim.
1816 r. - Franciszek I zadekretował ostateczną likwidację klasztoru
- przerwa w funkcjonowaniu
1939 r. mnisi powrócili do Tyńca po 123 latach
1947 r. odbudowa.
1968 r. przywrócono status opactwa.
Opactwo należy do benedyktyńskiej Kongregacji Zwiastowania.
Elementy procesu rozwoju
Fundacja
>>Ufundowanie klasztoru nie był to bowiem akt jednorazowy, lecz długotrwały proces, który niejednokrotnie przechodził z ojca na syna. (...) Mielibyśmy więc zainicjowane przez Kazimierza Odnowiciela opactwo, zwolnione z ciężarów skarbowych prawa książęcego (immunitet ekonomiczny), a założone na bazie „dworu” tynieckiego wraz z pięcioma położonymi w jego pobliżu wsiami, zamieszkanymi przez ludność niewolną i służebną. Bolesław Śmiały dorzucił, jak byśmy dziś powiedzieli, dotację podmiotową – „dwanaście grzywien srebra bezpośrednio z dochodów skarbowych oraz dwór w Opatowcu nad Wisłą”. Jednak, co ciekawe, a być może i najważniejsze dla przyszłości Tyńca, dotację ustanawia również Judyta Maria, „która w roku 1105, sposobiąc się do opuszczenia kraju, przekazała klasztorowi – prawdopodobnie nie bezinteresownie – dużą część swej oprawy posagowej w postaci klucza dóbr książnickich złożonych z 25 wsi”.
Bolesław Krzywousty obok dalszego wypłacania owych „dwunastu grzywien srebra ze skarbu książęcego dorzucił, być może, trzy źrebięta rocznie ze swych stadnin” – jak pisze Labuda – oraz nakłonił „biskupa krakowskiego Radosta do przekazania klasztorowi swoich dziesięcin pobieranych z wsi klasztornych, najpierw z jakieś części wsi, a następnie również po- zostałych”. Opis ten może być mało wyrazisty dla współczesnego czytelnika. Te dziesięciny, wsie... nie przemawiają zapewne do wyobraźni. Może łatwiej będzie sobie wyobrazić bogactwo klasztoru po drobniej- szych źródłach przychodu – i tak miał w owych czasach Tyniec np. „dwie jatki w Krakowie, dalej cztery warzelnie soli w Sidzinie, a także dwie karczmy i wywar z zawartości każdego kotła”. Dodatkowo dwie karczmy w Bytomiu, jedną karczmę i jedną jatkę w Siewierzu, czy w końcu zyski z „dochodów z targu, karczmy i z opłat przeprawy na Wiśle”. Pierwotne nadania uzupełniane były kolejnymi w następnych stuleciach. To robi wrażenie.<< {Najstarsze zakony w Polsce - między tradycją a reformą cytaty za Gerarda Labudy „Szkice historyczne XI wieku. Początki klasztoru benedyktynów w Tyńcu”
Początek wieku XV
"Tyniec rozciągał swe władztwo na Kościół, zwany później Kościelną Wsią, Staniątki, Orłowę, Uniejów i Stare Troki, niebawem miał przybyć jeszcze przeorat w Tuchowie" {za: Paweł Sczaniecki, „Benedyktyni”, w: Zakony benedyktyńskie w Polsce. Krótka historia, Tyniec 1981} i jak pisał Jan Długosz jego majątek składał się „ze stu wsi i pięciu miasteczek”.
Komenda
W 1573 roku (w czasie bezkrólewia) odbył się ostatni wolny wybór opata w Tyńcu, który jednak nie przypadł do gustu ani królowi Stefanowi Batoremu, ani nuncjuszowi apostolskiemu. Wtedy opat otrzymał „z nadania” pomocnika – opata-koadiutora, który przejął, po jego śmierci, stanowisko. Potem wbrew woli mnichów, przy pomocy wojska, Zygmunt III Waza usadowił na funkcji opata swojego sekretarza. Od tej pory komendatariuszem zostawał ktoś, komu władca chciał się odwdzięczyć za jakieś usługi – uderzało to w same podstawy ustroju benedyktyńskiego.
Mnisi w różny sposób próbowali bronić swej niezależności. Nie wpuszczali (nawet zbrojnie) narzuconych opatów, odwoływali się do papieża (jezuita Pstrokoński, spowiednik króla, przejął władzę w opactwie mimo wieloletniej odmowy Rzymu zatwierdzenia jego kandydatury), podpisywali z narzuconym opatem swoiste pacta conventa, wzmacniali rolę przeora (który jako komisarz nuncjatury przejął jurysdykcję w sprawach duchowych) i kapituły. W końcu udało się, kosztem dwóch trzecich swego uposażenia opactwa, doprowadzić do powrotu samorządności w opactwie.
Lista opatów
Tyniec - historia opatami pisana
Paweł Sczaniecki Katalog opatów tynieckich, Kraków 1978
Opaci zarzadzający
|
|
|
Opaci tytularni po 1741 r.
- Jan kard. Lipski, biskup krakowski, zm. 1746
- Adam Komorowski, prymas, zm. 1 7 5 9
- Aleksander Władysław Łubieński, prymas, zm. 1767
- Gabriel Podoski, prymas, zm. 1777
- Wacław Hieronim Sierakowski, arsybiskup lwowski, zm. 1780
- Antoni Kazimierz Ostrowski, prymas, zm. 1784
- Michał Jerzy Poniatowski, prymas zm. 1794
