Towarzystwo Straży Kresowej
Metryczka: Towarzystwo Straży Kresowej (początkowo jako Straż Kresowa), organizacja powstała w lutym 1918 roku w Lublinie
Spis treści
Przyczyny powstania
Bezpośrednią przyczyną powstania SK był pokój brzeski 1918, który przyznawał powiaty Chełmszczyzny i Podlasia tworzonej pod patronatem Niemiec i Austrowęgier Ukrainie. Powszechne oburzenie na terenach polskich, protesty polskich posłów w Berlinie i Wiedniu, demonstracje, petycje. Temat ruszył całe społeczeństwo polskie. Szczególnie - oczywiście - angażowała środowiska w najbardziej zainteresowanych terenach. Różne inicjatywy powstające spontanicznie lub już istniejące (jak powołana przez Polską Macierz Szkolną pod koniec 1917 r. Straż Ziemi Chełmskiej) zjednoczyły się wobec zagrożenia.
Podstawę kadrową organizacji dali w dużej mierze członkowie Zetu i Organizacji Młodzieży Narodowej
Od powstania do legalizacji
Organizacja początkowo działała głównie na terenie Chełmszczyzny na terenie okupacji austriackiej, gdzie została zarejestrowana Rozporządzeniem z 22.04.1918 r. Na terenach okupacji niemieckiej była nielegalna. Organizacja w pierwszym okresie zbierała podpisy, organizowała protesty i manifestacje (np. 3 maja 1918). Zgodnie ze statutem jej celem była "obrona ziem na Kresach Wschodnich Polski" m.in. poprzez "zakładanie lub współudział w zakładaniui utrzymywaniu wszelkjego rodzaju stowarzyszeń, szkół, instytucji użyteczności publicznej, bibliotek, czytelni, muzeów, stacji doświadczalnych, udzielanie ludności porad prawnych, technicznych i zawodowych, wydawanie własnych pism i druków, urządzanie odczytów, wykładów, zebrań dyskusyjnych, prowadzenie prac statystycznych, wreszcie udzielanie pomocy materialnej i moralnej instytucjom pokrewnym oraz zbieranie funduszy na wyżej wymienione cele" {1 s. 45}
Straże Obywatelskie
Już jesienią 1918 SK wzywa do tworzenia (analogicznie do podobnych instytucji w Królestwie Polskim w 1915 przy Komitetach Obywatelskich) powiatowych straży i milicji obywatelskich. Członkami mieli być członkowie straży pożarnej, struktur POW, ochotnicy. Władze straży obywatelskiej maiły być wyznaczane "przez Zjazd przedstawicieli instytucji politycznych i społecznych powiatu (Związek Ziemian, Kółka Rolnicze, Straże Ogniowe, Macierz, Związki młodzieży, Komitet ratunkowy, POW, Stronnictwo Ludowe, Zjednoczenie Ludowe itd.) wespół z Wydziałem Sejmiku" {za 1 s. 42}. Straże Obywatelskie wzięły czynny udział w rozbrajaniu wojsk austriackich.
Rady ludowe
Od 1919 roku we wszystkich powiatach Ziem Wschodnich organizowane były Rady Ludowe - z jednej strony o charakterze "polityczno-plebiscytowym" (opowiadanie się ludności za przyłączeniem do Polski), z drugiej były forma reprezentacji ludności wiejskiej bez względu na narodowość i wyznanie (zgodnie z hasłem "wolni z wolnymi, równi z równymi"
wojna 1920
Wobec nadciągającego niebezpieczeństwa ze wschodu SK współpracowała z władzami wojskowymi, prowadząc na terenach kresów za zgodą czynników wojskowych akcję werbunkowo-zaciągową i agitacyjną. Tworząc specjalny pułk kresowy im. Batorego (nr 207 lub 208), przygotowując akcję wywiadowczą. W czasie wojny pracownicy SK często pozostawali w swoich powiatach, informując o sytuacji i tworząc tzw. Tajną Organizację Kresową s.79
Pod ostrzałem prawicy
W połowie 1921 nastąpiła fala ataków prasowych na Towarzystwo Straży Kresowej - że prowadzi politykę za pieniądze publiczne, że jest proukraińska, że "[t]worzy sowieckie Rady Ludowe, uzurpuje sobie prawa jakiegoś pośednika i obrońcy ludności przed władzami polskimi i zajmuje się agitacją". Atak ten prowadzony był tez na terenie polskiego Sejmu przez ks. Kazimierza Lutosławskiego związanego ze Związkiem Ludowo-Narodowym stającego po stronie wielkich właścicieli na Kresach. Specjalna Komisja Sejmowa nie dopatrzyła się żadnych nieprawidłowości w pracy Towarzystwa.
Rady ludowe ciąg dalszy
w maju 1921 rady ludowe utworzyły Związek Rad Ludowych jako organizację polityczną i nastąpiło formalne oddzielenie Rad od Straży Kresowej
bibliografia
1. jak nie zaznaczono inaczej dane za Nina Zielińska Towarzystwo Straży Kresowej. 1918-1927 Lublin 2006
2. Joanna Gierowska-Kałłaur "Rok 1919 w raportach Straży Kresowej. Rejestracja zmiany nastrojów społecznych" w Wyzwolenie czy okupacja? Stosunek społeczności zamieszkujących pogranicze polsko-litewsko-białoruskie do zmieniających się w XX wieku systemów państwowych". Redakcja Marek Kietliński, Wojciech Śleszyński Białystok 2006
