Zarys historii bractw trzeźwości - skrót dla leniwych
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
Spis treści
Historia w dużym skrócie
Masowe ruchy trzeźwościowe w Polsce XIX wieku wiążą się głównie z Kościołem katolickim i od latach 40-tych aż do 80-tych XIX wieku są główną siłą społeczną w walce z alkoholem we wszystkich trzech zaborach. Główna inicjatywa, na terenach obecnej Polski, wyszła od księdza Alojzego Ficka proboszcza z Piekar Śląskich, który na początku 1844 roku założył lokalne Towarzystwo Wstrzemięźliwości od Wódki i Wszelkich Trunków Palonych. Sukces (ponoć w ciągu dwóch miesięcy prawie wszyscy mieszkańcy Piekar przestali pić wódkę i wstąpili do Towarzystwa) podziałał na innych. Najpierw na Górnym Śląsku, a potem i w Galicji, Wielkopolsce i w Królestwie zaczęły powstawać analogiczne towarzystwa trzeźwości. Ruch zamarł w latach 1846-1848 i odrodził się w znów w Piekarach. Kolejna fala ruchu, tym razem już jako oficjalnych bractw kościelnych, rozlała się wśród polskiej ludności po roku 1851, aż po Warmię i Litwę, gdzie znów masowość i efekty były imponujące. Dopiero antykatolickie i antypolskie restrykcje po powstaniu styczniowym i w ramach niemieckiego Kulturkampfu przydusiły te inicjatywy. Kolejny raz bractwa odradzały się po 1898 gdy w Tychach z inicjatywy księdza Jana Kapicy powołano bractwo, ale powstałe w ramach nowej fali ruchu Arcybractwo miało swoje miejsce tradycyjnie w Piekarach.
Ruch bractw trzeźwości działał też w II Rzeczypospolitej. W czasach PRL-u był jak za czasów Królestwa Polskiego zakazany. Jednak w oparciu o te tradycje ks. Franciszek Blachnicki (1921–1987) organizował tzw. Krucjata Trzeźwości, a po 1982 (stan wojenny) Konferencja Plenarna Episkopatu wezwała do tworzenia Ruchu Trzeźwości im. Maksymiliana Kolbego.
Ruch bractw trzeźwości był na terenach polskich pierwszym masowym, międzyzaborowym ruchem chłopskim, który przyczynił się do budowy świadomości narodowej wśród chłopów, ale też umiejętności samoorganizacji. O tym czy był skuteczny próba odpowiedzi w tekście wykładu.
Pełna publikacja - spis treści i możliwość pobrania
Spis treści
Do ściągnięcia
Bractwa trzeźwości – rzecz o skuteczności ruchu społecznego
Lista bractw do uzupełniania
Pierwsza fala 1844-1848
Śląsk
| data powstania | miejscowość | informacje dodatkowe | źródła |
|---|---|---|---|
| Śląsk | |||
| luty 1844 | Piekary Śląskie | Towarzystwo Wstrzemięźliwości od Wódki i Wszelkich Trunków Palonych | Bractwa trzeźwości... |
| do końca 1844 | Chorzów, Bytom, Tarnowice Stare, Tarnowskie Góry, Mikulczyce, Biskupice, Kochłowice, Repty, Miechowice, Bielszowice, Mysłowice, Woźniki | - | Bractwa trzeźwości... |
Druga fala 1851- 1870
Bractwa trzeźwości
| data powstania | miejscowość | informacje dodatkowe | źródła |
|---|---|---|---|
| Prusy | |||
| 1854 | Szczodrowo | ? | Kaszuby 4/1936 |
| 1855 | Nowe Miasto Lubawskie | zaledwie po miesiącu istnienia zrzeszającego niemal półtora tysiąca parafian | założył ks. Jan Kloka |
| 1855 | Stężyca, Lipusz, Stare Grabowo, Sianowo, Parchowo, Chmielno | = | Kaszuby 4/1936 |
| 1856 | Goręczyno, Kartuzy, Sierakowice, Sulęczyno | = | Kaszuby 4/1936 |
| 1860 | Niedamowo | = | Kaszuby 4/1936 |
| 1868 | Gowidlino | = | Kaszuby 4/1936 |
Misje jezuickie
Śląsk
Misje ludowe jezuitów z drugiej połowy XIX wieku często kończyły się zawiązywaniem bractw trzeźwości. Poniżej pełny zestaw misji podany za Jezuici w Polsce. T. 5, Cz. 2, Jezuici w Polsce porozbiorowej 1820-1905 s. 807 i nast.
| data | miejscowość | informacje dodatkowe |
|---|---|---|
| Misye górnoszląskie
dawali je 00. Snarski, Załęski, Władysław Kiejnowski, Kurowski, Praszałowicz, Baczyński, Antoniewicz, Wojtechowski, Peterek, Czezowski, Kalinek w tych miejscowościach : | ||
| 1851 | 1. Piekary 12-20 lipca, 2. Mysłowice, 3. Pszczyna, 4. Bytom (00. Harder i Załęski), 5. Góry Tarnowskie, 6. Woźniki, 7. Biskupice, 8 Ćwiklice, 9. Toszek. | = |
| 1852 | 10. Wrocław od 21 października do 7 listopada przez 9 Jezuitów niemieckich i 2 polskich' Czezowskiego i Peterka, 11. Raciborz (misya niemiecka od 9-16 maja), 12. , Opole od 27 marca da 5 kwietnia, 13. Koźle, 14. Wodzisław (Loslau), 15. Bogucice, 16. Raciborz (rekolekcye niemieckie dla więźniów O. Harder), 17. Frankenstein, 18. Nissa (wielka misya, 7 Jezuitów), 19. Olawa (misya niemiecka), 20. Cattern, 21. Świdnica, 22. Grotków, 23. Patschkau, 24. Ziegenhals, 25. Miinsterberg, 26. Ostróg. | = |
| 1853 | 27. Rauden, 28. Wielkie Strzelce, 29. Bodzanowice, 30. Budkowice, 31. Pohlom, 32. Pszów, 33. Kurzwald. | = |
| 1854 | Trzydniowe misye : 34. Giintersdorf, 35. Mysłowice, 36. Pfaffendor!. | = |
| 1855 | 37. Hennersdorf, 38. Loewenberg, 39. Goldberg, 40. Śmieszków (Lache w Księstwie poznańskiem na pograniczu Szląska), 41. Wahlstadt, 42. Neusalz, 43. Strehlen. Te misye dawali 00. Harder, Schiktan, Benisz, 44. Grafenhain, 45. Hemmersdorf, 46. Ingramsdorf, 47. Polkwice, 48. Lignica, 49. Brzeg, 50. Trzebnica, 51. Jaworz. Te 5 misyi dawali Jezuici austryaccy : Maksymilian Klinkowstroem, Schmidt, Weiss. 52. Voitz . | = |
| 1856 | 53. Gliwice (polsko-niemiecka przez 14 dni), 54. Głogówek (OberGlogau polsko· niemiecka przez 10 dni), 55. Nissa rekolekcye ludowe O. Harder, 56. Auras, 57. Schimmerau, 58. Gnichwice, 59. Priebus, 60. Quilitz, 61. Szpandawa, 62. Schwammelwitz, 63. Neustadt, 64. Markiissa. Misye od nr. 56 do 65 trzydniowe dawał O. Harder.
Na Szląsku austryackim 00. Czezowski i Peterek dali misye : 65. w Szonowie (Schoenhoff), 66. w Pogwizdowie, 67. w Skalicy pod Frydkiem. |
= |
| 1857 | Kilkodniowe misye na Szląsku pruskim: 68. Nieder Hartmannsdorf, 69. Niemiecki Brawiniec, 70. Królewska Huta misya przez 10 dni, 71. Piekary (odnowienie misyi), 72. Warmbrunn w Karkonoszach (Riesengebierge), 73. Krobnice w dyecezyi ołomunieekiej, 74. Gr. Tschirnau, 75. Miedźna, 76. Neuzelle, 77. Hartmannsdorf, 78. Rudzice (Szląsk austryacki), 79. Kozłowice (na Morawach, dyecezya ołomuniecka 00. Peterek, Czezowski, Wojtechowski), 80. Thiemendorf, 81. Bertholsdorf, 82. Jauernik, 83. Grass Osten, 84. Dambrau. Misye 80-84 dawał O. Harder po 3-5 dni kazda. 85. Morawka (Szląsk austryacki od 15-23 sierpnia). | = |
| 1858 | 86. Gross Grauden, 87. Steinau, 88. Kaltenbrunn, 89. Dittmannsdorf, 90. Kunersdorf, 9 1. Liebenthal. Dawali je 00. Harder i Kleinitzke . | = |
| 1859 | 92. Bischofstein, 93. Lahn, 94. Kunzendorf, 95. Schurgast, 96. Neustadl, 97. Niernodlin (Falkenberg), 98. Langendorf, 99. Nowag, 100. Falkenau, 101. Strzygłów. Te misye w dyecezyi wrocławskiej dawali 00. Harder i Kleinitzke, 102, Kochlowice , 103. Mikułów, 104. Chełmno, na granicy Galicyi. Te 3 misye dawali 00. Praszałowicz, Baczyński, Wawrzeczka. | = |
| 1860 | 105. Krapkowice (polsko-niemiecka), 106. Helt-Grotkau, 107. Woisselsdorf, 108. Friedewalde. I te misye dawali 00. Harder i Kleinitzke, | = |
| 1861 | 109. Wielkie Karłowice, 1 10. Riegersdorf, 111. Buchelsdorf, 112. Hermsdorf, 113. Borkendorf, 114. Wiesau pod Nissą. Te misye dawali 00. Harder, Kleinitzke i Merkei, 115. Moenchmotschelnitz, 116. Deutsch-Rasselwitz, 117. Tarnawa. Misye nr. 107-110 dawał sam O. Harder. | = |
| 1862 | 118. Stara Nissa (Altstadt Neisse), 119. Wielkie Karłowice (odnowienie misyi), 120. Nieder-Hartmannsdorf (odnowienie misyi), 121. MarkIissa, 122. Wernersdorf (polsko-niemiecka), 123. Neuland, 124. Głogów. Pracowali 00. Harder, Kleinitzke, Merkel. | = |
| 1863 | 125. Krintsch (O. Harder, Kleinitzke). | = |
| 1864 | 126. Habelschwert, 127. Kunersdorf, 128. Strehlitz bei Zobten,
129. Kiihschmalz, 130. IIermsdorf pod Nissą (00. Harder, Kleinitzke. Pomagali 00. Skulina, Sperl). |
= |
| 1865 | 131. Graeditz, 132. Faulbriick pod Świdnicą, 133. Seitsch. 134. Ziegenhals, 135. Grotkow. Dawali te misye 00. Harder, Kleinitzke, MerkeI, 136. Kunzendorf Kujakowice pod Kluczborgiem, (polsko-niemiecka 00. Praszałowicz, Peterek, Wawrzeczka, Kleinitzke), 137. Opole. Te 3 misye dali 00. Praszałowicz, Peterek, Wawrzeczka. | = |
| 1868 | 138. Liedenau (00. Harder, MerkeI, Tauer), 139. Leśnica (00. Jackowski, Peterek, Wawrzeczka), 140. Kładowo (Kladau). | = |
| 1869 | 141. Klein Zollnig, 142. Lauban, 143. Nissa. 144. Warta, 145. Brzeg, 146. Hennersdorf pod Brzegiem. Dawali je 00. Herder, MerkeI, Scholz , 147 . Pogwizdów, 148. Frysztad, 149. Ustroń, 1 50. Rybnik, 151. Pszów, 152. Królewska Huta, 153. Mikołów. Te 3 · dniowe misye dawali 00. Czezowski i Skulina, 154. Mysłowice wielka polsko-niemiecka misy a od 4-12 marca (00. Pete rek, Wojtechowski, Wawrzeczka, Baczyński, Broer) . | = |
| 1870 | 155. Frankenberg (00. Harder, MerkeI, Tauer), 156. Festenberg. | = |
| 1871 | 157. Niemiecka Lutynia (Deutsch Leuten, Szląsk austryacki, 00. Peterek, Wawrzeczka, Adler), 158. Dębie koło Opola, 159. Lamsdorf, misya O. Hołubowicza dla jeńców francuzkich przez kijka tygodni. | = |
| 1872 | 160. Katowice (misya polsko-niemiecka 00. MycieIski, Morawski, Broer, Janik, MerkeI, Langer, SchaJf), 161. Nowe Miasto (Neustadt, polsko-niemiecka), 162. Schargast, 163. Kurzwald, (00. Baczyński, Wawrzeczka, Wojtechowski, Peterek, Buchta), 1 64. Wodzisław (Loslau misya polsko-niemiecka). | = |
| 1878 | 165. w Izdebnej na Szląsku austryackim, misya wielka 00. Baczyński, Lasocki, Uram, Sebastyański, Janik, 166. Bogumin, misya wielka polsko-niemiecka. | = |
| 1881 | 167. Cieszyn (co roku rekolekcye niemieckie, czasem polskie). | = |
| 1882 | 168. Piotrowice misya 8-17 lipca. | = |
| 1883 | 169. Czechowice, misya, 170. Cieszyn misya w dwóch kościołach, 171. Zuckmantel, misya i t. d. | = |
Poznańskie i Pomorze
| data | miejscowość | informacje dodatkowe |
|---|---|---|
| Misye w Księstwie poznańskiem, Prusach zachodnich, Warmii 1852 do 1872 r.
Pracowali misyonarze: 00. Antoniewicz, Praszałowicz, Czeżowski, Załęski, Snarski ; od 1853 r. także 00. Aleksander Markiewicz, Kamieński, Szczepkowski, Kułak, Perkowski, Biehl, Schicktan. | ||
| 1852 | 1. Krzywiń, 2. Kościan, 3. Niechanów, 4. Krobia, 5. Poznań. | = |
| 1853 | 6. Obra, 7. Żerkow, 8. Środa, 9. Śrem, 10. Pleszew, 1 1. Ostrów, 12. Tczewo (Prusy królewskie), 13. Skarszewy (Prusy królewskie), 14. Grodzisko (polsko-niemiecka misya), 15. Krotoszyn (polsko-niemiecka), 16. Malborg (00. Anderledy, Ketteler, Mehlem z prowincyi niemieckiej), 17. Poznań (misya polskoniemiecka w 3 kościołach). | = |
| 1854 | 18. Jaksice, 19. Kościelec, 20. Krotoszyn powtórnie, 21. Świerczyna, 22. Wolsztyn (polsko-niemiecka) , 23. Czerwonawieś. 24. Lubasz, 25. Gniew (Mewe polsko-niemiecka), 26. Rzadków, 27. Piaseczno (Prusy), 28. Ponczewo (Prusy), 29. Chełmno, 30. Radzyn, 31. Obra, 32. Poznań (w kośc. podominikańskim), 33. Śrem, 34. Poznań u św. Jana, 35. Peplin (Prusy), 36. Czarników. | = |
| 1855 | 37. Inowrocław, 38. Strzelno, 39. Ostrowo nad Gopłem, 40. Poznań, 41. Śrem, 42. Ostrów, 43. Obra, 44. Lubasz. Misye te dane były z powodu jubileuszu przez 3 dni, 45. Spławie, 46. Klonówka (Prusy), 47. Chełmża (Prusy), 48. Wysoka (Wissek polsko· niemiecka), 49. Brodnica (Prusy), 50. Lubawa, 51. Kościerzyn na Kaszubach, 52. Lubiewo (Prusy), 53. Czersk chełmiński (polsko-niemiecka), 54. Nietrzanów pod Środą , 55. Gawłowice (Prusy), 56. Łąki. | = |
| 1856 | 57, Mielżyn, 58. Popów (Prusy), 59. Puck (Prusy), 60. Podstolin, 61. Oporów, 62. Biechowo pod Wrześnią, 63. Nowe Miasto (Neumark. Prusy), 64. Jania kościelna (Prusy), 65. Brussy (Prusy), 66. Zblewo (Prusy), 67. Poznań (nabożeństwo różańcowe z kazaniami misyjnemi). | = |
| 1857 | 68. Witkowo, 69. Wągrowiec, 70. Chodzież, 71. Wtelno (polskoniemiecka), 72. Borzyszkowo na Kaszubach, 73. Wielka Łąka (Prusy), 74. Żarnowiec nad Bałtykiem, 75. Chmielno pod Gdańskiem, 76. Rajkowy pod Peplinem, 77. Kalwa koło Malborga, 78. Olsztyn (Allenstein) w Warmii, 79. Wartenberg (Warmia), . | Wartenberg = Barczewo? |
| 1858 | W dyecezyi chełmińskiej : 80. Tuchola, 81. Kamień, 82. Oliwa (dawali Jezuici niemieccy : Pottgeiser, Meurin, Hergarlen), 83. Golub, 84. Grudziądz (ci sami Jezuici niemieccy), 85. Koczała (Floetenstein ci sami), 86. Ostrowite (00. Harder i Kleinitzke), 87. Lichnowy (O. Harder), 88. Ogorzeliny, 89. Chełmno (odnowienie misyi), W dyec. gniezn. : 90. Łabiszyn, 91. Gąsawa, | = |
| 1859 | 92. Bischofstein (Warmia), 93. Sierakowo, 94. Miłobądź (Muhlbanz pod Gdańskiem 00. Baczyński i Kleinitzke), 95. Gruczno (Prusy), 96. Lissewo (Prusy). | Bischofstein = Bisztynek |
| 1860 | 97. Orneta (Wormditt w Warmii), 98. Gostyń, 99. Święcichowa (Schwetzkau w dyecezyi poznańskiej) | = |
| 1861 | 100. Chełmża. Majowe nabożeństwo ma O. Baczyński, ale 9 maja wywieziony do Torunia, opuścić musiał terytoryum Prus. | = |
| 1862 | 101. Lauenburg (Pomorze), 102. Wernersdorf (Pomorze, misya polsko-niemiecka), 103. Frieland (Friehland w Prusiech). | Lauenburg = Lębork, Wernersdorf = Pogorzała Wieś?, Frieland = Debrzno? |
| 1863 | Misyonarze : 0 0. Praszałowicz, Wawreczka, MycieIski, Jackowski. Dla Niemców: 00. Herder, Kleinitzke, Wagner (z prowincyi austryackiej), 104. Frauenburg (Warmia), 105. Tolkmicko (nad Bałtykiem), 106. Jonkendorf koło Olsztyna, 107. Freudenberg (Warmia), 108. Wutryny (Warmia), 109. Wielka Kolonia (Gross Kellen, Warmia), 110. Pogutki (Prusy). 111. Lgin (Ilgen w Poznańskiem), 112. Szynwałd (Prusy), 113. Grodzisk, 114. Pempowo, 115. Wilatowo, 116. Śliwice (Prusy), 117. Śrem, 1 18. Wilkowo, 119. Liebenau (Prusy), 120. Radzyn Rehden, (Prusy). | = |
| 1864 | 121. Bischofsburg (Warmia). | Bischofsburg = Biskupiec |
| 1865 | 122. Przement, 123. Śrem (3·dniowa misya), 1 24. Lignowice (Prusy), 125. Poznań (w katedrze i u św. Magdaleny), 126. Lubichowo koło Peplina, 127. Grodzisk, 128. Gostyń. | = |
| 1866 | 129. Pieniążkowo (w dyecezyi chełmińskiej), 130. Kembłowo (dyecezyi poznańskiej). | = |
| 1867 | 131. Olobok, 132. Droszew, 133. Wyszanów, 131. Baranów, 135. Trzcinica, 136. Tursk, 137. Bnin, 138. Grabów, 139. Kotlin, 140. Pleszew. | = |
| 1868 | 141. Gułtowy, 142. Nowe Miasto, 143. Sokolniki pod Wrześnią, 144. Sulmierzyce, 145. Jarocin, 146. Miłoslaw, 147. Skarboszewo, 148. Powidz, 149. Kobylin, 150. Swarzędz. W tym i przeszłym roku pracowali misyonarze : Władysław Wójcikowski, Karol Schaff, Józef Azbiewicz , Buchta, Adler, Sebastyański, jako pomocnicy tamtym. | = |
| 1869 | 151. Poznań (od 4-12 września misya niemiecka, którą dali 00. Harder, Klinkowstroem, MerkeI), 152. Poznań (misy a w katedrze 7-15 sierpnia, dali ją 00. Kamieński, Buchta, Wójcikowski), 153. Poznań (misya w farze 1-9 maja, 00. Jackowski, Wójcikowski, Azbiewicz), 154. Znin, 155. Jarocin (odnowienie misyi), 156. Witkowo, 157. Bobowa kolo Peplina (Prusy), 158. Biechowo, 159. Zakrzewo (Prusy), 160. Kórnik, 161. Gniezno ( misya w katedrze), 162. Września, 163. Tulce, 164. Środa, 165. Granowo, 166. Czempiń. | = |
| 1870 | 167. Peplin (misya w katedrze 25 czerwca do 4 lipca, 00. Jackowski, Szczepkowski, Wójcikowski, Adler; dla Niemców 00. Merkel, Peter), 168. Oxywie (Oxhoeft nad Bałtykiem), 169. Brody (Poznailskie), 170. Kcynia, 171. Szamotuły, 172. Rogoźno, 173. Szubin, 174. Wągrówiec, 175. Murowana Goślina, 176. Lechlin, 177. Brodnica, 178. Górka duchowna. | = |
| 1871 | 179. Tuczno, 180. Chodzież, 181. Wałcz, 182. Pila, 183. Poznań (w kościele franciszkańskim misya niemiecka), 184. Golub (Prusy), 185. Łasin(Prusy), 186. Wąbrzezno (Prusy), 187. Łobżenica (na Kaszubach). 188. Sypniewo, 189. Miasteczko, 190. Nakło, 191. Wieleń, 192. Mrocza. | = |
| 1872 | 193. Bledzew, 194. Międzyrzecz, 195. Wolsztyn, 196. Łabiszyn, 197. Opalenica, 198. Pieranie (Prusy), 199. Gniewkowo, 200. Szamotuły, 201. Jarocin | = |
Trzecia Fala
| data powstania | miejscowość | informacje dodatkowe | źródła |
|---|---|---|---|
| 1875 | Garczyn | = | Kaszuby 4/1936 |
| 1900 | Lisków | = | = |
| 1926 | Linja | = | Kaszuby 4/1936 |
