Klasztor benedyktynów w Tyńcu

Tyniec - grafika Napoleona Ordy

Opactwo benedyktynów w Tyńcu wraz z kościołem św. Piotra i św. Pawła to najstarszy z funkcjonujących klasztorów w Polsce. Usytuowane na wapiennym Wzgórzu Klasztornym nad Wisłą. Obecnie w granicach Krakowa.

Najważniejsze daty

1044 r. - prawdopodobna data ufundowania klasztoru benedyktynów

1124 r. - dokument legata Idziego

1229 r. - bulla papieża Grzegorza IX

1259 r. - klasztor został zniszczony podczas najazdu tatarskiego.

1306 r. - szwagier biskupa Jana Muskaty Gerlach de Culpen obległ, zdobył i spalił sprzyjające Władysławowi Łokietkowi opactwo.

1457 r. - król Kazimierz Jagiellończyk wykupił księstwo oświęcimskie i księstwo zatorskie, Tyniec stracił znaczenie jako strażnica graniczna. Z tego powodu w XVI wieku budynek zamku przeszedł na własność klasztoru i został zaadaptowany na siedzibę opata.

1573 r. - odbył się (w czasie bezkrólewia) ostatni wolny wybór opata w Tyńcu

1618–1622 r. - benedyktyni przebudowali gotycki kościół w stylu barokowym i w tej postaci zachował się zasadniczo bez zmian do naszych czasów.

1623 r. - Tyniec uzyskał egzempcję spod władzy biskupiej.

1660 r. - podczas potopu szwedzkiego zakonnicy opuszczają klasztor, który zostaje zniszczony.

1736 r. - Tyniec dołącza do Kongregacji Świętego Krzyża

1737 r. - „konkordat wschowski” oddziela ostatecznie funkcję opata tytularnego (komendatoryjnego) od funkcji opata klastralnego (wybieralnego).

1771–1772 r. - klasztor staje się punktem oporu konfederatów barskich. Wojska rosyjskie ostrzeliwują klasztor z dział. Konfederacji poddają się wojskom austriackim.

1816 r. - Franciszek I zadekretował ostateczną likwidację klasztoru

- przerwa w funkcjonowaniu

1939 r. mnisi powrócili do Tyńca po 123 latach

1947 r. odbudowa.

1968 r. przywrócono status opactwa.

Opactwo należy do benedyktyńskiej Kongregacji Zwiastowania.

Elementy procesu rozwoju

Fundacja

>>Ufundowanie klasztoru nie był to bowiem akt jednorazowy, lecz długotrwały proces, który niejednokrotnie przechodził z ojca na syna. (...) Mielibyśmy więc zainicjowane przez Kazimierza Odnowiciela opactwo, zwolnione z ciężarów skarbowych prawa książęcego (immunitet ekonomiczny), a założone na bazie „dworu” tynieckiego wraz z pięcioma położonymi w jego pobliżu wsiami, zamieszkanymi przez ludność niewolną i służebną. Bolesław Śmiały dorzucił, jak byśmy dziś powiedzieli, dotację podmiotową – „dwanaście grzywien srebra bezpośrednio z dochodów skarbowych oraz dwór w Opatowcu nad Wisłą”. Jednak, co ciekawe, a być może i najważniejsze dla przyszłości Tyńca, dotację ustanawia również Judyta Maria, „która w roku 1105, sposobiąc się do opuszczenia kraju, przekazała klasztorowi – prawdopodobnie nie bezinteresownie – dużą część swej oprawy posagowej w postaci klucza dóbr książnickich złożonych z 25 wsi”.

Bolesław Krzywousty obok dalszego wypłacania owych „dwunastu grzywien srebra ze skarbu książęcego dorzucił, być może, trzy źrebięta rocznie ze swych stadnin” – jak pisze Labuda – oraz nakłonił „biskupa krakowskiego Radosta do przekazania klasztorowi swoich dziesięcin pobieranych z wsi klasztornych, najpierw z jakieś części wsi, a następnie również po- zostałych”. Opis ten może być mało wyrazisty dla współczesnego czytelnika. Te dziesięciny, wsie... nie przemawiają zapewne do wyobraźni. Może łatwiej będzie sobie wyobrazić bogactwo klasztoru po drobniej- szych źródłach przychodu – i tak miał w owych czasach Tyniec np. „dwie jatki w Krakowie, dalej cztery warzelnie soli w Sidzinie, a także dwie karczmy i wywar z zawartości każdego kotła”. Dodatkowo dwie karczmy w Bytomiu, jedną karczmę i jedną jatkę w Siewierzu, czy w końcu zyski z „dochodów z targu, karczmy i z opłat przeprawy na Wiśle”. Pierwotne nadania uzupełniane były kolejnymi w następnych stuleciach. To robi wrażenie.<< {Najstarsze zakony w Polsce - między tradycją a reformą cytaty za Gerarda Labudy „Szkice historyczne XI wieku. Początki klasztoru benedyktynów w Tyńcu”

Początek wieku XV

"Tyniec rozciągał swe władztwo na Kościół, zwany później Kościelną Wsią, Staniątki, Orłowę, Uniejów i Stare Troki, niebawem miał przybyć jeszcze przeorat w Tuchowie" {za: Paweł Sczaniecki, „Benedyktyni”, w: Zakony benedyktyńskie w Polsce. Krótka historia, Tyniec 1981} i jak pisał Jan Długosz jego majątek składał się „ze stu wsi i pięciu miasteczek”.

Komenda

W 1573 roku (w czasie bezkrólewia) odbył się ostatni wolny wybór opata w Tyńcu, który jednak nie przypadł do gustu ani królowi Stefanowi Batoremu, ani nuncjuszowi apostolskiemu. Wtedy opat otrzymał „z nadania” pomocnika – opata-koadiutora, który przejął, po jego śmierci, stanowisko. Potem wbrew woli mnichów, przy pomocy wojska, Zygmunt III Waza usadowił na funkcji opata swojego sekretarza. Od tej pory komendatariuszem zostawał ktoś, komu władca chciał się odwdzięczyć za jakieś usługi – uderzało to w same podstawy ustroju benedyktyńskiego.

Mnisi w różny sposób próbowali bronić swej niezależności. Nie wpuszczali (nawet zbrojnie) narzuconych opatów, odwoływali się do papieża (jezuita Pstrokoński, spowiednik króla, przejął władzę w opactwie mimo wieloletniej odmowy Rzymu zatwierdzenia jego kandydatury), podpisywali z narzuconym opatem swoiste pacta conventa, wzmacniali rolę przeora (który jako komisarz nuncjatury przejął jurysdykcję w sprawach duchowych) i kapituły. W końcu udało się, kosztem dwóch trzecich swego uposażenia opactwa, doprowadzić do powrotu samorządności w opactwie.

Lista opatów

Tyniec - historia opatami pisana

Paweł Sczaniecki Katalog opatów tynieckich, Kraków 1978

Opaci zarzadzający

Aron zm. 1059 Anchoras ok. 1075 Berninius (?) 1083 (?) Sieciech (?) 1095 (?) Gilbert (?) do 1106 (?) Bierolt (?) do 1122 (?) Brun (?) do 1139 (?) Prejectus (?) 1151 (?) Gotmar (?) do 1167 (?) Hildebrand 1166—1167 Herman do 1177 Miłowan (?) 1177—1194 (?) Chwalibóg 1194 (?)—1212 (?) Michał 1213 Lutfryd 1224— 1244 Jan 1244— 1247 Bolebor 1247 (?) — 1259 Wawrzyniec (?) 1259 (?) — 1271 (?) Modliboż 1271 Koźma 1273—1284

Wojciech 1287—1293 Maciej 1295 Michał 1304—1336 (?) Bogusław (Bogusz) 1339—1343 (?) Henryk 1343—1350 Jan 1351—1374 Wojciech 1374— 1382 Jan 1382—1386 Mścisław 1386—1410 Dziersław 1411—1420 (?) Stanisław Rozkoszka 1420—1435 Bogdał 1436—1452 Maciej ze Skawiny 1452—1477 Andrzej Ożga 1477—1487 Jan Sułowski 1487—1497 Jan Piotrowski 1497 (?) — 1512 Stanisław Baranowski 1512—1526 Andrzej Gniady 1526—1541 Wincenty Baranowski 1542—1558 Jan Łowczowski 1558—1568

Hieronim Krzyżanowski 1568—1573 Andrzej Brzechwa 1573—1593 Mikołaj Mielecki (1584—1588) 1593—1604 Stanisław Sułowski 1604—1618 Stanisław Łubieński 1618—1627 Henryk Firlej 1628—1635 Karol Ferdynand Waza 1635—1641 Piotr Gembicki 1641—1643 Jan Karol Konopacki 1643 Andrzej Leszczyński 1644—1646 Stanisław Pstrokoński 1646—1657 Maciej Poniatowski 1657—1660 Hieronim Augustyn Lubomirski 1660—1685 Józef Lubomirski 1685—1709 Stanisław Szembek 1709—1721 X Teodor Potocki 1723—1738 Krzysztof Szembek 1739— 1743 Stanisław Benedykt Bartoszewski 1743—1762 Florian Amand Janowski 1762—1788 Ulryk Keck 1806—1810

Opaci tytularni po 1741 r.

• Jan kard. Lipski, biskup krakowski, zm. 1746
• Adam Komorowski, prymas, zm. 1 7 5 9
• Aleksander Władysław Łubieński, prymas, zm. 1767
• Gabriel Podoski, prymas, zm. 1777
• Wacław Hieronim Sierakowski, arsybiskup lwowski, zm. 1780
• Antoni Kazimierz Ostrowski, prymas, zm. 1784
• Michał Jerzy Poniatowski, prymas zm. 1794