Komitet Obywatelski w Dąbrowie Górniczej

inaczej Rada Gminna Dąbrowy Górniczej. Powołane przez mieszkańców w latach 1914-1915 - dla zapewnienie porządku w czasach wojny - ciało obywatelskie. Wchodziło w skład Rady Okręgowej Zagłębia Dąbrowskiego.

Rada miejscowa

Samorząd był budowany „od dołu”, więc mieszkańcy organizowali go różnie w różnych miejscach. W Dąbrowie ówczesnej (ale i w Zagórzu, Ząbkowicach, Czeladzi, Gołonogu, Grodźcu) to zebranie poważniejszych mieszkańców danej miejscowości wybierało członków komitetów zajmujących się poszczególnymi aspektami życia publicznego. Mieliśmy do czynienia z komitetami straży obywatelskiej, żywnościowymi, skarbowymi, sądowymi, przemysłu, szkolnymi, zdrowia publicznego, opieki nad biednymi, pośrednictwa pracy itp. Z kolei rada miejscowa (komitet obywatelski) składała się z przedstawicieli wszystkich komitetów – po jednym z każdego. Tu działali, jak pisze Srokowski, „ludzie pracy, obznajomieni dokładnie ze wszystkimi potrzebami wszystkich zamieszkałych w danej miejscowości warstw ludności”. Nic dziwnego, że znajdziemy w pierwszych radach miejscowych głównych działaczy jak Srokowski czy Augustynik.

Rada miejscowa koordynowała prace poszczególnych komitetów. Teraz tylko trzeba podkreślić swoisty sposób tworzenia tych nowych ciał. Podkreślał to współtwórca Centralnego Komitetu Obywatelskiego Władysław Grabski (ten od późniejszej reformy walutowej i polskiego złotego), że „nigdzie Komitety Obywatelskie nie powstawały drogą wyborów, a nigdzie nie było sporu o to, kto ma pełnić obowiązki”. Tak, nie było demokratycznej procedury, a jednak ciała te miały demokratyczne umocowanie właśnie dzięki organizacjom społecznym. To ludzie, którzy sprawdzili się w działalności społecznej w poszczególnych dziedzinach (oświacie, pomocy społecznej, aprowizacji) byli tymi, którym – wraz z ich strukturami organizacyjnymi – powierzano organizowanie danego obszaru życia społecznego. Komitet żywnościowy, dla przykładu, miał siedzibę w domu ludowym Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich, który dziś w historii Dąbrowy kojarzony jest właśnie z komitetem żywnościowym, a potem kinem ARS, a nie ze społecznym domem kultury, którym był w istocie.

Przytoczmy jeszcze słowa Srokowskiego, które pokazują istotę tego systemu: „o ludzi do pracy w radach i komitetach było w zagłębiu Dąbrowskim bardzo trudno. Wielu ludzi chciało jedynie rządzić i zasiadać na zebraniach po to tylko, żeby psuć krzesła i spodnie i zabierać czas czczą i niedorzeczną gadaniną; sprzeczano się o władzę, o mandaty; zapominano o obowiązkach i mówiono tylko o prawach. Szczęściem znalazło się w zagłębiu Dąbrowskim grono ludzi, którym dobro ogólne leżało przede wszystkim na sercu i którzy pomimo przykrości, jakie spotkały ich ze strony żywiołów warcholskich, nie zrażali się tym i wiele pomocy bezinteresownej dla dobra ogólnego poświęcali. Władze obywatelskie zdołały pozyskać zaufanie i uznanie wśród całego prawie społeczeństwa w zagłębiu Dąbrowskim, a wystąpienia przeciwko tym władzom słowne i w prasie różnych mętnych żywiołów spotkały się z powszechnym oburzeniem”.

Między ekonomią społeczną a dobroczynnością

I jeszcze jedna uwaga do tamtych czasów, do przemyślenia dla dzisiejszych organizatorów życia publicznego i tych, którzy zajmują się ekonomią społeczną. Komitet Żywnościowy pełnił ważną funkcję publiczną. Zapewniał w sytuacji niedoboru artykuły pierwszej potrzeby i przeciwdziałał spekulacji cenami żywności. Zdobywał towary i sprzedawał je po rozsądnych cenach, ale nie był organizacją charytatywną. Do końca roku 1914 jego działania przyniosły zysk (netto) w wysokości ponad 12 tys. rubli. Oczywiście nie zapominano o biednych, ale od tego był już inny komitet i działania społeczne osób i instytucji, komitet żywnościowy potrzebował pieniędzy na dalsze zakupy. A komitet opieki nad biednymi musiał zdobywać środki na zakup artykułów spożywczych w Komitecie Żywnościowym, podobnie jak inne charytatywne organizacje (np. tanie czy bezpłatne kuchnie). Co najwyżej mógł liczyć na pewien rabat.

Członkowie

Lista niektórych członków: Tomasz Kożuchowski, Wacław Kaznowski, Jozef Skalski, Leon Kaliński, Antoni Otto, Józef Kasprzyk, Józef Kozłowski, Andrzej Garbiński, Mieczysław Grabiński, Edward Kosiński, Marian Barlicki, Leonard Martynkowski, Władysłąw Żukowski, Ryszard Świętochowski, Karol Falkowski ("Dąbrowa Górnicza. Monografia. Tom III.Dzieje Miasta. Część 1" 2016 s. 87)