Towarzystwo Oświaty Ludowej
Spis treści
Galicja
Pierwsza próba
1867 powstaje we Lwowie lecz po kilku latach z braku funduszy kończy działalność
Druga próba
1881 powstaje w Krakowie
1888 na Lwowskie Towarzystwo Oświaty Ludowej
1882—1883 Towarzystwa Oświaty Ludowej w Bochni, Gorlicach, Jaśle, Nowym Targu, Przemyślu, Rzeszowie, Stanisławowie i Tarnowie. Większość z nich upadła po kilku latach.
Źródło
Wielkopolska
1868- 1879
przed powstaniem Towarzystwa
Po uwłaszczeniu chłopów i uruchomieniu sieci szkół ludowych z obowiązkiem szkolnym, po 1840 pojawiły się na wsi wielkopolskiej pierwsze biblioteczki parafialne w kilku wsiach powiatu śremskiego i gostyńskiego. Powstały one z inicjatywy księży Piotrowskiego z Książa Wielkopolskiego i Laferskiego z Jeżowa. Popierał te akcje Edmund Bojanowski z ramienia Kasyna Gostyńskiego, które założył Gustaw Potworowski. Do najpoczytniejszych publikacji należały: Szkółka Niedzielna i Pielgrzym z Dobromila.
Po kilkunastu latach dopiero podobną akcją zajęło się charytatywne Towarzystwo św. Wincentego à Paulo w Poznaniu. Po 1860 opiekowało się ono około 43 takimi biblioteczkami na prowincji. Była to próba instytucjonalna, bazująca na dawniejszych inicjatywach księży proboszczów. Sprawozdanie z 1866 informowało, że w 43 biblioteczkach było 1676 tomów, z których korzystało 2097 czytelników, zaś wypożyczeń zanotowano ponad 10 tysięcy. W parafiach przeciętnie na sto osób czytających było w 1862 - 19-27 osób, zaś w 1866 - 14-18.
Oprócz wspomnianych biblioteczek były jeszcze inne, zakładane przez stowarzyszenia rolnicze, a w miasteczkach — przez towarzystwa rzemieślnicze i kupieckie.
Działalność
W 1868 pojawił się projekt założenia Towarzystwa Oświaty Ludowej, obejmującego też wydawnictwo książek dla ludu. Grono liberalnych działaczy, skupionych dokoła redakcji Dziennika Poznańskiego uznało za konieczne podjęcie ciągłej, zorganizowanej akcji oświatowej „nad ludem", w obliczu groźby germanizacji szkolnictwa, a także w celu pogłębienia w masach świadomości narodowej. Zaczęto gromadzić środki finansowe na tworzenie bibliotek dla ludu.
Towarzystwu przewodniczyli w latach 1872-1873 Leon Smitkowski, 1873-1877 Bolesław Poniński, w latach 1877-1878 Jan Rymarkiewicz.
W 1878 r. kierownictwo instytucji nieopatrznie – wbrew statutowi – rozszerzyło zakres działania, pobudzając ludność do czynnej obrony wiary i narodowości w latach walki państwa z kościołem, m.in. przez urządzanie wieców i udział w nich. Spowodowało to sądowy zakaz działalności Towarzystwa.
To samo grono założycielskie powołało do życia 11 października 1880 r. w Poznaniu nowe Towarzystwo Czytelni Ludowych, które objęło swoim zasięgiem Wielkopolskę, Dolny i Górny Śląsk, Pomorze oraz Warmię i Mazury.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Towarzystwo_O%C5%9Bwiaty_Ludowej
Królestwo Polskie
W 1913 w związku z konfliktem z polityką prorosyjską Narodowej Demokracji powstaje Towarzystwo Oświaty Ludowej
