KGW - II RP

Fragment większej całości - patrz więcej

Wprowadzenie

Rzeczpospolita powoli tworzyła się z fragmentów o różnym prawie i różnych tradycjach. Dotyczyło to oczywiście i działalności społecznej, także tej związanej z samoorganizacją kobiet na wsi. Praktycznie do 1933 roku istniały osobne porządki prawne dotyczące stowarzyszeń, ale przecież nie tylko trudności z różnicami w obowiązującym prawie przeszkadzały unifikacji. Szybko okazało się, że problemem są również:

• podziały ideowe (polityczne) - choć tuż przed odzyskaniem niepodległości i... uzyskaniem praw wyborczych ruch kobiecy wydawał się stanowić jednolity front. Przykład - wśród sygnatariuszek apelu o równouprawnienie były "m.in. działaczki: Ligi Kobiet, Koła Ziemianek, Stowarzyszenia Kobiet Pracujących, Sekcji Kobiecej Polskiej Partii Socjalistycznej, Związku Równouprawnienia Kobiet, i Stowarzyszenia św. Zyty. Z propozycją podpisani petycji zwrócono się także do członkiń Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy oraz Stowarzyszenia Pań Miłosierdzia św. Wincentego á Paulo. Oba stowarzyszenia jako jedyne odmówiły współpracy, motywując to założeniami ideologicznymi" (Kostrzewska s. 118).
• lokalne przyzwyczajenia i tradycje (choćby nazwa kół gospodyń wiejskich nie przyjęła się np. na terenach Wielkopolski). Dość powiedzieć, że do 1939 roku nawet związki ziemianek, które - jak pokazałem - miały wspólne korzenie i współpracowały ze sobą silnie jeszcze przed I w. ś. - nie utworzyły jednej organizacji zachowując, mimo istnienia Rady Naczelnej i wspólnego pisma (Ziemianka Polska), regionalne odrębności.

Zerknijmy na dane zbiorcze z 1937 roku (za Dąbrowski Kazimierz, Radziejowska Wanda, Kobyliński Zygmunt: Prace zespołowe wsi. Warszawa 1938). Będzie to chyba dobry punkt wyjścia dla dalszych poszukiwań, tym bardziej, że zestawienie to zdaje się nie wyczerpywać różnorodności kół gospodyń w II Rzeczpospolitej. Nie ma tu np. wymienionych kół gospodyń Stowarzyszenia Zjednoczonych Ziemianek (w 1937 istniała przecież Sekcja Kół Gospodyń Ziemianek).

Stan ilościowy organizacji kobiecych wiejskich na dzień 1 kwietnia 1937

za Dąbrowski Kazimierz, Radziejowska Wanda, Kobyliński Zygmunt: Prace zespołowe wsi. Warszawa 1938

Nazwa organizacji	Zasięg województw (powiaty objęte)	Liczba kół	Liczba członkiń
Centralna Organizacja KGW przy Centralnym Towarzystwie Organizacyi i Kółek Rolniczych w Warszawie (*)	9 (118)	2.388	44.561
Związek Włościanek Wielkopolskich w Poznaniu	1 (27)	294	10.000
Związek KGW ziem południowo-wschodnich we Lwowie	3 (55)	750	17.231
Związek KGW przy Małopolskim Towarzystwie Rolniczym w Krakowie(*)	1 (17)	372	8.599
Pomorskie Zrzeszenie KGW w Toruniu	1 (16)	191	3.712
Sekcja Wiejska przy Towarzystwie Polek w Katowicach(*)	1 (9)	226	15.352
RAZEM	16 (242)	4.221	99.455

(*) nie posiada osobowości prawnej

Warto, wracając jeszcze do początków tego okresu, spróbować odtworzyć zasięg kół gospodyń. Mamy takie dane (wraz z wykazem miejscowości) dla 235 kół "ziemianek czynnych" w Królestwie w 1920.

Królestwo i ziemie zabrane

Aby łatwiej się było poruszać:

do 1920 roku

Wydział Kółek Gospodyń przy SZZ

Jak już było mówione pod koniec I wojny światowej przy królewiackim (i nie tylko, ale o tym osobno) związku ziemianek tworzą się (odtwarzają?) koła gospodyń. W 1918 roku (tak chwalono się na grudniowym walnym zgromadzeniu w Warszawie) "zawiązało się 27 nowych Kółek z 92 rzeczywistemi członkiniami i 881 gospodyniami". Wtedy też spotkał się Wydział Kółek Gospodyń "pod przewodnictwem p. Marji Karczewskiej, która w przemówieniu swym gorąco zachęcała kobiety polskie do wspólnej, a owocnej pracy, wskazując na jej doniosłość dla Ojczyzny. Następnie przedstawiła ona budżet na rok 1919, którego niedobór pokryty będzie przez pozyskiwanie nowych a licznych członkiń oraz przedpłatniczek „Ziemianki". Z kolei przedstawiono projekt działalności Wydziału na rok 1919, który ma obejmować 6 sekcji, a mianowicie:

1) Sekcję nauczania wędrownego, w której zamierzone są starania jaknajsilniejsze o wynalezienie i wykształcenie instruktorek dla Kółek, pomoc przy organizacji kursów i doraźnych wykładów, organizacja perjodycznych zjazdów instruktorek, organizacja kursów dla instruktorek czynnych oraz kandydatek na nie, dostarczanie instruktorkom biblioteczek i pomocy naukowych.

2) Sekcja nauczania szkolnego, w której zamierzane są: opracowanie projektu sieci szkół gospodarczych dla dziewcząt we wszystkich ziemiach polskich i stopniowe zakładanie ich przy pomocy państwa, opracowanie projektu inspektoratu nauki gospodarstwa i przedłożenie go ministerstwu, zjazd uczenic szkół gospod. i założenie kółka dawnych uczenic oraz perjodyczne zjazdy kierowniczek i nauczycielek szkół gospod.

3) Sekcja samokształcenia, która zamierza skompletować biblioteczki z działami, obejmującemi zakres zadań i prac kółek i dostarczanie ich- kółkom.

4) Sekcja ochrony zdrowia, w której poczynione są starania o prelegentki w zakresie hygjeny ogólnej, kobiety i dziecka, opracowanie regulaminu dla sanitarjuszek wiejskich i ułatwienie nabywania apteczek domowych.

5) Sekcja gospodarstwa i ogrodnictwa, zajmująca się wznowieniem sekcji hodowli drobiu, organizacją innych sekcji hodowlanych oraz ułożeniem i sprzedażą dla gospodyń tanich doborów nasion kwiatów, dostarczaniem po cenie przystępnej nasion warzywnych.

6) Sekcja wydawnicza, obejmująca rozwijanie wydawnictwa „Ziemianki" i starania o przekształcenie go na dwutygodnik, wydanie drugiego kalendarza „Ziemianki" oraz wydawnictwa popularne i agitacyjne w zakresie pracy Wydziału. za Przegląd Kobiecy z dnia 31-go maja 1919 r

Jednak już w 1919 cześć kół przeszła do Centralnego Towarzystwa Rolniczego

Sekcja Kół Gospodyń Wiejskich C.T.R.

fragmenty za Centralne Towarzystwo Rolnicze

Nie pominięto również i życie kobiet wiejskich, któremi zajmowała się Sekcja Kół Gospodyń Wiejskich przy C.T.R., która powstała z inicjatywy Kółek Rolniczych przy Okręgowem T.wie Rolniczem w Częstochowie, których członkowie domagali się równorzędnej pracy oświato-gospodarczej dla ich żon i córek. Samorzutnie zaczęły powstawać w 1918 roku przy kółkach rolniczych Koła Gospodyń, których pierwszą instruktorką została p. Marja Moczydłowska, żona kierownika wzorowej zagrody włościańskiej w Częstochowie. Wyłoniła się zatem potrzeba zorganizowania Wydziału Kół Gospodyń przy C.T.R., do którego weszły członkinie Częstochowskiego Koła Ziemianek pp.: Halina Łącka, Zofja Cygańska, A. Kanigowska, Marja Steinhegerowa. Dla zorganizowania podobnej pracy w innych Okręgach przy Związku Kółek Rolniczych C.T.R. powstała Sekcja Kół Gospodyń Wiejskich od stycznia 1919 roku. Na kierowniczkę Sekcji zaangaźowano p. Jadwigę Żabińską, na instruktorkę objazdową p. Eleonorę Borysiewiczówną. Przewodniczącą Sekcji została posłanka p. Marja Moczydłowska. Pp. Żabińska i Borysewiczówna zaczęły organizować Koła Gospodyń Wiejskich.

Gdy powstało kilka Kół w Okręgu zaangażowała Sekcja dwie instrukrtorki okręgowe. Do Okręgu Czestochowskiego p. E. Borowską w 1920 roku i p. I. Seroczyńską do Okręgu Łomżyńskiego. W tym czasie również zorganizowano okręgi: Ostrołęcki, Wysoko-Mazowiecki i Łaski, powstały również luźne Koła jak: Łaznów, Radlin i inne obsługiwane przez instruktorki Sekcji Kół Gospodyń Wiejskich.

W Centrali od 1920 roku zaangażowano jeszcze dwie siły fachowe pp.: Jadwigę Turową i Czerwińską. Przy "Przewodniku Kółek i Spółek Rolniczych" od r. 1920 zaczął wychodzić co dwa tygodnie dodatek "Głos do kobiet wiejskich" staraniem Sekcji K.G.W. Przy Związku Kółek Rolniczych C.T.R. została wydana jednodniówka p.t."Pobudka - Głos do kobiet wiejskich" z art. treści omawiającej pracę wśród kobiet wiejskich. W tym roku została też założona stacja drobiowa w Rębkowie. (za Centralne Towarzystwo Rolnicze).

Rozłam w 1920

W marcu 1920 kółka rolnicze próbowały uzyskać samodzielność od CTR-u. "W chwili Zjazdu marcowego organizacja Kółek rolniczych na terenie b. zaboru rosyjskiego liczyła 79 Związków Okręgowych, które gromadziły około 1700 Kółek rolniczych, obejmujących w przybliżeniu 90 tysięcy członków (łącznie z członkami 400 Kół młodzieży i 50 Kół Gospodyń Wiejskich). (...) Sekcja Kół Gospodyń Wiejskich ma na celu zorganizowanie kobiet wiejskich i wyrobienie ich na dzielne obywatelki kraju i rządne gospodynie. Jednostką najniższą jest Koło Gospodyń Wiejskich zawiązane jako sekcja przy Kółku rolniczem. Koła wytworzone na terenie Okręgu łączą się w Okręgowy Wydział Kół Gospodyń Wiejskich przy Okręgowym Związku Kółek rolniczych, wszystkie zaś Wydziały Okręgowe tworzą Sekcję Kół Gospodyń Wiejskich przy Centralnym Związku Kółek Rolniczych w Warszawie.

Do Zarządu należą Alfonsa Kanigowska, Marja Moczydłowska. Marja Seroczyńska, Marja Bogusławska, Marja Hornowska, Faustyna Sosińska, Zofja Roelowa. Helena Woydzina , R. Brodziakowa, A. Górska, Zygmunt Choromanski, Władysław Jaruzelski, Piotr Sobczyk. Do prezydjum należą : Alfonsa Kanigowska, Marja Moczydłowska, Maria Seroczyńska. (...) kierowniczką jest p. Marja Czerwińska. Zarząd stanowią: Jadwiga Zabińska, Marja Czerwińska i Albin Zacharski.

Kalendarz Centralnego Związku Kółek Rolniczych na Rok Pański 1921.

Silna organizacja jaką był CTR nie pozwoliła jednak na przejęcie całej organizacji i tak doszło do rozłamu w ruchu kółek rolniczych, a tym samym... w kołach gospodyń wiejskich. Od tej pory istniały trzy typy kółek: przy SZZ, przy CTR i przy CZKR.

Sekcja i Wydział Kół Gospodyń Wiejskich C.T.R.

w 1920 roku przy C.T.R. pozostały najliczniejsze dwa okręgi Sekcji K.G.W.: Częstochowski i Łomżyński z 52 kołami, okręg Łaski przeszedł do Stowarzyszenia Zjcdnoczonych Ziemianek. Od 1920 roku Sekcja Kół Gosp. C.T.R. zaczęła swą smutną wegetację. Jedyna stała instruktorka Sekcji p. Borysewiczówna była równocześnie kierowniczką pracy objazdowej, biurowej i redaktorką "Głosu do kobiet". C.T.R. mając moc pracy organizacyjnej przy nowych warunkach wytworzonych rozłamem, chciało pracę wśród kobiet przekazać Kołu Ziemianek. Przeciw temu zaprotestowały silnie Okręgi Częstochowski i Łomżyński przez swe przedstawicielki pp. Łącką i Kuberską w pełnem zrozumieniu, że praca wśród kobiet na wsi musi być prowadzoną równorzędnie i łącznie z pracą wśród mężczyzn, że kółka rolnicze i O.T.R. muszą się nią zająć dla wzmocnienia i ożywienia własnego rozwoju.

Do 1923r. Sekcja wegetowała bez stałych pracowniczek i bez funduszów. Jedynie praca w okręgach Częstochowskim i Łomżyńskim rozwija się nadal pomyślnie. Z Centrali zaledwie kilkanaście dorywczych wyjazdów można przeprowadzić: w roku 1923 w listopadzie odbył się pierwszy zjazd delegatek Sekcji Kół Gospodyń Wiejskich - przybyło 70 kobiet. Wybrano nowy Zarząd pp.: A. Zdanowskiej -przewodniczącej, Restorffowej - wiceprzewodniczej, H.Łąckiej z Częstochowskiego, Anieli Chmielińskiej z Grodzieńskiego, Augusty Rychterowej z Brzezińskiego, Zofji Kaczyńskiej z Łaskiego, Anny Janaszówny z Grójeckiego, pp. Bohdana Wieliczki, kierownika Instruktorjatu Gł. Kółek Rolniczych C.T.R.

Zjazd uznał konieczność rozwinięcia pracy oświatowo-gospodarczej wśród kobiet na wsi (wiecej zob. Centralne Towarzystwo Rolnicze).

Po 1924 powstał Wydział Kół Gospodyń Wiejskich przy CTR, które łączy Okręgowe Towarzystwa Rolnicze i stanowi ich władze naczelną, tak Sekcja Kół Gospodyń Wiejskich (składająca się z co najmniej 6 KGW) jest częścią Okr. Tow. Roln.

Rozpoczynają się coroczne walne zjazdy KGW CTR w Częstochowie. Przyjeżdżają delegatki KGW ze Śląska, Pomorza, Wielkopolski oraz Kresów Wschodnich.

zob. Aniela Zdanowska Koła Gospodyń Wiejskich Warszawa 1928

Dział Kół Gospodyń Wiejskich przy Centralnym Związku Kółek Rolniczych

W przeciwieństwie do Centralnego Towarzystwa Rolniczego będącego pod wpływem narodowej demokracji i ziemiaństwa część kółek (nawiązując do Towarzystwa Rolniczego im. S. Staszica) była pod wpływem organizacji ludowych. Te uniezależniając się od CTR pociągnęły za sobą działające przy nich KGW. Pracami tymi kierował początkowo Dział Gospodarstwa Kobiecego, w 1928 r. przemianowany na Dział Kół Gospodyń Wiejskich na czele z stały W. Żebrowska i W. Radziejowska. Organizacyjnie było to 290 kół, zrzeszających 5 900 członkiń (2).

Sekcja Kół Gospodyń przy Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek

Ideowo bliskie Kościołowi i endecji ziemianki miały jednak specyficzne podejście do roli kobiety. Można by to streścić w skrócie - emancypacja kobiet wiejskich (młodszych sióstr) pod patronatem światłych, katolickich ziemianek. W 1920 r. przy organizacji ziemiańskiej pozostało jedynie około 70 kół gospodyń. Jednak wiele z ziemianek współpracowało z KGW działajacych pod parasolem CTR.

Po zjednoczeniu

Organizacje rolnicze (CTR, CZKR oraz kilka mniejszych) łączą się znów w 1929 r. w Centralne Towarzystwo Organizacji i Kółek Rolniczych (CTOiKR). Przy CTOiKR powstaje najpierw Wydział Kół Gospodyń Wiejskich, a później Centralna Organizacja Kół Gospodyń Wiejskich. KGW maja swój organ prasowy - „Przodownica” COKGW systematycznie rosła w siłę i tak w 1930 r. skupiała 800 kół i 16 000 gospodyń. W 1938 r. liczba kół wzrosła do 2 852, a liczba członkiń do 52 658.

Centralna Organizacja KGW

Poza działalnością organizacyjną ("planowo i energicznie działające" KGW) koła skupiały się na działalności:

• oświatowo-kulturalnej i społecznej - "kursy oświatowe (...) propaganda książek i pism, radio, prace świetlicowe, wycieczki krajoznawcze, rolnicze i sąsiedzkie, pokazy prac i wreszcie różne imprezy towarzyskie";
• z zakresu wychowania i opieki nad dzieckiem - w tym prowadzenie "placówek opiekuńczych: Ognisk Matki i Dziecka, a zwłaszcza Dziecińców letnich";
• w zakresie przysposobienia kobiet do obrony kraju;
• w dziale zdrowia - m.in. kursy higieny i pierwszej pomocy;
• w dziale gospodarczym - w celu "podniesienia stopy życiowej oraz zracjonalizowania odżywiania rodziny wiejskiej";

za: Sprawozdanie CO KGW przy CTO i KR za 1937/8 rok

Niezależne ziemianki

Jednak ciągle jeszcze działały koła gospodyń ziemianek, które zostały zasilone w 1931 przyłączeniem się części kół z CTOiKR. Jednak różnica była znaczaca. W 1934 było w SZZ - 7,5 tys. gospodyń w 265 KGW, a w prorządowej CO KGW - 35 tys. 1,8 tys. KGW (1).

Inne źródła

(1) Ewelina M. Kostrzewska Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek w dwudziestoleciu międzywojennym w: Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc (red.) Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich po 1918 roku (na tle porównawczym), T. II, Warszawa 2009.

(2) Maria Kostrzewska Koła Gospodyñ Wiejskich a oświata w Polsce międzywojennej w: Kobieta i edukacja NA ZIEMIACH POLSKICH W XIX I XX WIEKU Zbiór studiów pod redakcją Anny Żarnowskiej i Andrzeja Szwarca Tom II część 2

b. zaborze austriackim

Na terenach Galicji w kółkach rolniczych mieliśmy również podziały i zjednoczenia. Tu jednak podziały przebiegały terytorialnie (co nie znaczy, że nie było i różnic ideowych). W 1919 z połączenia Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego i Towarzystwa Kółek Rolniczych we Lwowie powstało Małopolskie Towarzystwo Rolnicze (MTR) – organizacja utworzona w 1919 w Krakowie, skupiająca organizacje rolnicze (głównie kółka rolnicze) działające na ziemiach byłego zaboru austriackiego. Od 1928 r. MTR dzieliło się na dwa autonomiczne oddziały, które w 1937 r. przekształciły się w niezależne organizacje:

• Krakowskie Towarzystwo Rolnicze (KTR)
• Lwowskie Towarzystwo Rolnicze (LTR)

Kwestia kobieca i organizacja KGW na lata jak się wydaje została zepchnięta na margines. Zapewne w poszczególnych wsiach istniały pojedyńcze koła, ale dopiero od lat trzydziestych widać powrót aktywności, podzielonej również na dwa ośrodki:

• w Krakowie był to autonomiczny Związek KGW przy MTR w Krakowie,
• we Lwowie natomiast Związek KGW Ziem Południowo-Wschodnich.

Ciekawym faktem jest zbieżność słabości inicjatywy ziemianek ze słabością kół. To być może - warto wziąć pod uwagę taką hipotezą patrząc na historię KGW w b. kongresówce - brak konkurencji powodował, że kółka rolnicze nie były zainteresowane wspieraniem KGW.

Galicja wschodnia

punkt widzenia ziemianek

Jak czytamy w sprawozdaniu Zarządu Związku Kół Małopolskich Ziemianek za rok 1937 "Nasz Związek Ziemianek przed wojną i jeszcze w czasie jej trwania odznaczał się wielką aktywnością. Rozkwitał bujnie i obiecująco. Wojna jednak dokonała nieprawdopodobnie wielkiego dzieła zniszczenia. Nie tylko zrujnowała nasze sadyby, ale zupełnie zdeprymowała moralnie większość społeczeństwa wiejskiego. (...) Są powiaty, gęsto niegdyś dworami usiane, które dziś ich liczą zaledwie po kilka. Siłą faktu wiele kół ziemianek zupełnie istnieć przestało dla braku członkiń. Nieliczne pozostałe straciły nadzieję na możliwość utrzymania związku. Pamiętamy kilka zjazdów delegatek, w których brało udział 3 do 5 osób!..."

"P. Przewodnicząca Związku Kół Gospodyń z naciskiem podkreśla, że tylko tam dobrze idą Koła, gdzie są prowadzone przez Ziemianki. Również instruktorki Kół Gosp. chwalą sobie, że są wszędzie przez ziemianki goszczone, utrzymywane w czasie kursów dla kobiet po wsiach i że spotykają się z najdalej idącą pomocą ze strony pań ziemianek. Posyłają po nie konie i ułatwiają im wydajnie ich ciężką pracę instruktorską". Zdawać jednak trzeba sprawę z subiektywnego podejścia. Oto bowiem w "roku 1936 - pracowało nas w kołach gospodyń 53 - zaś w 37-ym 69" z czego "Przewodn. Kół było 27, prezeskami okręgów powiatowych 5, w zarządach powiat. zasiadało 11". Jednak, jak pamiętamy, w tym czasie Związek KGW ziem południowo-wschodnich we Lwowie zrzeszał 17.231 gospodynie w 750 kołach.

przy kółkach rolniczych

Dopiero w 1933 powstał, a w 1934 został zarejestrowany we Lwowie Związek Kół Gospodyń Wiejskich Województw Południowo-Wschodnich. W 1936 roku funkcjonowało 516 Kół GW skupiających 11 361 członkiń. Przyjęcie formy stowarzyszeniowej dało KGW osobowość prawną. Poszczególne koła organizowały się w związki powiatowe, a na czele stał Zarząd całego związku. W marca 1939 roku ponoć było (trzy województwa) 51 Związków Powiatowych Kół zrzeszających 1076 Kół, które z kolei zrzeszały 24 300 członkiń. Dodajmy jeszcze, że statut stwierdzał, że "Członkiem Związku może być każda własnowolna osoba płci żeńskiej, wyznania chrześcijańskiego, nieposzlakowana obywatelka Państwa Polskiego, która została przyjęta do Koła Gospodyń Wiejskich"

Mariusz Skorniewski Źródła do dziejów działalności Kół Gospodyń Wiejskich w Gminie Ulhówek w okresie międzywojennym XX. stulecia

koła ukrainek

Przy ukraińskich kółkach rolniczych zrzeszonych w organizacji „Silśkyj Hospodar” działały ukraińskie koła gospodyń. Nic na razie więcej nie udało mi się znaleźć. Jednak warto tu jeden cytat z przedwojennej prasy, gdzie autor pisząc o pracy społecznej konstatuje "Duch obywatelski w daleko większym stopniu panuje w organizacjach ukraińskich Małopolski Wschodniej (...) takiego poświęcenia się, samozaparcia, pracy ofiarnej a fachowej jak w organizacjach ukraińskich należałoby oczekiwać i od polskiego społeczeństwa. Skromność środków nie przeszkadza ukraińcom doprowadzać do wielkich dokonań..." [Kazimierz Sokołowski Praca Społeczna w: Gospodarka Narodowa nr 21/1935]. Musiały i w tym udział mieć ukraińskie KGW skoro od 1935 przewodnicząca Sekcji Gospodyń przy organizacji „Silśkyj Hospodar” była senatorka II RP (1928–1930; 1930–1935) Ołena Kysiłewśka (Helena Kisielewska) z d. Symenowicz.

Galicja zachodnia

Nie wiele znalazłem o Związku KGW przy Małopolskim Towarzystwie Rolniczym w Krakowie, który, jak wynika z zestawienia na początku rozdziału, obejmował w 1937 372 kół zrzeszających 8.599 gospodyń z 17 powiatów województwa krakowskiego. Wiemy tylko, że przy tygodniku „Zagroda Wzorcowa“ z podtytułem PRZEWODNIK KÓŁEK ROLNICZYCH MAŁOPOLSKIEGO TOWARZYSTWA ROLNICZEGO wydawany był jako dwutygodnik dodatek „PRZEWODNIK GOSPODYNI".

b. zabór pruski

Pomorze

Działało tu samodzielne (posiadające osobowość prawną) Zrzeszenie Pomorskich Kół Gospodyń Wiejskich zrzeszające w 1937 3.712 gospodyń w 191 kółkach. Prawdopodobnie (?) działające w oparciu o Towarzystwo Ziemianek Pomorskich.

Wielkopolska

W 1918 roku przy Towarzystwie Ziemianek Wielkopolskich stworzyły Wydziale Włościanek przy Towarzystwie Ziemianek Wielkopolskich, a następnie włączony został w struktury Organizacji Kółek Rolniczych w Poznaniu i jako Związek Włościanek Wielkopolskich w 1920 roku wszedł w struktury Wielkopolskiej Izby Rolniczej. Zakres działania Związku jest w miarę dobrze opisany (zob. tekst do dyskusji). Ważniejsze daty:

1918 z inicjatywy Józefy Wężyk pod przewodnictwem Wanda Niegolewskiej powstał Wydział Kółek Włościanek

• kolejne kółka w Lubaszu, Mieszkowie, Gulczu, Kamionnie, Buku, Łagiewnikach k. Krotoszyna, Siedlinowie, Wójcinie, Kiekrzu k. Poznania, Kucharkach, Żytowiecku, Potulicach

• przy Wielkopolskiej Izbie Rolniczej w Poznaniu powstał Wydział Kółek Włościanek

1919 Walne Zebranie Związku Kółek Włościanek z udziałem 800 uczestniczek z 40 kół

1921 odłączył się od patronatu Związku Poznańskich Kółek Rolniczych

1931 przekształca się w Związek Wielkopolskich Kółek Włościanek

1935 Związek Włościanek Wielkopolskich

1938 Helena Nieniewska zostaje przewodniczącą Związku

Kurs AU - teksty do dyskusji

* Sprawozdania Związku Włościanek Wielkopolskich

Śląsk

Jak już była mowa, niemieckie koła gospodyń dotarły na Śląsk ok. 1913. Od 1900 powstają polskie organizacje kobiece: "Towarzystwa Kobiet“ i „Czytelnie dla Kobiet“, które w 1914 połączyły się w Związek Towarzystw Kobiecych (później Związek Towarzystw Polek).

Bodaj dopiero w 1927 (zob. Warszawa kobieca) powstaje organizacja Kół Gospodyń wiejskich na Śląsku. Działają one w ramach Sekcji Wiejskiej przy Towarzystwie Polek w Katowicach (część Związku Towarzystw Polek, która przy podziale w 1927 opowiedziała się za opcją prosanacyjną). Sekcja ta w 1937 zrzeszała 15.352 w 226 kołach.

próby unifikacji

W czasie II RP podejmowano próby zjednoczenia ruchu kół gospodyń (tak ze strony ziemianek jak i władz państwowych - por. Kostrzewska E. Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek s. 125 i nast.), ale nie przyniosły one rezultatu. Podziały ideowe i terytorialne były zbyt silne. Szczególnie podziały administracyjne miały wpływ na przynależność organizacji. Warto wspomnieć, że w 1938 po zajęciu Zaolzia tamtejsze koła przyłączyły się do śląskiego Towarzystwa Polek. W 1939 roku, wraz zmianami granic administracyjnych województw, Towarzystwo Włościanek Wielkopolskich straciła kilka kół z czterech powiatów, które znalazły się w woj. pomorskim, zaś w marcu "została zawarta umowa między Związkiem Włościanek Wielkopolskich, a Centralną Organizacja Kol Gospodyń Wiejskich z Warszawy, na zasadzie której Kola Gospodyń Wiejskich powiatów Kalisz, Turek i Konin przechodzę do Związku Włościanek Wielkopolskich. Ostateczną decyzję przejścia powyższych powiatów do Związku Włościanek Wielkopolskich miały wyrazić walne zjazdy Powiatowe odnośnych powiatów. Uchwalę walnych zjazdów powiatowych Koła Gospodyń Wiejskich pow. Kalisz i Turek przeszły do Związku Włościanek Wlkp. Powiat Konin pozostał przy C. O. K. G. W." (por. Związek Włościanek Wielkopolskich).

(c.d.n.)

bardzo będę wdzięczni za korekty, uzupełnienia, glossy, dopiski... dyskusja toczy się na facebooku