Krakowskie Przedmieście od strony Wisły
Spacer przygotowany w oparciu o dane z Wikipedii uzupełnione o informacje dotyczących poszczególnych organizacji
Zakony (poprzednicy dzisiejszych organizacji pozarządowych), a w wiekach późniejszych także różnego rodzaju organizacje społeczne, wpisane były w życie codzienne Rzeczypospolitej i poszczególnych miast. Pełniły na przestrzeni wieków różne funkcje społeczne i różnie były oceniane. Biegnące początkowo poza murami Starego Miasta, a później już w zasadzie w samym centrum stolicy Krakowskie Przedmieście było świadkiem wzlotów i upadków różnych inicjatyw. Benedyktyni, karmelitki i karmelici bosi, szarytki, wizytki, dominikanie obserwanci, ale też bractwa św. Anny, Św. Rocha, Świętego Różańca czy w końcu Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności czy Towarzystwo Przyjaciół Nauk... A to tylko jedna strona tej ulicy.
Spis treści
Kompleks pobernardyński
W 1454 roku sprowadzono do Warszawy bernardynów (bernardyni to stosowana tylko w Polsce nazwa radykalnego odłamu franciszkanów), którzy postawili tu kościół i klasztor, drugi, po krakowskim, klasztor bernardynów w Polsce. W roku 1586 wprowadzono do kościoła arcybractwo św. Anny. Działało tu Studium generale varsaviense, seminarium bernardyńskie, w roku 1676 podniesione do rangi studium primae classis, najwyższej w kraju. W 1864 roku w ramach represji popowstaniowych zaprzestano przyjmować do nowicjatu nowych braci. Po kasacie zakonu bernardynów i przebudowie w latach 1870-1884 klasztor mieścił wystawy i magazyny Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych – aż do chwili przenosin do pawilonu Ungra na dziedzińcu pałacu Potockich (na drugą stronę Krakowskiego Przedmieścia – obecnie Ministerstwo Kultury).
Kościół św. Anny
Ze względu na swoje położenie w bliskim sąsiedztwie czterech spośród ówczesnych głównych uczelni Warszawy świątynia od 1928 roku pełni funkcję kościoła akademickiego.
Muzeum Przemysłu i Rolnictwa
W latach 1884–1888 nastąpiła przebudowa wnętrz klasztoru na pomieszczenia Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. W czasie wojny w 1914 roku muzeum przekształcono w Wyższą Szkołę Rolniczą i Wyższą Szkołę Ogrodniczą, a w roku 1919 – w Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Również Muzeum Techniki swoje początki wywodzi z gmachu przy kościele św. Anny, gdzie do dziś ma siedzibę Centralna Biblioteka Rolnicza.
Resursa Obywatelska
W latach 1860-1861 wybudowano gmach na potrzeby Resursy Obywatelskiej, jednego z warszawskich klubów towarzyskich (zob. Resursy). Obecnie mieści się tu m.in. siedziba Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.
Kompleks po karmelitankach bosych
.jpg)
Konwent lwowskich karmelitanek bosych, które uciekły przed Chmielnickim do Krakowa, przybył do Warszawy Wisłą w 1649 roku. Pierwszą przeoryszą była Matka Teresa od Jezusa Marchocka, mistyczka i autorka pierwszej duchowej autobiografii napisanej w języku polskim. Na Krakowskim Przedmieściu siedzibą ich był założony w 1663 roku (w miejscu zniszczonego podczas potopu szwedzkiego pałacu Kazanowskich) klasztor. Zespół stanowi pewną architektoniczną całość, której części pełnią różne funkcje.
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP
Pierwotnie była to kaplica klasztoru karmelitanek bosych, a następnie kaplica domu Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, którą opiekowały się szarytki.
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Karmelitanki musiały opuścić (w wyniku decyzji administracyjnej?) klasztor w 1818 roku, zaś budynki przejęło Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności, a o ich przeznaczeniu świadczy napis Res Sacra Miser (łac. ubogi jest świętością). Obecnie mieści się tu Caritas Archidiecezji Warszawskiej.
Zajazd Dziekanka
Dziekanka była pierwszą jurydyką] warszawską, czyli terenem wraz z mieszkańcami, który powstał początkowo obok miasta, a z czasem stał się enklawą na gruntach miejskich, niepodlegającą władzom miejskim, posiadającą własne władze i sądownictwo. Trudno więc uznać ją za poprzedniczkę organizacji społecznej, ale też była formą samorządności „organizacji prywatnej” na gruntach kościelnych. Sam zajazd wybudowano dopiero przed 1784 rokiem. Dziekanka połączona jest z budynkiem klasztornym karmelitów charakterystyczną bramą.
Kompleks zabudowań poklasztornych z XVII i XVIII w.
Karmelici bosi przybyli do Warszawy w 1639 roku. Był to odłam karmelitów, zakonu kontemplacyjnego o zaostrzonej regule. Zanim klasztor został przez władze rosyjskie po stłumieniu powstania styczniowego w roku 1864 skasowany, był wykorzystywany (z wolą zakonników lub bez) do różnych publicznych funkcji – bibliotek, archiwów, koszar, szpitala... por. Benignus Wanat OCD, Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych 1605-1975, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 1979, s. 403-457.
Kościół pokarmelicki
Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Józefa Oblubieńca powstawał od „rozpoczęcia budowy przez Albrychta Wessla do poświęcenia kościoła przez ks. Augustyna Wessla (wnuka brata Albrychta Wessla)”, budowa trwała 74 lata (1642–1716).
Tereny popałacowe
Pałac Radziwiłłów (inne nazwy: Koniecpolskich, Lubomirskich, Namiestnikowski) przez pewien czas wykorzystywany był do przedstawień teatralnych. Tu też odbywały się przed powstaniem styczniowym spotkania Towarzystwa Rolniczego. W latach 1918–1939 oficjalna siedziba Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów. Od 1994 roku oficjalna siedziba Prezydenta RP. Obok Hotel Bristol, wybudowany na miejscu dawnego pałacu m.in. Ignacego Potockiego, potem Tarnowskich. Warto wspomnieć, że w pałacu tym m.in. Towarzystwo Przyjaciół Nauk prowadziło sesje powołanych w 1804 roku wydziałów, zaś w latach 1856–1861 mieściła się tu Resursa Obywatelska.
Klasztor wizytek
Kościół sprowadzonych do Polski z Francji przez królową Ludwikę Marię (1654) zakon s s. salezjanek vel wizytek początkowo posiadał kościół drewniany. Budowa obecnego kościoła pod wezwaniem Opieki św. Józefa została rozpoczęta w 1728 roku, po dłuższej przerwie wznowiona i ukończona w latach 1755-1761. Od roku 1815 do 1928 kościół pełni ponoć funkcję kościoła akademickiego.
Uniwersytet
Budynki uniwersyteckie to znów kilka budynków popałacowych: Pałac Tyszkiewiczów-Potockich, Pałac Uruskich-Czetwertyńskich (tu odbyło się 1 sierpnia 1914 roku zebranie założycielskie Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy), Pałac Kazimierzowski... Ale także
Szpital Św. Rocha
Warszawskie Bractwo św. Rocha działające przy Kościele św. Krzyża może już od 1626 roku, w roku1707 roku założyło szpital, który w 1710 roku został przeniesiony na Krakowskie Przedmieście. Oficjalna nazwa to „Szpital chorych płci obojga pod tytułem św. Rocha w Warszawie pod nr 395”. Dzisiejszy Mały Dziedziniec UW był dziedzińcem wewnętrznym szpitala
Kamienice
Tu jest fragment ulicy z pozostałością osiemnastowiecznej zabudowy ulicy – Kamienica Oranowskiego, Kamienica pod Messalką i plac po pałacu Karasia, który był do roku 1913 tłem dla pomnika Kopernika.
Towarzystwo Przyjaciół Nauk
Początkowo była tu Kaplica Moskiewska, którą w 1668 król Jan Kazimierz przekazał dominikanom obserwantom sprowadzonym do Polski na pamiątkę zwycięstwa nad Szwedami. Obok powstał kościół pw. Matki Boskiej Zwycięskiej i klasztor. Działało tam, skonfliktowane (czytaj więcej) z Bractwem Św. Rocha Bractwo Świętego Różańca Najświętszego Imienia Jezus i Bogarodzicy Dziewicy. Przy kościele znajdował się cmentarz. W tym miejscu, po rozebraniu w 1818 roku kościoła powstał gmach Towarzystwa Przyjaciół Nauk wybudowany w latach 20. XIX w. Inicjatorem i jednym z głównych fundatorów siedziby towarzystwa, a także stojącego przed nim pomnika Mikołaja Kopernika, był Stanisław Staszic. TPN zostało rozwiązane w wyniku represji popowstaniowych w roku 1832. Swoją funkcję (siedziba Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i m.in. Kasy Mianowskiego) budynek odzyskał po 1918. Po II wojnie i likwidacji Towarzystwa Naukowego Warszawskiego stał się siedzibą Polskiej Akademii Nauk.
Plan z 1779
