Koła Gospodyń Wiejskich

 To jest tekst tworzony w ramach kursu AU w celach samokształceniowych 

Członkinie KGW z Liskowa w charakterystycznych strojach

Nieprosta historia Kół Gospodyń Wiejskich

Historia KGW nie jest tak prosta, jak się ją przedstawia. Więcej, daleka jest od jednoznaczności, a więc można ją interpretować na różne sposoby. Z pewnością prosta opowieść, jaką się opowiada przy wszelkich okazjach, jest nie tyle próbą uproszczenia, co zbanalizowania tych doświadczeń. To tak, jakby o kimś powiedzieć, że się urodził, dorastał i zmarł. Niby prawda, ale przecież nic nieznacząca prawda...

Początki

Wiadomo, że "pierwsze jaskółki" pojawiły się na Pomorzu (1866) i w Królestwie Polskim (1877). Były to dwa różne modele. Pierwszy to powstałe, na podobieństwo męskich kółek rolniczych, Towarzystwo Gospodyń w Piasecznie k/ Gniewa. Drugi to założone we wsi Janisławice pod Skierniewicami przez aktywistkę Proletariatu Koło Gospodyń Wiejskich. Nazwa, która wbrew temu co się powszechnie mówi, ostatecznie przyjęła się dopiero w PRL-u jako KGW, nie oznacza, że i tradycje pozostały rewolucyjne.

Pierwsze jaskółki, jak to jaskółki, mimo pojedynczych prób naśladowania, przeleciały i dopiero pod koniec XIX wieku (ponad 20 lat później) sytuacja na wsi dojrzała do kolejnych inicjatyw. Były to już inicjatywy podejmowane przez ziemianki - i jak się zdaje - nie odwołujące się do tamtych pierwszych doświadczeń. W oparciu o doświadczenia pracy "w swoich dobrach" światlejsze ziemianki próbują aktywizować sąsiadki.

• Maria Kleniewska, w 1895 roku zakłada początkowo tajne „Koła Pracy Kobiecej”, Tak stworzona organizacja kontynuuje swoje prace od 1902 już w formie legalnej jako Delegację Gospodyń Wiejskich i zmienia się w jedno Koło Gospodyń Wiejskich, które przyjmuje ostatecznie nazwę „Zjednoczone Koło Ziemianek". W tym środowisku będzie się stosować pojęcie "gospodyń wiejskich" i "ziemianek" wymiennie.
• prawie równocześnie, w 1898, na terenach dzisiejszej Polski, a w ówczesnych Prusach Wschodnich Elisabet Boehm zakłada w rodzinnym Rastenburg (Kętrzynie), pierwsze wiejskie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins (LHV) czyli „Stowarzyszenia gospodyń domowych”. Pomysł chwycił i w 1905 roku 14 podobnych inicjatyw udało się połączyć w stowarzyszenie Prus Wschodnich w Królewcu.

Tabela - pierwsze KGW

data powstania	miejscowość	prowincja	informacje dodatkowe	źródła
KGW
1866	Piaseczno k/ Gniewa	Prusy	z inicjatywy Juliusza Kraziewicza jako Towarzystwo Gospodyń	=
1867	Bobolice ?	Prusy	za przykładem Piaseczna	=
1877	Janisławice pod Skierniewicami	Królestwo	założone przez Filipinę Płaskowicką	=
1880 ?	Gołąb nad Wisłą	Królestwo	założona przez podjęła Antoninę Šmiškową	=
1895	Kluczkowice	Królestwo	Koło Pracy Kobiet założone przez Marię Kleniewską	=
1898	Rastenburg (Kętrzyn)	Prusy Wschodnie	Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins	=
1900	Bartenstein (Bartoszyce)	Prusy Wschodnie	Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins	=
1903	Lötzen (Giżycko)	Prusy Wschodnie	Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins	=
1904	Treuburg (Olecko), Goldap (Gołdap), Osterode (Ostróda) i Rössel (Reszel)	Prusy Wschodnie	Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins	=

Do I w.ś.

Wprowadzenie; Królestwo Polskie; Wielkopolska; Galicja;

Pełny tekst rozdziału

data powstania	miejscowość	prowincja	informacje dodatkowe	źródła
KGW
=	=	=	=	=
1907	Żegocin	Wielkopolska	Teofilia Chłapowska	KGW - Żegocin
=	=	=	=	=
=	=	=	=	=
=	=	=	=	=

I wojna światowa

Wprowadzenie; Królestwo Polskie; Galicja i Śląsk Cieszyński; Zabór pruski.

Pełny tekst rozdziału

Tabela - Koła włościańskie LK WP w 1917

Niepełny zestaw kół włościańskich Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego z 1917 roku za Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku

(*) uzupełnienia za: Kamila Cybulska Kobiety w ruchu niepodległościowym na ziemi kieleckiej w latach 1914–1918 Studia Muzealno-Historyczne 7, 2015

koło	okręg	data powstania	ilość członkiń	określenie
Stanisławów	warszawski	II. 1916	11	wiejskie
Markuszów	lubelski	IX. 1915	10	ludowe
Potok Wielki	lubelski	IX 1915	26	ludowe
Dzierżkowice	lubelski	X 1915	28	ludowe
Paulinów	lubelski	X 1915	11	ludowe
Wandalin	lubelski	VIII 1916	6	wiejskie
Księżomierz	lubelski	VIII 1916	17	wiejskie
Małochnia	lubelski	XII 1916	56	wiejskie
Boby	lubelski	II 1917	8	wiejskie
Tłuchów	płocki	I 1917	14	ludowe
Brzeg	kaliski	XI 1916	7	wiejskie
Retkinia	łódzki	I 1917	8	ludowe
Skomlin	częstochowski	I 1917	13	ludowe
Praszka	częstochowski	I 1917	40	ludowe
Wola Rudnicka	częstochowski	II 1917	6	ludowe
Trzebieszów	łukowski	V 1916	16	ludowe
Stoczek	łukowski	V 1916	19	ludowe
Ciężkie	łukowski	VIII 1916	24	ludowe
Wesołówka	łukowski	III 1917	32	ludowe
Ciężkowizna	łukowski	IV 1917	18	ludowe
Serokomia	łukowski	V 1916	12	ludowe
Nowa Wróblica	łukowski	IV 1917	24	ludowe
Motycz	?	X 1915	6	ludowe
Zakrzówek	?	V 1916	30	wiejskie
Terespol (Bukowina)	p. zwierzyniecki	I 1916	15	ludowe
Szczebrzeszyn	p. zwierzyniecki	XI 1916	20	ludowe
Sobieszczany	p. zwierzyniecki	I 1917	12	ludowe
Koniusze	kielecki	-	20	wiejskie
Topola	kielecki	-	11	wiejskie
Łyżkowice*	kielecki	-	9	wiejskie
Kazimierza Wielka*	kielecki	-	25	wiejskie
Sułowice*	kielecki	-	9	wiejskie
Sułoszowa	olkuski	VII 1915	18	włościańskie
Sławków	olkuski	VI 1915	9	włościańskie
Zagórowa	olkuski	VIII 1915	?	włościańskie
Gołoszyn	olkuski	X 1915	?	włościańskie
Biskupia Wola	piotrkowski	III 1917	7	ludowe

II Rzeczpospolita

Pełny tekst rozdziału

Tabela - KGW w SZZ 1920 b. zabór rosyjski

Stan KGW (bez kół ziemianek rzeczywistych) zrzeszonych w Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek w 1920 za: Kalendarz Ziemianki 1921

okręgi SZZ	nazwy kół
Ziemia Kaliska:	Brudzewskie, Chrząstowskie, Kazimierskie, Kłodawskie, Leśnicowskie, Sileckie, Siemkowickie, Szadkowska Spójnia, Topolskie, Tumskie, Wituńskie, Wolsko-Łobudzickie
Ziemia Kielecka:	Mąchocickie, Oblęgorskie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Staweckie,
Ziemie Kresowe:	"Kresowe Ziemianki" (Wołyń)
Ziemia Lubelska:	Dubienkowskie, Konopnickie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Stawęckie,
Ziemia Łomżyńska:	Bogutowskie, Czerwińskie, Gasewskie, Jutrzenka, Jabłonowskie, Księżyc, Łukowieckie, Małkińskie, Rembińskie, Romanowskie, Społem, Strzecha, Słoniawskie, Suchcickie, Zjednoczenie,
Ziemia Płocka:	Bieńkowskie, Chojnowskie, Dąbrowskie, Dębogórskie, Dozinkowskie, dzierzgowskie, Głodowskie, Gołymińskie, Kikolskie, Kęczewskie, Klicowskie, Krempskie, Krzynowłoskie, Kuczborskie, Lekowskie, Leśniewskie, Lewiczyn-Mławski, Ligowskie, Ługowskie, Łysakowskie, Małoturskie, Modlińskie, Nidzgorskie, Obrębskie, Pawłowskie, Proboszczowickie, Raciązkie, Rostkowskie, Sadłowskie, Sierpeckie, Sułkowskie, Szreńskie, Ujazdowskie, Wielkoturskie, Wisinkowskie, Wodnickie, Wietrzfnia, Wólczyńskie, Zielonowskie,
Ziemia Piotrkowska:	Barycko-Ostrowskie, Będkowskie, Bełchatowskie, Białoszlacheckie, Częstochowskie, Dobrońskie, Dubidzkie, Gajecickie, Gałkowskie, Krzepcowickie, Kurzeszyńskie, Lubieckie, Łasko-Zduńsko-Wolskie, Majkowskie, Marzenińskie, Marzęcickie, Mierzęcickie, Nagórzyckie, Piotrkowsko-Gorzkowickie, Polichnowskie, Rzeczyckie, Sędziejowickie, Siemońskie, Szczekanickie, Strzeleckie, Witowskie, Wola-Więzowa, Wygiełzowskie, Wiewiecko-Wolskie, Wolborskie, Żarnowieckie, Zorza,
Ziemia Radomska:	Białaczewskie, Fałkowskie, Florjanowskie, Jeżowolskie, Polickie, Przedświt, Winiarskie, Wilczowolskie,
Ziemia Siedlecka:	Borowskie, Chromińskie, Kopciowskie, Korytnickie, Krzymoskie, Radoryskie, Ruchnowskie, Rogowskie, Sadowne, Siedzowskie, Szkopowskie, Skrzeszewskie, Sabniowskie, Sokołowskie, Starowiejskie, Stoczkowskie, Węgrowskie, Zbuczyńskie,
Ziemia Suwalska:	Sudawskie,
Ziemia Warszawska:	Bąkowskie, Baboszewskie, Boniewskie, Boglewickie, Bolimowskie, Budziszyńskie, Chynowskie, Choceńskie, Chyliczkowskie, Czerniakowskie, Czerskie, Dalborskie, Dębnowolskie, Dźwignia, Drwalewskie, Dańkowskie, Dzierzbickie, Główczyńskie, Gliznowskie, Głogowieckie, Giżyckie, Górskie, Grabskie, Grzybowskie, Jakubowskie, Jasienickie, Józefowskie, Jazgarzewskie, Jeziorkowskie, Jonieckie, Kaszewskie, Klekowskie, Kurdwanowskie, Kłobskie, Kozietulskie, Kroczewskie, Królewskie, Kruszyńskie, Księżanka, Kukalskie, Kurowskie, Lesznowoslkie, Lewiczyn Grójecki, Lisowskie, Lubańskie, Łączność, Łąkoszyńskie, Łęckie, Michałowickie, Miechowickie, Młodych Ziemianek, Mogielnickie, Miłość, Olszanieckie, Ostrołęckie, Oszkowickie, Oporowskie, Orłowskie, Pawłowickie, Pleckowskie, Pomoc, Popowickie, "Promień", Promieńskie, Pszcółka, Pniewskie, Radziejowickie, Rembertowskie, Rybienkowskie, Rykalskie, Skibińskie, Skórzewskie, Święcińskie, Skołatowskie, Słomczyńskie, Sokołowskie,Smardzewskie, Smiłowickie, Spójnia, Strzegocińskie, Społem, Stradzewskie, Szpondowskie, Tarchomińskie, Turowickie, Wareckie, Wiara, Winnickie, Wilhelmowskie, Wituńskie, Wienieckie, Wieniec, Wolsko Kałkowskie, Worowskie, Wrociszewskie, Wspólna Praca, Wytrwałość, Zarębskie, Załusińskie, Złakowskie, Żychlińskie, Zgoda Grójecka, Załuskowskie,

Zestawienie - KGW w Związku Włościanek Wielkopolskich w 1926

za Anna Kosmowska-Kowalska Kółka Rolnicze Poznania i okolicy 1866-1939. Wielkopolskie Kółka Włościanek 1907-1938, Poznań 1992 (w nawiasie data powstania najstarszych kół)

1 Buk (1918) 2 Bonikowo 3 Boruszyn 4 Bytyń 5 Czermin 6 Czerlejno 7 Czarnków 8 Czempin 9 Chełmnce 10 Chomiąża 11 Dąbrówka Kośc. 12 Dłużyna 13 Doruchów 14 Gostyczna 15 Gościeszyn 16 Gozdowo 17 Gulcz (1918) 18 Grodzisk 19 Jarogniewice 20 Juńcewo 21 Kiekrz (1918) 22 Kościeszki (1910)

23 Kucharki (1918) 24 Krążki 25 Karmin 26 Krępkowo 27 Konarzewo 28 Kaźmierz 29 Kórnik 30 Lubasz (1918) 31 Lutogniew 32 Łagiewniki (1918) 33 Lusowo 34 Kliny 35 Myjomice (1910) 36 Mikorzyn (1910-1912) 37 Maniewo 38 Mokronos 39 Michorzewo 40 Markowice 41 Nietrzanowo 42 Niechanowo 43 Otorowo 44 Ostroróg

45 Pęckowo 46 Potulice (1918) 47 Przemęt 48 Parkowo 49 Psarskie 50 Obra 51 Pruśce 52 Siemianice 53 Środa 54 Siedlimowo (1918) 55 Śrem 56 Szamotuły 57 Szemborowo 58 Sokolniki 59 Strzelna 60 Starygród 61 Wyskoć 62 Września 63 Wójcin (1918) 64 Więckowice 65 Wylatowo 66 Żoń (1913) 67 Żytowiecko (1918)

PRL

Pełny tekst rozdziału

Bibliografia

Jan Bełcikowski (opr.) Warszawa kobieca Warszawa 1930

Ewelina Kostrzewska Kilka uwag na temat Szadkowskiego Koła Zjednoczonych Ziemianek na początku wieku XX w:Biuletyn Szadkowski 7, 2007

Ewelina Kostrzewska Aktywność organizacyjna ziemianek w Królestwie Polskim na poczatku XX wieku. Wybrane zagadnienia. w: Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc (red.) Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), Warszawa 2008.

Andrzej Przegaliński DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWA MARII Z JAROCIŃSKICH KLENIEWSKIEJ Biblioteka Multimedialna Teatru NN

Maria Urbaniak KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH STOWARZYSZENIA ZJEDNOCZONYCH ZIEMIANEK W LATACH 1905—1918 ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS, FOLIA HISTORICA 3, 1981

Poszukiwane

Historia kołami się toczy (prezentacja Kół Gospodyń Wiejskich gminy Gdów), red. B. Rotter, Gdów 2010.

150-lecie Kół Włościanek 1864-2014. Wanda Niegolewska. Patronka Wielkopolskich Kół Włościanek 1918-1938 Buk 2014

Jarosław Poszepczyński, Historia Kółek Rolniczych, Kół Gospodyń Wiejskich na ziemiach polskich 1862–2012, Warszawa 2012,

Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa Z dziejów kobiety wiejskiej Szkice historyczne 1861-1945

Jolanta Kamińska-Kwak Polski ruch kobiecy w województwie śląskim w latach 1922-1939, Katowice 1998

M. Urbaniak, Organizacja i dziaÆalno¥ì KGW CTOiKR w latach 1930–1939, „Rocznik £ódzki” t. XXII/XXV/, 1977