Koła Gospodyń Wiejskich: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 81: | Linia 81: | ||
=Do I w.ś.= | =Do I w.ś.= | ||
| − | To czas powolnego tworzenia się kół ziemianek, które praktycznie od samego początku zaczęły myśleć o "młodszych siostrach" czyli kobietach ze wsi. To wtedy pojawiło się rozróżnienie na ziemianki rzeczywiste, te z dworu i czynne, czyli ze wsi. Ale przecież nawet takie rozróżnienie może być mylące nie | + | To czas powolnego tworzenia się kół ziemianek, które praktycznie od samego początku zaczęły myśleć o "młodszych siostrach" czyli kobietach ze wsi. To wtedy pojawiło się rozróżnienie na ziemianki rzeczywiste, te z dworu i czynne, czyli ze wsi. Ale przecież nawet takie rozróżnienie może być mylące nie pokazuje bowiem różnic między kobietami z zagród drobnoszlacheckich i ludności chłopskiej, która często odnosiła się do "pańskich" inicjatyw z rezerwą. Zbierzmy fakty. W Królestwie 1912 było kół ziemianek czynnych 51, w 1913 - 99, w 1914 - 169. Liczyły one średnio po 20 osób, czyli w 1914 roku członkiń było (zapewne wraz z zazwyczaj kierującymi nimi ziemiankami) ok. 3508. W tym czasie wszystkich było ok. 1455, z łączną liczbą członkiń 5111. |
W zaborze pruskim powstają nieliczne, zakładane w poszczególnych dobrach przez ziemianki wielkopolski, koła włościanek (nazwa ta utrzyma się w II Rzeczpospolitej). | W zaborze pruskim powstają nieliczne, zakładane w poszczególnych dobrach przez ziemianki wielkopolski, koła włościanek (nazwa ta utrzyma się w II Rzeczpospolitej). | ||
Wersja z 12:47, 11 kwi 2021
To jest tekst tworzony w ramach kursu AU w celach samokształceniowych
Spis treści
Nieprosta historia Kół Gospodyń Wiejskich
Historia KGW nie jest tak prosta, jak się ją przedstawia. Więcej, daleka jest od jednoznaczności, a więc można ją interpretować na różne sposoby. Z pewnością prosta opowieść, jaką się opowiada przy wszelkich okazjach, jest nie tyle próbą uproszczenia, co zbanalizowania tych doświadczeń. To tak, jakby o kimś powiedzieć, że się urodził, dorastał i zmarł. Niby prawda, ale przecież nic nieznacząca prawda...
Początki
Wiadomo, że "pierwsze jaskółki" pojawiły się na Pomorzu (1866) i w Królestwie Polskim (1877). Były to dwa różne modele. Pierwszy to powstałe, na podobieństwo męskich kółek rolniczych, Towarzystwo Gospodyń w Piasecznie k/ Gniewa. Drugi to założone we wsi Janisławice pod Skierniewicami przez aktywistkę Proletariatu Koło Gospodyń Wiejskich. Nazwa, która wbrew temu co się powszechnie mówi, ostatecznie przyjęła się dopiero w PRL-u jako KGW, nie oznacza, że i tradycje pozostały rewolucyjne.
Pierwsze jaskółki, jak to jaskółki, mimo pojedynczych prób naśladowania, przeleciały i dopiero pod koniec XIX wieku (ponad 20 lat później) sytuacja na wsi dojrzała do kolejnych inicjatyw. Były to już inicjatywy podejmowane przez ziemianki - i jak się zdaje - nie odwołujące się do tamtych pierwszych doświadczeń. W oparciu o doświadczenia pracy "w swoich dobrach" światlejsze ziemianki próbują aktywizować sąsiadki.
- Maria Kleniewska, w 1895 roku zakłada początkowo tajne „Koła Pracy Kobiecej”, Tak stworzona organizacja kontynuuje swoje prace od 1902 już w formie legalnej jako Delegację Gospodyń Wiejskich i zmienia się w jedno Koło Gospodyń Wiejskich, które przyjmuje ostatecznie nazwę „Zjednoczone Koło Ziemianek". W tym środowisku będzie się stosować pojęcie "gospodyń wiejskich" i "ziemianek" wymiennie.
- prawie równocześnie, w 1898, na terenach dzisiejszej Polski, a w ówczesnych Prusach Wschodnich Elisabet Boehm zakłada w rodzinnym Rastenburg (Kętrzynie), pierwsze wiejskie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins (LHV) czyli „Stowarzyszenia gospodyń domowych”. Pomysł chwycił i w 1905 roku 14 podobnych inicjatyw udało się połączyć w stowarzyszenie Prus Wschodnich w Królewcu.
Tabela - pierwsze KGW
| data powstania | miejscowość | prowincja | informacje dodatkowe | źródła |
|---|---|---|---|---|
| KGW | ||||
| 1866 | Piaseczno k/ Gniewa | Prusy | z inicjatywy Juliusza Kraziewicza jako Towarzystwo Gospodyń | = |
| 1867 | Bobolice ? | Prusy | za przykładem Piaseczna | = |
| 1877 | Janisławice pod Skierniewicami | Królestwo | założone przez Filipinę Płaskowicką | = |
| 1880 ? | Gołąb nad Wisłą | Królestwo | założona przez podjęła Antoninę Šmiškową | = |
| 1895 | Kluczkowice | Królestwo | Koło Pracy Kobiet założone przez Marię Kleniewską | = |
| 1898 | Rastenburg (Kętrzyn) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
| 1900 | Bartenstein (Bartoszyce) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
| 1903 | Lötzen (Giżycko) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
| 1904 | Treuburg (Olecko), Goldap (Gołdap), Osterode (Ostróda) i Rössel (Reszel) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
Do I w.ś.
To czas powolnego tworzenia się kół ziemianek, które praktycznie od samego początku zaczęły myśleć o "młodszych siostrach" czyli kobietach ze wsi. To wtedy pojawiło się rozróżnienie na ziemianki rzeczywiste, te z dworu i czynne, czyli ze wsi. Ale przecież nawet takie rozróżnienie może być mylące nie pokazuje bowiem różnic między kobietami z zagród drobnoszlacheckich i ludności chłopskiej, która często odnosiła się do "pańskich" inicjatyw z rezerwą. Zbierzmy fakty. W Królestwie 1912 było kół ziemianek czynnych 51, w 1913 - 99, w 1914 - 169. Liczyły one średnio po 20 osób, czyli w 1914 roku członkiń było (zapewne wraz z zazwyczaj kierującymi nimi ziemiankami) ok. 3508. W tym czasie wszystkich było ok. 1455, z łączną liczbą członkiń 5111.
W zaborze pruskim powstają nieliczne, zakładane w poszczególnych dobrach przez ziemianki wielkopolski, koła włościanek (nazwa ta utrzyma się w II Rzeczpospolitej).
W zaborze austriackim też mamy inicjatywy ziemianek (oczywiście z tradycyjnymi różnicami w Galicji Wschodniej i Zachodniej) tworzenia kół ziemianek i wiejskich oddziałów kobiecych przy kółkach rolniczych. Jednak i tu ruch nie był masowy. W roku 1912 funkcjonowały w Galicji tylko 43 oddziały kobiece na 2 tysiące kółek rolniczych, ale ruch ten rozwijał się aż do wybuchu I wojny światowej.
| data powstania | miejscowość | prowincja | informacje dodatkowe | źródła |
|---|---|---|---|---|
| KGW | ||||
| 1902 | Siedzów pow. garwoliński, | Królestwo | z inicjatywy Józefy Daszewskiej | ponoć pierwsze, jeszcze tajne, kółko ziemianek czynnych |
| ? | Korytnica koło Węgrowa, | Królestwo | Maria Holder-Eggerowa | = |
| ? | Jeżowa Wola koło Radomia, | Królestwo | założone przez Ksawerę Brześciańską | = |
| 1907 | Żegocin | Wielkopolska | Teofilia Chłapowska | KGW - Żegocin |
| = | = | = | = | = |
| = | = | = | = | = |
| = | = | = | = | = |
I wojna światowa
Wprowadzenie; Królestwo Polskie; Galicja i Śląsk Cieszyński; Zabór pruski.
Pełny tekst rozdziału
Tabela - Koła włościańskie LK WP w 1917
Niepełny zestaw kół włościańskich Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego z 1917 roku za Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku
| koło | okręg | data powstania | ilość członkiń | określenie |
|---|---|---|---|---|
| Stanisławów | warszawski | II. 1916 | 11 | wiejskie |
| Markuszów | lubelski | IX. 1915 | 10 | ludowe |
| Potok Wielki | lubelski | IX 1915 | 26 | ludowe |
| Dzierżkowice | lubelski | X 1915 | 28 | ludowe |
| Paulinów | lubelski | X 1915 | 11 | ludowe |
| Wandalin | lubelski | VIII 1916 | 6 | wiejskie |
| Księżomierz | lubelski | VIII 1916 | 17 | wiejskie |
| Małochnia | lubelski | XII 1916 | 56 | wiejskie |
| Boby | lubelski | II 1917 | 8 | wiejskie |
| Tłuchów | płocki | I 1917 | 14 | ludowe |
| Brzeg | kaliski | XI 1916 | 7 | wiejskie |
| Retkinia | łódzki | I 1917 | 8 | ludowe |
| Skomlin | częstochowski | I 1917 | 13 | ludowe |
| Praszka | częstochowski | I 1917 | 40 | ludowe |
| Wola Rudnicka | częstochowski | II 1917 | 6 | ludowe |
| Trzebieszów | łukowski | V 1916 | 16 | ludowe |
| Stoczek | łukowski | V 1916 | 19 | ludowe |
| Ciężkie | łukowski | VIII 1916 | 24 | ludowe |
| Wesołówka | łukowski | III 1917 | 32 | ludowe |
| Ciężkowizna | łukowski | IV 1917 | 18 | ludowe |
| Serokomia | łukowski | V 1916 | 12 | ludowe |
| Nowa Wróblica | łukowski | IV 1917 | 24 | ludowe |
| Motycz | ? | X 1915 | 6 | ludowe |
| Zakrzówek | ? | V 1916 | 30 | wiejskie |
| Terespol (Bukowina) | p. zwierzyniecki | I 1916 | 15 | ludowe |
| Szczebrzeszyn | p. zwierzyniecki | XI 1916 | 20 | ludowe |
| Sobieszczany | p. zwierzyniecki | I 1917 | 12 | ludowe |
| Koniusze | kielecki | - | 20 | wiejskie |
| Topola | kielecki | - | 11 | wiejskie |
| Łyżkowice* | kielecki | - | 9 | wiejskie |
| Kazimierza Wielka* | kielecki | - | 25 | wiejskie |
| Sułowice* | kielecki | - | 9 | wiejskie |
| Sułoszowa | olkuski | VII 1915 | 18 | włościańskie |
| Sławków | olkuski | VI 1915 | 9 | włościańskie |
| Zagórowa | olkuski | VIII 1915 | ? | włościańskie |
| Gołoszyn | olkuski | X 1915 | ? | włościańskie |
| Biskupia Wola | piotrkowski | III 1917 | 7 | ludowe |
II Rzeczpospolita
Tabela - KGW w SZZ 1920 b. zabór rosyjski
Stan KGW (bez kół ziemianek rzeczywistych) zrzeszonych w Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek w 1920 za: Kalendarz Ziemianki 1921
| okręgi SZZ | nazwy kół |
|---|---|
| Ziemia Kaliska: | Brudzewskie, Chrząstowskie, Kazimierskie, Kłodawskie, Leśnicowskie, Sileckie, Siemkowickie, Szadkowska Spójnia, Topolskie, Tumskie, Wituńskie, Wolsko-Łobudzickie |
| Ziemia Kielecka: | Mąchocickie, Oblęgorskie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Staweckie, |
| Ziemie Kresowe: | "Kresowe Ziemianki" (Wołyń) |
| Ziemia Lubelska: | Dubienkowskie, Konopnickie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Stawęckie, |
| Ziemia Łomżyńska: | Bogutowskie, Czerwińskie, Gasewskie, Jutrzenka, Jabłonowskie, Księżyc, Łukowieckie, Małkińskie, Rembińskie, Romanowskie, Społem, Strzecha, Słoniawskie, Suchcickie, Zjednoczenie, |
| Ziemia Płocka: | Bieńkowskie, Chojnowskie, Dąbrowskie, Dębogórskie, Dozinkowskie, dzierzgowskie, Głodowskie, Gołymińskie, Kikolskie, Kęczewskie, Klicowskie, Krempskie, Krzynowłoskie, Kuczborskie, Lekowskie, Leśniewskie, Lewiczyn-Mławski, Ligowskie, Ługowskie, Łysakowskie, Małoturskie, Modlińskie, Nidzgorskie, Obrębskie, Pawłowskie, Proboszczowickie, Raciązkie, Rostkowskie, Sadłowskie, Sierpeckie, Sułkowskie, Szreńskie, Ujazdowskie, Wielkoturskie, Wisinkowskie, Wodnickie, Wietrzfnia, Wólczyńskie, Zielonowskie, |
| Ziemia Piotrkowska: | Barycko-Ostrowskie, Będkowskie, Bełchatowskie, Białoszlacheckie, Częstochowskie, Dobrońskie, Dubidzkie, Gajecickie, Gałkowskie, Krzepcowickie, Kurzeszyńskie, Lubieckie, Łasko-Zduńsko-Wolskie, Majkowskie, Marzenińskie, Marzęcickie, Mierzęcickie, Nagórzyckie, Piotrkowsko-Gorzkowickie, Polichnowskie, Rzeczyckie, Sędziejowickie, Siemońskie, Szczekanickie, Strzeleckie, Witowskie, Wola-Więzowa, Wygiełzowskie, Wiewiecko-Wolskie, Wolborskie, Żarnowieckie, Zorza, |
| Ziemia Radomska: | Białaczewskie, Fałkowskie, Florjanowskie, Jeżowolskie, Polickie, Przedświt, Winiarskie, Wilczowolskie, |
| Ziemia Siedlecka: | Borowskie, Chromińskie, Kopciowskie, Korytnickie, Krzymoskie, Radoryskie, Ruchnowskie, Rogowskie, Sadowne, Siedzowskie, Szkopowskie, Skrzeszewskie, Sabniowskie, Sokołowskie, Starowiejskie, Stoczkowskie, Węgrowskie, Zbuczyńskie, |
| Ziemia Suwalska: | Sudawskie, |
| Ziemia Warszawska: | Bąkowskie, Baboszewskie, Boniewskie, Boglewickie, Bolimowskie, Budziszyńskie, Chynowskie, Choceńskie, Chyliczkowskie, Czerniakowskie, Czerskie, Dalborskie, Dębnowolskie, Dźwignia, Drwalewskie, Dańkowskie, Dzierzbickie, Główczyńskie, Gliznowskie, Głogowieckie, Giżyckie, Górskie, Grabskie, Grzybowskie, Jakubowskie, Jasienickie, Józefowskie, Jazgarzewskie, Jeziorkowskie, Jonieckie, Kaszewskie, Klekowskie, Kurdwanowskie, Kłobskie, Kozietulskie, Kroczewskie, Królewskie, Kruszyńskie, Księżanka, Kukalskie, Kurowskie, Lesznowoslkie, Lewiczyn Grójecki, Lisowskie, Lubańskie, Łączność, Łąkoszyńskie, Łęckie, Michałowickie, Miechowickie, Młodych Ziemianek, Mogielnickie, Miłość, Olszanieckie, Ostrołęckie, Oszkowickie, Oporowskie, Orłowskie, Pawłowickie, Pleckowskie, Pomoc, Popowickie, "Promień", Promieńskie, Pszcółka, Pniewskie, Radziejowickie, Rembertowskie, Rybienkowskie, Rykalskie, Skibińskie, Skórzewskie, Święcińskie, Skołatowskie, Słomczyńskie, Sokołowskie,Smardzewskie, Smiłowickie, Spójnia, Strzegocińskie, Społem, Stradzewskie, Szpondowskie, Tarchomińskie, Turowickie, Wareckie, Wiara, Winnickie, Wilhelmowskie, Wituńskie, Wienieckie, Wieniec, Wolsko Kałkowskie, Worowskie, Wrociszewskie, Wspólna Praca, Wytrwałość, Zarębskie, Załusińskie, Złakowskie, Żychlińskie, Zgoda Grójecka, Załuskowskie, |
Zestawienie - KGW w Związku Włościanek Wielkopolskich w 1926
za Anna Kosmowska-Kowalska Kółka Rolnicze Poznania i okolicy 1866-1939. Wielkopolskie Kółka Włościanek 1907-1938, Poznań 1992 (w nawiasie data powstania najstarszych kół)
|
1 Buk (1918) 2 Bonikowo 3 Boruszyn 4 Bytyń 5 Czermin 6 Czerlejno 7 Czarnków 8 Czempin 9 Chełmnce 10 Chomiąża 11 Dąbrówka Kośc. 12 Dłużyna 13 Doruchów 14 Gostyczna 15 Gościeszyn 16 Gozdowo 17 Gulcz (1918) 18 Grodzisk 19 Jarogniewice 20 Juńcewo 21 Kiekrz (1918) 22 Kościeszki (1910) |
23 Kucharki (1918) 24 Krążki 25 Karmin 26 Krępkowo 27 Konarzewo 28 Kaźmierz 29 Kórnik 30 Lubasz (1918) 31 Lutogniew 32 Łagiewniki (1918) 33 Lusowo 34 Kliny 35 Myjomice (1910) 36 Mikorzyn (1910-1912) 37 Maniewo 38 Mokronos 39 Michorzewo 40 Markowice 41 Nietrzanowo 42 Niechanowo 43 Otorowo 44 Ostroróg |
45 Pęckowo 46 Potulice (1918) 47 Przemęt 48 Parkowo 49 Psarskie 50 Obra 51 Pruśce 52 Siemianice 53 Środa 54 Siedlimowo (1918) 55 Śrem 56 Szamotuły 57 Szemborowo 58 Sokolniki 59 Strzelna 60 Starygród 61 Wyskoć 62 Września 63 Wójcin (1918) 64 Więckowice 65 Wylatowo 66 Żoń (1913) 67 Żytowiecko (1918) |
PRL
Bibliografia
Jan Bełcikowski (opr.) Warszawa kobieca Warszawa 1930
Ewelina Kostrzewska Aktywność organizacyjna ziemianek w Królestwie Polskim na poczatku XX wieku. Wybrane zagadnienia. w: Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc (red.) Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), Warszawa 2008.
Poszukiwane
Historia kołami się toczy (prezentacja Kół Gospodyń Wiejskich gminy Gdów), red. B. Rotter, Gdów 2010.
150-lecie Kół Włościanek 1864-2014. Wanda Niegolewska. Patronka Wielkopolskich Kół Włościanek 1918-1938 Buk 2014
Jarosław Poszepczyński, Historia Kółek Rolniczych, Kół Gospodyń Wiejskich na ziemiach polskich 1862–2012, Warszawa 2012,
Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa Z dziejów kobiety wiejskiej Szkice historyczne 1861-1945
Jolanta Kamińska-Kwak Polski ruch kobiecy w województwie śląskim w latach 1922-1939, Katowice 1998
M. Urbaniak, Organizacja i dziaÆalno¥ì KGW CTOiKR w latach 1930–1939, „Rocznik £ódzki” t. XXII/XXV/, 1977
