Koła Gospodyń Wiejskich

 To jest tekst tworzony w ramach kursu AU w celach samokształceniowych 

Członkinie KGW z Liskowa w charakterystycznych strojach

Nieprosta historia Kół Gospodyń Wiejskich

Historia KGW nie jest tak prosta, jak się ją przedstawia. Więcej, daleka jest od jednoznaczności, a więc można ją interpretować na różne sposoby. Z pewnością prosta opowieść, jaką się opowiada przy wszelkich okazjach, jest nie tyle próbą uproszczenia, co zbanalizowania tych doświadczeń. To tak, jakby o kimś powiedzieć, że się urodził, dorastał i zmarł. Niby prawda, ale przecież nic nieznacząca prawda...

Początki

Pełna treść rozdziału

Do I w.ś.

Pełny tekst rozdziału

I wojna światowa

Królestwo Polskie

Królestwo było teatrem działań wojennych praktycznie przez całą wojnę. Oznaczało to ogromne zniszczenia i przemieszczanie się ludności wiejskiej, które po maju 1915, zgodnie z przyjętą przez wojska rosyjskie taktyką pozostawiania spalonej ziemi, nabrało masowego charakteru (tzw. bieżeństwo). W społeczeństwie dominowały (poza zapewne bierną większością) dwie strategie działania. Podział na dwa obozy przeciwników (bo byli to często bardzo zajadli antagoniści) dotyczył, poza ideologią, stosowania różnych form aktywności społecznej. Z jednej strony mieliśmy system komitetów obywatelskich, w które zaangażowane były w większości legalne przed I wś organizacje, a które zajmowały się w dużej części kwestią utrzymania porządku (straże obywatelskie), lokalnej samorządności i działań z zakresu pomocy społecznej i zdrowia. Z drugiej strony, początkowo tajne, a pod okupacją państw centralnych jawne lub półjawne struktury wspierające głównie wysiłek legionowy.

Liga Kobiet Pogotowia Wojennego

To co ważne w naszej opowieści to fakt, że w 1913 roku powstała w Warszawie tajna Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego. Wspierała ona ruch legionowy i gdy się tylko dało zaczęła organizować Wiejskie Koła Ligi. W sumie Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku mówi o założonych 195 kołach (w tym 164 działających w 1917) Ligi z czego 57 to koła ludowe (w tym 39 działających). Przestrzennie wyglądało to tak: w okręgu warszawskim ludowych kół założono 1 (działające 1), podokręgu płockim 1 (1), podokręgu włocławskim 1 (1), okręg łódzki 1 (1), okręg częstochowski 4 (1), okręg łukowski 7 (7), okręg lubelski 21 (12), podokręg zwierzyniecki 8 (4), okręg kielecki 8 (6), okręg olkuski 4 (2), okręg piotrowski 1 (1). W okręgach siedleckim, kaliskim, radomskim i zagłębiowskim nie było kół wiejskich.

Niepełny zestaw kół włościańskich Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego z 1917 roku

koło	okręg	data powstania	ilość członkiń	określenie
Stanisławów	warszawski	II. 1916	11	wiejskie
Markuszów	lubelski	IX. 1915	10	ludowe
Potok Wielki	lubelski	IX 1915	26	ludowe
Dzierżkowice	lubelski	X 1915	28	ludowe
Paulinów	lubelski	X 1915	11	ludowe
Wandalin	lubelski	VIII 1916	6	wiejskie
Księżomierz	lubelski	VIII 1916	17	wiejskie
Małochnia	lubelski	XII 1916	56	wiejskie
Boby	lubelski	II 1917	8	wiejskie
Tłuchów	płocki	I 1917	14	ludowe
Brzeg	kaliski	XI 1916	7	wiejskie
Retkinia	łódzki	I 1917	8	ludowe
Skomlin	częstochowski	I 1917	13	ludowe
Praszka	częstochowski	I 1917	40	ludowe
Wola Rudnicka	częstochowski	II 1917	6	ludowe
Trzebieszów	łukowski	V 1916	16	ludowe
Stoczek	łukowski	V 1916	19	ludowe
Ciężkie	łukowski	VIII 1916	24	ludowe
Wesołówka	łukowski	III 1917	32	ludowe
Ciężkowizna	łukowski	IV 1917	18	ludowe
Serokomia	łukowski	V 1916	12	ludowe
Nowa Wróblica	łukowski	IV 1917	24	ludowe
Motycz	?	X 1915	6	ludowe
Zakrzówek	?	V 1916	30	wiejskie
Terespol (Bukowina)	p. zwierzyniecki	I 1916	15	ludowe
Szczebrzeszyn	p. zwierzyniecki	XI 1916	20	ludowe
Sobieszczany	p. zwierzyniecki	I 1917	12	ludowe
Koniusze	kielecki	-	20	wiejskie
Topola	kielecki	-	11	wiejskie
Sułoszowa	olkuski	VII 1915	18	włościańskie
Sławków	olkuski	VI 1915	9	włościańskie
Zagórowa	olkuski	VIII 1915	?	włościańskie
Gołoszyn	olkuski	X 1915	?	włościańskie
Biskupia Wola	piotrkowski	III 1917	7	ludowe

Warto zauważyć, ż większość kół, które zaprzestały działalności z powodów organizacyjnych (7 odeszło zakładając konkurencyjną LKPW "A") to koła wiejskie, których - jak wyjaśniano w sprawozdaniu - "zakładanie jak widzimy o tyle jest celowe, o ile organizatorki stale i troskliwie nad zawiązanemi kołami czuwają". Dodatkowo koła Ligi, szczególnie na wsi, budziły reakcję środowisk kościelnych, która w niektórych okręgach była bardzo dokuczliwa (ponoć "kobietom odmawiano rozgrzeszenia i posług religijnych, ich dzieci były szykanowane przez katechetów w szkołach").

Liga działała w zakresie 1) warsztatów pracy (np. pralnie, szwalnie, łaźnie oraz różnego typu gospody) 2) opieki nad legionistami i ich rodzinami, 3) wsparcie dla Polskiej Organizacji Wojskowej, 4) pracy propagandowej i kulturalno oświatowej (np. organizacja rocznic narodowych) 5) pomocy społecznej itp.

Koła Gospodyń

Koła ziemianek czynnych z braku patronatu ze strony ziemianek rzeczywistych w dużej mierze zamarły. Jako jedno z nielicznych w Królestwie działało szreńskie koło prowadzone przez Marię Karczewską. Nie jest chyba przypadkiem, że była to jedna z ziemianek opowiadających się politycznie za koncepcjami Piłsudskiego. Jednak większość środowiska (np. Maria Holder-Eggerowa założycielka jak pisaliśmy jednego z największych kół), wraz z Centralnym Towarzystwem Rolniczym zaangażowała się w tworzenie systemu komitetów obywatelskich. Jednak przed końcem wojny wiejskie koła zaczęły się odtwarzać. W każdym razie tuż przed odzyskaniem niepodległości w poszczególnych guberniach była następująca liczba odradzających się kół: lubelska — 13, warszawska — 10, piotrkowska — 6, kaliska — 3, płocka — 3, kielecka — 3, łomżyńska — l.

Jednocześnie koła czynne pod przywództwem ziemianki Marii Karczewskiej próbowały w latach 1917-1918 uzyskać większy wpływ i samodzielność. W efekcie w 1918 włączono do Zarządu Głównego SZZ przedstawicielki KGW, a wydział kół uzyskał zgodę na organizowanie odrębnych posiedzeń, poświęconych ustalaniu planów pracy w kołach gospodyń wiejskich. Aspiracje były jednak chyba większe.

(c.d.n.)

bardzo będę wdzięczni za korekty, uzupełnienia, glossy, dopiski... dyskusja toczy się na facebooku

Szukamy historii lokalnych

data powstania	miejscowość	prowincja	informacje dodatkowe	źródła
KGW
1866	Piaseczno k/ Gniewa	Prusy	z inicjatywy Juliusza Kraziewicza jako Towarzystwo Gospodyń	=
1867	Bobolice ?	Prusy	za przykładem Piaseczna	=
1877	Janisławice pod Skierniewicami	Królestwo	założone przez Filipinę Płaskowicką	=
1880 ?	Gołąb nad Wisłą	Królestwo	założona przez podjęła Antoninę Šmiškową	=
1895	Kluczkowice	Królestwo	Koło Pracy Kobiet założone przez Marię Kleniewską	=
1898	Rastenburg (Kętrzyn)	Prusy Wschodnie	Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins	=
=	=	=	=	=
1907	Żegocin	Wielkopolska	Teofilia Chłapowska	KGW - Żegocin
=	=	=	=	=
=	=	=	=	=
=	=	=	=	=

Bibliografia

Jan Bełcikowski (opr.) Warszawa kobieca Warszawa 1930

Ewelina Kostrzewska Kilka uwag na temat Szadkowskiego Koła Zjednoczonych Ziemianek na początku wieku XX w:Biuletyn Szadkowski 7, 2007

Ewelina Kostrzewska Aktywność organizacyjna ziemianek w Królestwie Polskim na poczatku XX wieku. Wybrane zagadnienia. w: Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc (red.) Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), Warszawa 2008.

Andrzej Przegaliński DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWA MARII Z JAROCIŃSKICH KLENIEWSKIEJ Biblioteka Multimedialna Teatru NN

Maria Urbaniak KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH STOWARZYSZENIA ZJEDNOCZONYCH ZIEMIANEK W LATACH 1905—1918 ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS, FOLIA HISTORICA 3, 1981

Poszukiwane

150-lecie Kół Włościanek 1864-2014. Wanda Niegolewska. Patronka Wielkopolskich Kół Włościanek 1918-1938 Buk 2014

Jarosław Poszepczyński, Historia Kółek Rolniczych, Kół Gospodyń Wiejskich na ziemiach polskich 1862–2012, Warszawa 2012,

Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa Z dziejów kobiety wiejskiej Szkice historyczne 1861-1945