Koła Gospodyń Wiejskich
To jest tekst tworzony w ramach kursu AU w celach samokształceniowych
Spis treści
Nieprosta historia Kół Gospodyń Wiejskich
Historia KGW nie jest tak prosta, jak się ją przedstawia. Więcej, daleka jest od jednoznaczności, a więc można ją interpretować na różne sposoby. Z pewnością prosta opowieść, jaką się opowiada przy wszelkich okazjach, jest nie tyle próbą uproszczenia, co zbanalizowania tych doświadczeń. To tak, jakby o kimś powiedzieć, że się urodził, dorastał i zmarł. Niby prawda, ale przecież nic nieznacząca prawda...
Początki
Jaskółki; Czas przejściowy; Gospodynie dworskie w Królestwie; Niemieckie gospodynie w Prusach;
Pełna treść rozdziału
Do I w.ś.
Wprowadzenie; Królestwo Polskie; Wielkopolska; Galicja;
Pełny tekst rozdziału
I wojna światowa
.png)
Królestwo Polskie
Królestwo było teatrem działań wojennych praktycznie przez całą wojnę. Oznaczało to ogromne zniszczenia i przemieszczanie się ludności wiejskiej, które po maju 1915 roku, za sprawą przyjętej przez wojska rosyjskie taktyki pozostawiania spalonej ziemi, nabrało masowego charakteru (tzw. bieżeństwo). W społeczeństwie dominowały (poza zapewne bierną większością) dwie strategie działania. Podział na dwa obozy przeciwników (bo byli to często bardzo zajadli antagoniści) dotyczył, poza ideologią, stosowania różnych form aktywności społecznej. Z jednej strony mieliśmy system komitetów obywatelskich, w które zaangażowane były w większości organizacje legalne przed I wojną światową, zajmujące się w dużej mierze kwestiami utrzymania porządku (straże obywatelskie), lokalnej samorządności i działań z zakresu pomocy społecznej i zdrowia. Z drugiej strony działały początkowo tajne, a pod okupacją państw centralnych jawne lub półjawne struktury głównie wspierające wysiłek legionowy.
Liga Kobiet Pogotowia Wojennego
To, co ważne w naszej opowieści, to fakt, że w 1913 roku powstała w Warszawie tajna Liga Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego. Wspierała ona ruch legionowy i gdy się tylko dało, zaczęła organizować Wiejskie Koła Ligi. W sumie Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku mówi o założonych 195 kołach (w tym 164 działających w 1917 roku), z czego 57 to koła ludowe (w tym 39 działających). Przestrzennie wyglądało to tak: w okręgu warszawskim ludowe koło założono 1 (działające 1), w podokręgu płockim 1 (1), podokręgu włocławskim 1 (1), okręgu łódzkim 1 (1), okręgu częstochowskim 4 (1), okręgu łukowskim 7 (7), okręgu lubelskim 21 (12), podokręgu zwierzynieckim 8 (4), okręgu kieleckim 8 (6), okręgu olkuskim 4 (2), okręgu piotrowskim 1 (1) \Patrz zestawienie\. W okręgach siedleckim, kaliskim, radomskim i zagłębiowskim nie było kół wiejskich.
Warto zauważyć, że większość kół, które zaprzestały działalności z powodów organizacyjnych (7 odeszło zakładając konkurencyjną LKPW "A"), to koła wiejskie, których - jak wyjaśniano w sprawozdaniu - "zakładanie (...) o tyle jest celowe, o ile organizatorki stale i troskliwie nad zawiązanemi kołami czuwają". Dodatkowo koła Ligi, szczególnie na wsi, budziły reakcję środowisk kościelnych, która w niektórych okręgach była bardzo dokuczliwa (ponoć "kobietom odmawiano rozgrzeszenia i posług religijnych, ich dzieci były szykanowane przez katechetów w szkołach").
Liga działała w zakresie 1) warsztatów pracy (np. pralnie, szwalnie, łaźnie oraz różnego typu gospody) 2) opieki nad legionistami i ich rodzinami, 3) wsparcia dla Polskiej Organizacji Wojskowej, 4) pracy propagandowej i kulturalno oświatowej (np. organizacja rocznic narodowych) 5) pomocy społecznej itp.
Koła Ziemianek
Koła ziemianek czynnych (KGW), prawdopodobnie za sprawą braku zaangażowania ze strony ziemianek rzeczywistych, w dużej mierze zamarły. Jako jedno z nielicznych w Królestwie działało szreńskie koło prowadzone przez Marię Karczewską. Nie jest chyba przypadkiem, że była to jedna z ziemianek opowiadających się politycznie za koncepcjami Piłsudskiego. Jednak większość środowiska (np. Maria Holder-Eggerowa założycielk, jak pisaliśmy, jednego z największych kół), wraz z Centralnym Towarzystwem Rolniczym, zaangażowała się w tworzenie systemu komitetów obywatelskich. Jednak przed końcem wojny wiejskie koła zaczęły się odtwarzać. W każdym razie tuż przed odzyskaniem niepodległości w poszczególnych guberniach była następująca liczba odradzających się kół: lubelska — 13, warszawska — 10, piotrkowska — 6, kaliska — 3, płocka — 3, kielecka — 3, łomżyńska — l.
Jednocześnie koła czynne pod przywództwem ziemianki Marii Karczewskiej próbowały w latach 1917-1918 uzyskać większy wpływ Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek i samodzielność. W efekcie w 1918 roku włączono do Zarządu Głównego SZZ przedstawicielki KGW, a wydział kół uzyskał zgodę na organizowanie odrębnych posiedzeń, poświęconych ustalaniu planów pracy w kołach gospodyń wiejskich. Aspiracje były jednak chyba większe.
(c.d.n.)
bardzo będę wdzięczni za korekty, uzupełnienia, glossy, dopiski... dyskusja toczy się na facebooku
Szukamy historii lokalnych
Do 1914
| data powstania | miejscowość | prowincja | informacje dodatkowe | źródła |
|---|---|---|---|---|
| KGW | ||||
| 1866 | Piaseczno k/ Gniewa | Prusy | z inicjatywy Juliusza Kraziewicza jako Towarzystwo Gospodyń | = |
| 1867 | Bobolice ? | Prusy | za przykładem Piaseczna | = |
| 1877 | Janisławice pod Skierniewicami | Królestwo | założone przez Filipinę Płaskowicką | = |
| 1880 ? | Gołąb nad Wisłą | Królestwo | założona przez podjęła Antoninę Šmiškową | = |
| 1895 | Kluczkowice | Królestwo | Koło Pracy Kobiet założone przez Marię Kleniewską | = |
| 1898 | Rastenburg (Kętrzyn) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
| = | = | = | = | = |
| 1907 | Żegocin | Wielkopolska | Teofilia Chłapowska | KGW - Żegocin |
| = | = | = | = | = |
| = | = | = | = | = |
| = | = | = | = | = |
Liga Kobiet Pogotowia Wojennego
Niepełny zestaw kół włościańskich Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego z 1917 roku za Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku
| koło | okręg | data powstania | ilość członkiń | określenie |
|---|---|---|---|---|
| Stanisławów | warszawski | II. 1916 | 11 | wiejskie |
| Markuszów | lubelski | IX. 1915 | 10 | ludowe |
| Potok Wielki | lubelski | IX 1915 | 26 | ludowe |
| Dzierżkowice | lubelski | X 1915 | 28 | ludowe |
| Paulinów | lubelski | X 1915 | 11 | ludowe |
| Wandalin | lubelski | VIII 1916 | 6 | wiejskie |
| Księżomierz | lubelski | VIII 1916 | 17 | wiejskie |
| Małochnia | lubelski | XII 1916 | 56 | wiejskie |
| Boby | lubelski | II 1917 | 8 | wiejskie |
| Tłuchów | płocki | I 1917 | 14 | ludowe |
| Brzeg | kaliski | XI 1916 | 7 | wiejskie |
| Retkinia | łódzki | I 1917 | 8 | ludowe |
| Skomlin | częstochowski | I 1917 | 13 | ludowe |
| Praszka | częstochowski | I 1917 | 40 | ludowe |
| Wola Rudnicka | częstochowski | II 1917 | 6 | ludowe |
| Trzebieszów | łukowski | V 1916 | 16 | ludowe |
| Stoczek | łukowski | V 1916 | 19 | ludowe |
| Ciężkie | łukowski | VIII 1916 | 24 | ludowe |
| Wesołówka | łukowski | III 1917 | 32 | ludowe |
| Ciężkowizna | łukowski | IV 1917 | 18 | ludowe |
| Serokomia | łukowski | V 1916 | 12 | ludowe |
| Nowa Wróblica | łukowski | IV 1917 | 24 | ludowe |
| Motycz | ? | X 1915 | 6 | ludowe |
| Zakrzówek | ? | V 1916 | 30 | wiejskie |
| Terespol (Bukowina) | p. zwierzyniecki | I 1916 | 15 | ludowe |
| Szczebrzeszyn | p. zwierzyniecki | XI 1916 | 20 | ludowe |
| Sobieszczany | p. zwierzyniecki | I 1917 | 12 | ludowe |
| Koniusze | kielecki | - | 20 | wiejskie |
| Topola | kielecki | - | 11 | wiejskie |
| Łyżkowice* | kielecki | - | 9 | wiejskie |
| Kazimierza Wielka* | kielecki | - | 25 | wiejskie |
| Sułowice* | kielecki | - | 9 | wiejskie |
| Sułoszowa | olkuski | VII 1915 | 18 | włościańskie |
| Sławków | olkuski | VI 1915 | 9 | włościańskie |
| Zagórowa | olkuski | VIII 1915 | ? | włościańskie |
| Gołoszyn | olkuski | X 1915 | ? | włościańskie |
| Biskupia Wola | piotrkowski | III 1917 | 7 | ludowe |
Bibliografia
Jan Bełcikowski (opr.) Warszawa kobieca Warszawa 1930
Ewelina Kostrzewska Aktywność organizacyjna ziemianek w Królestwie Polskim na poczatku XX wieku. Wybrane zagadnienia. w: Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc (red.) Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), Warszawa 2008.
Poszukiwane
150-lecie Kół Włościanek 1864-2014. Wanda Niegolewska. Patronka Wielkopolskich Kół Włościanek 1918-1938 Buk 2014
Jarosław Poszepczyński, Historia Kółek Rolniczych, Kół Gospodyń Wiejskich na ziemiach polskich 1862–2012, Warszawa 2012,
Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa Z dziejów kobiety wiejskiej Szkice historyczne 1861-1945
