Koła Gospodyń Wiejskich: Różnice pomiędzy wersjami

Z MediWiki
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 100 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
[[Kategoria:Wykłady Piotr Frączak]] [[Kategoria:Kursy AU]]
 
[[Kategoria:Wykłady Piotr Frączak]] [[Kategoria:Kursy AU]]
−
[[Plik:KGW-Lisków.png|thumb|500px|right|Członkinie KGW z Liskowa w charakterystycznych strojach]]
+
  To jest tekst tworzony w ramach kursu AU w celach samokształceniowych
−
  To jest tekst tworzony w ramach kursu AU w celach samokształceniowych
+
W tabelach pierwsze próby zebrania informacji o lokalnym działaniu poszczególnych kół.
−
 
+
[[Plik:KGW-Lisków.png|thumb|600px|right|Członkinie KGW z Liskowa w charakterystycznych strojach]]
 
=Nieprosta historia Kół Gospodyń Wiejskich=
 
=Nieprosta historia Kół Gospodyń Wiejskich=
−
Historia KGW nie jest tak prosta jak się ją przedstawia. Więcej, daleka jest od jednoznaczności, a więc można ją interpretować na różne sposoby. Pewnym jest, że prosta opowieść opowiadana przy wszelkich okazjach jest nie tyle próbą uproszczenia co zbanalizowania tych doświadczeń. To tak jakby o kimś powiedzieć, że się urodził, dorastał i zmarł. Niby prawda, ale przecież nic nie znacząca prawda...  
+
Historia KGW nie jest tak prosta, jak się ją przedstawia. Więcej, daleka jest od jednoznaczności, a więc można ją interpretować na różne sposoby. Z pewnością prosta opowieść, jaką się opowiada przy wszelkich okazjach, jest nie tyle próbą uproszczenia, co zbanalizowania tych doświadczeń. To tak, jakby o kimś powiedzieć, że się urodził, dorastał i zmarł. Niby prawda, ale przecież nic nieznacząca prawda...  
  
 
=Początki=
 
=Początki=
−
==Jaskółki==
+
  [[KGW - początki|całość rozdziału]]
−
W tej uproszczonej opowieści niepewna jest nawet data urodzin. W jednych opowieściach to rok 1866 (na terenie zaboru pruskiego, ale nie w Wielkopolsce), gdy w [[Piaseczno k/Gniewa|Piasecznie k/ Gniewa]], z inicjatywy [[Juliusz Kraziewicz|Juliusza Kraziewicza]] powstało Towarzystwo Gospodyń. W innych jest to rok 1877 i teren zaboru rosyjskiego, gdzie nauczycielka [[Filipina Płaskowicka]] zorganizowała we wsi [[Janisławice k/Skierniewic|Janisławice pod Skierniewicami]] Koło Gospodyń Wiejskich. Pewnie nie miałoby to większego znaczenia, początki szerszego zjawiska, o które nam chodzi, są znacznie późniejsze, gdyby nie to, że to były dwa zupełnie różne pomysły. Pierwsza inicjatywa podjęta przez mężczyzn dla wsparcia ich działań ekonomicznych i narodowych, druga przez kobietę i w założeniach dla celów rewolucyjnych. Kwestie kto jest inicjatorem, a także jaki jest cel powoływanych inicjatyw będzie dzielił te inicjatywy, które dziś określamy wspólnym pojęciem Koła Gospodyń Wiejskich.
 
−
 
 
−
Słowo rewolucyjny, a nie emancypacyjny, zostało tu użyte świadomie. Po pierwsze po to, żeby ci, którzy powołują się na tradycję roku 1877, wiedzieli, że to tradycja czysto socjalistyczna, tradycja pierwszego Proletariatu. Po drugie, i to chyba przede wszystkim, dlatego, że w istocie wszystkie trzy cele były wówczas w zasadzie emancypacyjne. Chodziło bowiem o równouprawnienie 1) klasy chłopskiej, 2) narodowości polskiej i, chyba w ostatniej kolejności, 3) płci żeńskiej. To w obszarze tych trzech celów emancypacyjnych będą się poruszać nasze KGW, chociaż przecież będzie można w ich działalności doszukiwać się i innych motywacji. A naszym celem jest raczej poszukiwanie odpowiedzi niż ich jednoznaczne udzielanie.
 
−
 
 
−
==Czas przejściowy==
 
−
 
 
−
Pierwsze jaskółki, o których mówiliśmy, nie uczyniły jeszcze wiosny. Choć ponoć wzorem Piaseczna poszły niedalekie Bobolice, a podobną próbę jak w Janisławicach podjęła [[Antonina Šmiškowa|Antonina z Peldów Šmiškowa (zwana "Antoszką")]] w położonej koło Puław wsi Gołąb. Może też takich prób było więcej. Jednak na rozwój samoorganizacji polskich kobiet na wsi trzeba było jeszcze sporo poczekać. Musiały jeszcze zorganizować się polskie kółka rolnicze, a w kwestii oświaty na wsi musiały podjąć inicjatywę kobiety polskie. Gdy mówimy o roli kobiet w powstaniu kół - uprzedźmy trochę nadchodzące wypadki - myślimy o dwu typach kobiet. Były to ziemianki i nauczycielki, co w praktyce czasem, ale przecież nie zawsze, oznaczało "dwa w jednym".
 
−
 
 
−
[[Kółka rolnicze]], o czym warto pamiętać, także w kontekście historii KGW, z różnych powodów nie były w różnych zaborach tym samym [[Kółka rolnicze|zob. podstawowe różnice)]]. Zaczęło się, o czym była już mowa, w Prusach Zachodnich. W Wielkopolsce - mimo że pierwsze kółka, korzystające z doświadczeń z Piaseczna, powstały już w 1866 roku (najpierw w Dolsku) - na dobre zaczęły rozwijać się dopiero po roku 1873, gdy [[Centralne Towarzystwo Gospodarcze w Wielkim Księstwie Poznańskim|Centralne Towarzystwo Rolnicze]] zajęło się, dzięki zaangażowaniu Maksymiliana Jackowskiego, ich rozwojem. Kółka rolnicze w Galicji zaczęły powstawać w 1871 roku, początkowo niezależnie od wielkiej własności ziemskiej (najpierw powstało Towarzystwo Oświaty i Pracy, ze swoimi kołami terenowymi, które w 1882 roku przekształciło się dopiero w Towarzystwo Kółek Rolniczych w Galicji). W Królestwie było najtrudniej. Pierwsze organizacje powstają dopiero w 1899 roku, nie przyjmują jednak formy towarzystw, ale... spółek rolniczo-handlowych - pierwsza taka spółka powstała w Bukowej Woli koło Miechowa. Natomiast pierwsze kółko rolnicze z prawdziwego zdarzenia powstało ponoć w Jastrzębnikach koło Kalisza dopiero w 1905 roku.
 
−
 
 
−
Drugim nurtem przygotowań była oświata. Zaczęło się od tworzenia na wsi [[ochronki|ochronek]], później podejmowano różnorodne inne inicjatywy, by ostatecznie powoływać specjalistyczne organizacje, takie jak [[Towarzystwo Oświaty Ludowej]] powstałe w Wielkopolsce w 1872 roku czy w Galicji ok. roku 1879. Coraz bardziej znacząca była rola kobiet, jako ochroniarek i nauczycielek, ale także jako inicjatorek działań. Powstają organizacje na wskroś kobiece, jak w Królestwie tajne [[Kobiece Koło Oświaty Ludowej]] (1883), gdzie odnajdziemy, jako aktywną działaczkę, wspomnianą wyżej "Antoszkę", czy w Poznaniu [[Towarzystwo Warta|Towarzystwo Przyjaciółek Wzajemnego Pouczania się i Opieki nad Dziećmi „Warta"]] (1894). Można w uproszczeniu powiedzieć, że inicjatywy te powstały już to z niechęci mężczyzn do włączania kobiet w działania oświatowe ([[Warszawskie Koło Oświaty Ludowej]]), już to z chęci działaczek uniezależnienia się od męskich patronów.
 
−
 
 
−
To głównie te dwa procesy umożliwiły w początkach XX wieku rozwój Kół Gospodyń Wiejskich.
 
−
 
 
−
===Kurs AU - teksty do dyskusji===
 
−
*[[Kółko rolnicze w Dolsku|Historia pierwszego kółka rolniczego w Wielkopolsce]]
 
−
*[[Stowarzyszenie im. Klaudii Potockiej|Historia Kaludynek, jednej z pierwszych kobiecych organizacji na rzecz edukacji na wsi]]
 
−
 
 
−
==Gospodynie dworskie w Królestwie==
 
−
 
 
−
Działania na wsi w dużej (pytanie jak dużej) części opierały się na inicjatywie ziemian i ziemianek. Jedną z nich była [[Maria Kleniewska]], która w Kluczkowicach prowadziła szeroką działalność społeczną - edukacyjną i charytatywną. Około 1884 roku rozpoczęła tajną naukę dzieci, w 1886 zorganizowała pierwszą w majątku ochronkę, w 1890 roku szwalnię, która pełniła rolę szkoły gospodarczej dla wiejskich dziewcząt. Jednak indywidualne zaangażowanie nie było dla niej wystarczające.
 
−
[[Plik:KGW cytat2.png|thumb|600px|left|]]
 
−
W oparciu o doświadczenia z Kluczkowic rozpoczęła prace organizacyjne wśród ziemianek. W 1895 roku – po powrocie z wojaży zagranicznych zaprosiła do Kluczkowic 10 sąsiadek (za Przegalińskim wspomnijmy nazwiska niektórych z nich, by pamiętać że działalność społeczna - Maria z Przewłockich Świdowa
 
−
z Głodna, Zofia z Boduszyńskich Zembrzuska z Moniak z dwiema córkami
 
−
Zofią i Marią i małżonka nadleśniczego kluczkowickich dóbr Władysława
 
−
Pacuły) i zaproponowała stworzenie organizacji pod nazwą „Koła Pracy” („[[Koła Pracy Kobiecej]]”), która miała za zadanie wspierać się w podnoszeniu poziomu gospodarczego, szerzyć oświatę, zwiększać rolę kobiet wiejskich.
 
−
 
 
−
Konspiracyjne kółko zjeżdżało się co miesiąc pod pozorem towarzyskich spotkań w różnych dworach. Jak pisała Kleniewska "Praca polegała na szyciu dla biednych tak bielizny, jak
 
−
i odzieży. Roboty nieskończone panie brały do domu do wykończenia. Drugim punktem było podniesienie etyczne i gospodarcze swoich rodzin. Na każde zebranie przygotowany był referat, omawiający sprawy wychowania, gospodarstwa, ogrodnictwa, hodowli, mleczarstwa w zakresie działań kobiecych", a ponadto jak dodaje, Przegaliński, "odmawiano modlitwy, czytano poezje, śpiewano patriotyczne
 
−
i religijne pieśni, prowadzono także programowe dyskusje"... Niewątpliwie był to zaczątek koła gospodyń, choć pewnie pasowałby tu przymiotnik "dworskich".
 
−
 
 
−
Kleniewska angażuje się w prace edukacyjne wśród ziemianek. Początkowo po prostu gości kilka z nich, które pomagały praktykując jednocześnie. Później powstały dwumiesięczne kursy społeczno-gospodarcze dla dziewcząt. Początkowo bezpłatne, a w kolejnych latach częściowo płatne ("uczestniczki płaciły za nauczycielki z uniwersyteckim wykształceniem i za wycieczki"). Dodatkowo Kleniewska jeździ i promuje tą formę samoorganizacji, i to nie tylko po terenie Królestwa, ale także w pozostałych zaborach. Tak powstaje siatka kół. Spotkania, ze względów bezpieczeństwa, przeniesiono do Warszawy. Pod pretekstem imienin Marii, nielegalnie spotykały się "delegatki" kół.
 
−
 
 
−
[[Plik:KGW-cytat1.png|thumb|500px|right|]]
 
−
Tak stworzona organizacja kontynuuje swoje prace od 1902 już w formie legalnej jako Delegację Gospodyń Wiejskich przy Sekcji Rolnej (co ważne sekcja ta stanowiła podstawę powstania w 1907 [[Centralne Towarzystwo Rolnicze|Centralnego Towarzystwa Rolniczego]]) Warszawskiego Oddziału [[Towarzystwo Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu|Towarzystwa Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu]]. Legalnie zajmowano się kwestiami gospodarności np. hodowli drobiu, gotowaniem, szyciem, a nielegalnie edukacją w języku polskim, kształtowaniem postaw obywatelskich. Ale kwestie gospodarcze nie były tylko przykrywką. Stawką była modernizacja wsi i emancypacja kobiet.
 
−
 
 
−
W 1905 zaczyna się zmieniać klimat polityczny. Delegacja Gospodyń wiejskich zamienia się w Koło Gospodyń Wiejskich "co daje większe prawa, ale i większe nakłada obowiązki". Bełcikowski w 1930 podaje rozszerzoną
 
−
nazwę "Koło Gospodyń wiejskich (Ziemianek Dworu i Wsi)". Wypadki rewolucyjne pozwalają rezygnować z "poprawności politycznej", tak, że ostatecznie powstaje „Zjednoczone Koło Ziemianek", które rejestruje się w 1907 r. pod
 
−
nazwą „Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek. W jego ramach powstawały kółka "rzeczywiste" grupujące ziemianki i "czynne" grupujące włościanki.
 
−
 
 
−
[[Plik:KGW-mapa1.png||thumb|500px|right|Poglądowa mapa pierwszych kół w XIX wieku]]
 
−
 
 
−
===Bibliografia===
 
−
 
 
−
[https://crispa.uw.edu.pl/object/files/781/display/Default Jan Bełcikowski (opr.) Warszawa kobieca Warszawa 1930]
 
−
 
 
−
[https://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/publication/edition/88349?id=88349&from=&dirids=1&ver_id=&lp=2&QI= Andrzej Przegaliński DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWA MARII Z JAROCIŃSKICH KLENIEWSKIEJ Biblioteka Multimedialna Teatru NN]
 
−
 
 
−
==Niemieckie gospodynie w Prusach==
 
−
Czy ważne, kto był pierwszy? Przecież tak czy inaczej, po tą czy inną nazwą, koła gospodyń wiejskich i tak by się na terenach polskich pojawiły. To był proces ogólnoeuropejski, choć oczywiście w warunkach polskich miał swoją specyfikę. Tym ciekawszą, że możemy porównywać ten proces w ramach trzech różnych państw (zabory), a nawet różnych prowincji. Moim zdaniem, aby dobrze zrozumieć tę specyfikę, trzeba wyjść od opisu konkretnych mikrohistorii. To jednak zadanie na przyszłość teraz spróbujemy, przy niedostatecznej wiedzy, przedstawić zarys tej historii. Często się bowiem zapomina, że w tym samym czasie pojawia się na terenach dziś należących do Polski zupełnie inna inicjatywa. Oto w 1898 urodzona w ówczesnych Prusach Wschodnich [[Elisabet Boehm]] zakłada w rodzinnym Rastenburg (Kętrzynie), pierwsze wiejskie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins (LHV) czyli „Stowarzyszenia gospodyń domowych”. Kolejne powstają m.in. w 1900 w Bartenstein (Bartoszyce), w 1903 w Lötzen (Giżycko). Z kolei rok 1904 to Treuburg (Olecko), Goldap (Gołdap), Osterode (Ostróda) i Rössel (Reszel). Te i kolejne miejsca i daty wymagają weryfikacji i uzupełnienia (podaję je za stroną https://www.landfrauen-badbramstedt.de/entstehung-landfrauenbewegung/ ), ale sam proces pokazują wystarczająco dobrze. W 1905 roku pomysł Elisabet Boehm rozprzestrzenił się na tyle szeroko, że 14 klubów udało się połączyć w stowarzyszenie Prus Wschodnich w Królewcu. I na tym nie koniec.
 
−
 
 
−
Od 1906 mamy już organizacje w Prusach Zachodnich w Neukirch (Pogrodzie), Neumünster i Basewark. W 1911 powstają organizacje w Wielkopolsce Schwersenz (Swarzędz) i Dörrwalde. Na Śląsku w 1913 r. stowarzyszenia pojawiają się w Bunzlau (Bolesławiec), Freystadt (Kożuchów)i Reichenbach (Dzierżoniów). W tym samym roku sześć pruskich regionalnych stowarzyszeń - z Prus Wschodnich, Prus Zachodnich, Śląska, Pomorza, Poznania i Szlezwiku-Holsztynu - połączono w jedno regionalne stowarzyszenie pruskie, któremu przewodniczyła Elisabet Boehm. Konsekwencją już tylko było powstanie w 1916 r. ogólnoniemieckiego Reichsbund Landwirtschaftlicher Hausfrauenvereine („Federacja Stowarzyszeń Gospodarstw Domowych Rzeszy”). Z dzisiejszej perspektywy, wspólnej Europy, nie da się opowiadać historii KGW bez tego szerszego kontekstu.
 
−
 
 
−
===Kurs AU - teksty do dyskusji===
 
−
*[[Aniela Zdanowska - Gospodynie niemieckie]]
 
−
 
 
−
=Do I w.ś.=
 
−
 
 
−
[[Plik:Świat Kobiecy 1905.png|thumb|500px|right|'''Nr 44, listopad 1905''']]
 
−
 
 
−
[[Plik:Przodownica - winieta.png|thumb|500px|right|'''Wydawana w Krakowie w latach 1899–1912''']]
 
−
==Wprowadzenie==
 
−
W trzech zaborach toczy się walka o "rząd dusz" ludu wiejskiego. Oczywiście zaborcy chcieli mieć w chłopach wiernych poddanych i często "grali tą kartą". Ale przecież i po stronie społeczeństwa polskiego nie było jednomyślności. Najogólniej można powiedzieć, że walka toczy się między obozem katolickim, narodowym i postępowym. Zaprawdę "chocholi to taniec", ale myślę, że gdy spojrzymy na dzisiejsze spory polityczne łatwo poczujemy tamtą atmosferę - niektórzy mogliby powiedzieć, że po prostu nadrabiamy nieodrobione lekcje z przeszłości. A przecież zrozumienie zasadniczych różnic (może tak jak i dzisiaj) nie będzie łatwe. Najprościej uznać, że dotyczyło to interesów religii (Kościoła), narodu (rozumianego jako solidarystyczne połączenie klas pod przewodnictwem klas posiadających) i społeczeństwa (utożsamianego z większością mieszkańców, a więc w dużej mierze tymi wyzyskiwanymi). Równocześnie wszyscy mówili o tym, że celem jest niepodległość, odwoływali się do Boga i twierdzili, że dobro chłopa mają na uwadze. Łatwo się pogubić. A przecież, jak już wspominaliśmy, obok emancypacji katolików i Polaków (wówczas rzeczywiście prześladowanych w zaborze rosyjskim i pruskim) oraz włościan i tworzącej się klasy robotniczej, mieliśmy problem, który się z tamtymi krzyżował, emancypacji kobiet.
 
−
 
 
−
Ogólnie przyjmuje się, że na przeszkodzie rozwoju gospodarstw "stawać zaczęła żona-gospodyni, nierozumiejąca konieczności zmian, często spychana do roli siły roboczej, przeciążona nadmiarem obowiązków, nieuświadomiona i niechętna nowatorstwu. Widoczne jest to w licznych korespondencjach mężczyzn do czasopism ludowych, a szczególnie do >>Drużyny<< (...) Młodzi rolnicy — korespondenci tego czasopisma, żalą się, że kobiety nie czytają prasy, książek, nie uczestniczą w kursach oświatowych i nie uczęszczają do szkól rolniczych. Zamiast być współpracownicami mężczyzn w dążeniu do przeobrażeń wsi, były tylko przeszkodą" {Urbaniak}. Wydaje się jednak, że jak sugeruje np. Włodzimierz Mędrzecki, kobiety wiejskie w owym czasie nie były bierną masą, którą należało jedynie oświecić, ale były już - przynajmniej pewnej części - uczestniczkami życia lokalnego, zazwyczaj reprezentując opcję lokalnego kościoła. To w kościele kobiety wiejskie znajdują miejsce swej samoorganizacji. To kościół, lub osoby z nim związane, daje im szanse na aktywność społeczną. Ruch bractw trzeźwości, w który zaangażowane są włościanki, staje po stronie kobiet, które najbardziej odczuwają problemy ówczesnego alkoholizmu (por. [[Zarys historii bractw trzeźwości - skrót dla leniwych]]). W poznańskiem [[Edmund Bojanowski]] w 1850 roku otworzył ochronkę w Podrzeczu, która dała początek Bractwu Ochroniarek, z którego z kolei rozwinęło się przyszłe [[Zgromadzenie Służebniczek]]. W królestwie od 1874 roku działały już [[Posłanniczki]], a od 1878 [[Służki]] - zakony bezhabitowe, których celem była nauka dziewcząt i oświaty wśród ludu. "Jeżeli przypomnimy, że w omawianej epoce bierze początek aktywna polityka społeczna
 
−
katolicyzmu, zaczyna powstawać sieć organizacji katolickich zrzeszających osoby
 
−
świeckie (bractwa religijne, stowarzyszenia, potem Związek Katolicki) pojawia
 
−
się prasa propagująca cele stawiane przez Kościół — (np. „Polak-Katolik”) to
 
−
>>sojusz baby wiejskiej i plebanii<< wydaje się w pełni naturalny, wręcz nieunikniony.
 
−
Oczywiście związek ten miał cały szereg bardzo poważnych konsekwencji. Kobiety wiejskie stały się główną siłą wspierającą organizacje religijne działające w ramach parafii. Nie pełniąc funkcji kierowniczych, stanowiły większość członków bractw religijnych, kółek różańcowych, zgromadzeń tercjarskich. Odgrywały dominującą rolę przy organizowaniu obchodów świąt i jubileuszy kościelnych oraz pielgrzymek. Wchodziły też do organizacji świeckich tworzonych przez duchownych lub znajdujących się pod ich patronatem, zwłaszcza do kół gospodyń wiejskich powoływanych w ramach Centralnego Towarzystwa Rolniczego oraz przez Stowarzyszenia Ziemianek, jak również do kół Polskiej Macierzy Szkolnej i Związku Katolickiego" (Mędrzecki s. 166). To była realna siła.
 
  
−
O aktywnej roli kobiet mówią i takie oto cytaty. W pierwszych kółkach - jak cytuje [http://www.gospodyni.com/dzialy/wczoraj-i-dzis Karolina Kasperek] - ponoć szybko „Przyszła pod obrady nadzwyczaj ważna sprawa, aby kobiety, mianowicie żony członków, mogły się pouczać. Kobiety często, nie znając celów towarzystw rolniczych, przeszkadzając, odwodzą mężów, aby nie brali udziału w zgromadzeniach. Niejeden mąż ma wiele do wycierpienia, że tam tylko na próżnych rzeczach, zabawach lub pijatyce czas się trawi. Trzeba więc, aby i żony poznały cel stowarzyszeń” „Kłosy” z 1937 roku nr 23. Podobnie rzecz się miała we wzorcowej wsi spółdzielczej, w Liskowie. Ksiądz Bliziński animował aktywność rolników, a "żony podniosły bunt: że >>chłopy przychodzą późno spać<<; że ich się >>bałamuci<< tymi tam wieczorynkami. Nawet wysłały krzykliwą delegację do proboszcza z żądaniem... zamknięcia sklepu. Właśnie, w sam raz trafiły. Trzeba było przekładać, perswadować, aż końcu sfolgowały; toć groziły napisaniem skargi do biskupa. Ks. Bliziński znalazł na to radę: począł wciągać i kobiety do pracy, rozumiejąc, iż nie pochodziło to ze złej woli ile z markotności z powodu pomijania ich". Jak pisze Podkowski, Bliziński "w 1910 r. zakłada Kółko Różańcowe. W ciągu trzech lat na terenie parafii powstało jeszcze 11 takich kółek, skupiających po 15 osób każde. W 1911 r. utworzono natomiast Parafialne Kółko Kobiece, które organizowało odczyty, pogawędki, wykłady, a więc można było uzyskać informacje z zakresu gospodarstwa domowego. W późniejszych latach zmieniło ono nazwę na Koło Gospodyń Wiejskich". Długa i niełatwa droga prowadziła do powstania KGW.
+
Wiadomo, że "pierwsze jaskółki" pojawiły się na Pomorzu (1866) i w Królestwie Polskim (1877). Były to dwa różne modele. Pierwszy to powstałe, na podobieństwo męskich kółek rolniczych, Towarzystwo Gospodyń w Piasecznie k/ Gniewa. Drugi to  założone we wsi Janisławice pod Skierniewicami przez aktywistkę Proletariatu Koło Gospodyń Wiejskich. Nazwa, która wbrew temu co się powszechnie mówi, '''ostatecznie''' przyjęła się dopiero w PRL-u jako KGW, nie oznacza, że i tradycje pozostały rewolucyjne.  
  
−
===Bibliografia===
+
Pierwsze jaskółki, jak to jaskółki, mimo pojedynczych prób naśladowania, przeleciały i dopiero pod koniec XIX wieku (ponad 20 lat później) sytuacja na wsi dojrzała do kolejnych inicjatyw. Były to już inicjatywy podejmowane przez ziemianki - i jak się zdaje - nie odwołujące się do tamtych pierwszych doświadczeń. W oparciu o doświadczenia pracy "w swoich dobrach" światlejsze ziemianki próbują aktywizować sąsiadki.  
−
 
+
* [[Maria Kleniewska]], w 1895 roku zakłada początkowo tajne „Koła Pracy Kobiecej”, Tak stworzona organizacja kontynuuje swoje prace od 1902 już w formie legalnej jako Delegację Gospodyń Wiejskich i zmienia się '''w jedno''' Koło Gospodyń Wiejskich, które przyjmuje ostatecznie nazwę „Zjednoczone Koło Ziemianek". W tym środowisku będzie się stosować pojęcie "gospodyń wiejskich" i "ziemianek" wymiennie.  
−
Włodzimierz Mędrzecki W społecznościach lokalnych i w parafii. Kobiety w życiu publicznym wsi polskiej na przełomie wieków w: Kobiety i świat polityki. POLSKA NA TLE PORÓWNAWCZYM W XIX I W POCZĄTKACH XX WIEKU Zbiór studiów pod redakcją Anny Źarnowskiej i Andrzeja Szwarca, Warszawa 1994
+
* prawie równocześnie, w 1898, na terenach dzisiejszej Polski, a w ówczesnych Prusach Wschodnich [[Elisabet Boehm]] zakłada w rodzinnym Rastenburg (Kętrzynie), pierwsze wiejskie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins (LHV) czyli „Stowarzyszenia gospodyń domowych”. Pomysł chwycił i w 1905 roku 14 podobnych inicjatyw udało się połączyć w stowarzyszenie Prus Wschodnich w Królewcu.
−
 
 
−
Maria Urbaniak KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH STOWARZYSZENIA ZJEDNOCZONYCH ZIEMIANEK W LATACH 1905—1918.
 
−
 
 
−
[http://rcin.org.pl/Content/29210/WA004_19998_U8484_Karczewski-Liskow_oh.pdf WACŁAW KARCZEWSKI LISKÓW. DZIEJE JEDNEJ WSI POLSKIEJ 1937]
 
−
 
 
−
[http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/79165/10_M-Podkowski_Dzialalnosc-ks-Waclawa-Blizinskiego.pdf Podkowski Marek Działalność społeczno-gospodarcza ks. Wacława Blizińskiego w Liskowie (1900-1939) W: "Pro publico bono" : idee i działalność / red. Jacek Przygodzki, Maciej Marszał Wrocław  2016]
 
−
 
 
−
 
 
−
===Królestwo Polskie===
 
−
 
 
−
Opowieść o tutejszych KGW opuściliśmy w momencie gdy zarejestrowano w 1907 roku Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek i Centralne Towarzystwo Rolnicze. Obie organizacje wyrosły z jednego pnia Sekcji Rolniczej i były bliskie sobie ideowo i organizacyjnie. Po 1905 roku Narodowa Demokracja przyjęła lojalistyczny kurs, co zbliżyło ją do wielkiej własności ziemskiej i kościoła katolickiego. Ułatwiało to współpracę z ziemiankami, które
 
−
miały na sztandarach hasło "Z Bogiem i Narodem". Wiele z działań ziemianek związanych było z organizacjami związanymi z Kościelnymi. Dla przykładu [[Cecylia Plater-Zybek]] sama była członkinią zakonu [[Posłanniczki|Posłanniczek]], współzałożycielką [[Katolicki Związek Kobiet Polskich|Katolickiego Związku Kobiet Polskich]], zaś [[Maria Kleniewska]] sprowadziła do swych dóbr [[Służki]] i współpracowała ściśle z ks. [[Ignacy Kłopotowski|Ignacym Kłopotowskim]]. Rozwijał się ruch kółek różańcowych, które jak widzieliśmy na przykładzie Liskowa, mogły być wstępem do tworzenia Kół Gospodyń Wiejskich.
 
−
 
 
−
Wydaje się, że możemy się domyślać co działo się wtedy z KGW na wsiach. Domyślać się bo póki co w wielu opracowaniach pojawiają się głosy, że to temat nieprzebadany (uwaga ta w dużej mierze dotyczy wszystkich zaborów). Jedno jest pewne nie był to ruch masowy. tu warto zacytować  Marię Walewskią, zaangażowaną w prace Radomskiego Koła Ziemianek, która pisała: „Trzeba przyznać, że piękna i demokratyczna akcja zakładania wiejskich kółek nie powiodła się paniom ziemiankom i nigdy nie miała masowego charakteru.
 
−
Myślę, że zbyt wielka przepaść finansowa i kulturalna dzieliła wówczas dwór od chaty, aby
 
−
mogły ją zasypać dobre chęci jednostek, tym bardziej iż dziedziczkom brakowało wyrobienia
 
−
społecznego, a w chatach nagromadziło się tyle uraz i podejrzliwości, że nikły kaganek, nawet
 
−
najlepiej wygłoszonej pogadanki, nie mógł ich rozproszyć. Bywały wiejskie koła dobrze
 
−
rozwijające się. Ja sama widziałam takie w lecie 1915 r. w Korytnicy koło Węgrowa, założone
 
−
i prowadzone przez panią [[Maria Holder-Eggerowa|Marię Holder-Eggerową]]. [...] Dość dobrze funkcjonowało też koło
 
−
w Jeżowej Woli koło Radomia, założone przez panią Ksawerę Brześciańską. Na pewno były
 
−
i inne kółka dobrze pracujące, ale były to raczej «wyspy», wypadki sporadyczne" za [http://bazhum.muzhp.pl/media/files/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2001-t33-n4/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2001-t33-n4-s3-21/Dzieje_Najnowsze_kwartalnik_poswiecony_historii_XX_wieku_-r2001-t33-n4-s3-21.pdf Marek Przeniosło Chłopi i ziemianie Królestwa Polskiego w latach I wojny światowej — stosunki wzajemne DZIEJE NAJNOWSZE, ROCZNIK XXXIII — 2001, 4]
 
−
 
 
−
Zbieżmy fakty.  W 1912 było kół ziemianek czynnych 51, W 1913 - 99, w 1914 - 169. Liczyły one średnio po 20 osób czyli w 1914 było ich,  zapewne z zazwyczaj kierującymi nimi ziemiankami, 3508. Warto dodać, że wszystkich kół przed I wś było ok. 1455 z łączną liczbą członkiń 5111.
 
−
 
 
−
Ponoć pierwsze, jeszcze tajne, kółko ziemianek czynnych powstało w 1902 r. w Siedzowie w pow. garwolińskim, z inicjatywy Józefy Daszewskiej.
 
−
 
 
−
Największe było pewnie wspomniane wyżej, kółko w Korytnicy, gm. Sobolew, pow. garwoliński, które skupiało
 
−
100 kobiet — mieszkanek okolicznych wsi.
 
−
 
 
−
Na terenie powiatu sieradzkiego było tylko jedno koło ziemianek rzeczywistych do roku 1913 kiedy to powstało  kółko Dąbrówkowskie, w skład którego wchodziły także włościanki. Ogółem w latach 1910 - 1914, w całej guberni kaliskiej działało 14 kółek ZKZ, a ich zasięg terytorialny obejmował na ogół obszar jednego powiatu. (Kostrzewska)
 
−
 
 
−
Z kolei [[Maria Karczewska]] z majątku w Szreńsku pow. Mławski po 1912 organizuje w okolicznych wsiach 17 kół wiejskich "zrzeszających ziemianki, kobiety z drobnomieszczaństwa i włościanki".  
 
 
   
 
   
−
Koła ziemianek czynnych (gospodyń wiejskich) były wyodrębnioną częścią ZKZ (np. wychodziły dwa równoległe pisma pod tym samym tytułem [[Ziemianka]]) i zorganizowane w sekcję, a później w wydział kół gospodyń. Jednak podporządkowane władzom centralnym, które zdominowane były przez ziemanki rzeczywiste tak na poziomie zarządu jak i ogólnego zebrania delegatek kół. Koła gospodyń - pod przywództwem ziemianki [[Maria Karczewska|Marii Karczewskiej]] próbowały w latach 1917-1918 uzyskać większy wpływ i samodzielność. W efekcie w 1918 włączono do Zarządu Głównego ZKZ przedstawicielek KGW, a  wydział kół uzyskał zgodę na organizowanie odrębnych posiedzeń, poświęconych ustalaniu planów pracy w kołach gospodyń wiejskich. Aspiracje były jednak chyba większe.
+
===Tabela - pierwsze KGW===
−
 
 
−
W każdym razie, tuż przed odzyskaniem niepodległości w poszczególnych guberniach było odradzających się kół: lubelska — 13, warszawska — 10, piotrkowska — 6, kaliska — 3, płocka — 3, kielecka — 3, łomżyńska — l.
 
−
 
 
−
Wyjaśnienia wymaga również powstająca konkurencja. Pojawiąją się głosy, że już wówczas kółka gospodyń powstają przy
 
−
* Centralnym Towarzystwie Rolniczym
 
−
* Kółkach im. Stanisława Staszica
 
−
 
 
−
Jest wielce prawdopodobne, że pojawiały się pewne zaczątki tych "innych" kół. Ponoć [[Aniela Zdanowska‎]] założycielka "pierwszych Kół Gospodyń Wiejskich przy Centralnym Towarzystwie Rolniczym" (tak napisano na nagrobku) założyła KGW w Nowym Brzesku, Śmiłowicach, Sierosławicach, Gruszowie i Hebdowie. Jednak powstające wówczas koła przy kółkach rolniczych były najczęściej... inspirowane i prowadzone przez ziemianki (Kostrzewska 2008 s. 401). Sama Zdanowska pisze w swojej broszurze: Koła Gosp. Wiejskich przy C, T. R. powstały
 
−
w roku 1918 na życzenie kółek rolniczych Tow. Roln,
 
−
w Częstochowie, które uznały, że bez pracy oświatowej wśród kobiet nie będzie prawdziwego postępu
 
−
na wsi.
 
−
 
 
−
Dużą zasługę w tej pracy położył instruktor kółek roln, ś.p. Moczydłowski oraz jego żona."
 
−
 
 
−
Jeśli chodzi o kółka rolnicze im. Staszica i cały ruch zaraniarski, to nie udało się mi na razie znaleźć żadnego koła przed 1918. Ciekawą hipotezą jest myśl, że budowane na idei "Sami sobie" kółka rolnicze w początkowym okresie raczej próbowały włączyć chętne gospodynie do działań w kółkach rolniczych niż namawiać je do tworzenia własnych organizacji. Na razie dwa tropy [[Maria Grabińska]], która była '''przewodniczącym''' kółka w Uniejowie w guberni kaliskiej, czy [[Franciszka Bakuniak]], która była członkiem kółka w Udryczach w powiecie zamojskim.
 
−
 
 
−
Ideowy konflikt pomiędzy ruchem zaraniarskim (i ogólnie postępowym) a endecją i środowiskiem katolickim był bardzo silny. Jak wspomniałem walka była o wpływy na wsi i pomysł na samoorganizacje. Oddolne koncepcje "sami sobie" zderzały się z solidarystycznym hasłem "swój do swego", które początkowo w zaborze pruskim miało wydźwięk głównie antyniemiecki, a w końcu stało się hasłem antyżydowskim czy, na niektórych terenach, antyukraińskim.
 
−
 
 
−
Warto dodać, że spór ten dotyczył również edukacji kobiet wiejskich. Powstające wówczas pierwsze (por. [[Ludowe Szkoły Rolnicze]]) szkoły dla dziewczyn próbowały kształtować przyszłe obywatelki, ale różniły się co do wizji postawy, poza kwestiami gospodarczymi, ma mieć ta obywatelka. To wychowanki tych szkół stanowiły kadry przyszłych inicjatyw, prowadziły ochronki, tworzyły koła gospodyń. Taką działaczką po szkole w Kruszynku była związana z kółkami Staszica [[Maria Chmielecka]].
 
−
====Bibliografia====
 
−
 
 
−
Ewelina Kostrzewska Aktywność organizacyjna ziemianek w Królestwie Polskim na poczatku XX wieku. Wybrane zagadnienia. w: Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc (red.) Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), Warszawa 2008.
 
−
 
 
−
[http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_14053/c/fh3Maria_Urbaniak59_75.pdf Maria Urbaniak KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH STOWARZYSZENIA ZJEDNOCZONYCH ZIEMIANEK W LATACH 1905—1918]
 
−
 
 
−
===Kurs AU - teksty do dyskusji===
 
−
 
 
−
[[O zakładaniu kół włościanek]]
 
−
 
 
−
=(c.d.n.)=
 
−
 
 
−
bardzo będę wdzięczni za korekty, uzupełnienia, glossy, dopiski... [https://www.facebook.com/Muzeum-Dzia%C5%82alno%C5%9Bci-Spo%C5%82ecznej-959634544242379 dyskusja toczy się na facebooku]
 
−
 
 
−
=Szukamy historii lokalnych=
 
  
 
{| class="wikitable" | style="width: 100%"
 
{| class="wikitable" | style="width: 100%"
Linia 199: Linia 62:
 
| =
 
| =
 
|-
 
|-
 +
| 1900
 +
| Bartenstein (Bartoszyce)
 +
| Prusy Wschodnie
 +
| Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins
 
| =
 
| =
−
| =
+
|-
 +
| 1903
 +
| Lötzen (Giżycko)
 +
| Prusy Wschodnie
 +
| Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins
 
| =
 
| =
 +
|-
 +
| 1904
 +
| Treuburg (Olecko), Goldap (Gołdap), Osterode (Ostróda) i Rössel (Reszel)
 +
| Prusy Wschodnie
 +
| Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins
 
| =
 
| =
 +
|}
 +
 +
=Do I w.ś.=
 +
[[KGW - do1914|całość rozdziału]]
 +
 +
To czas powolnego tworzenia się kół ziemianek, które praktycznie od samego początku zaczęły myśleć o "młodszych siostrach" czyli kobietach ze wsi. To  wtedy pojawiło się rozróżnienie na ziemianki rzeczywiste, te z dworu i czynne, czyli ze wsi. Ale przecież nawet takie rozróżnienie może być mylące nie pokazuje bowiem różnic między kobietami z zagród drobnoszlacheckich i ludności chłopskiej, która często odnosiła się do "pańskich" inicjatyw z rezerwą. Zbierzmy fakty. W Królestwie 1912 było kół ziemianek czynnych 51, w 1913 - 99, w 1914 - 169. Liczyły one średnio po 20 osób, czyli w 1914 roku członkiń było (zapewne wraz z zazwyczaj kierującymi nimi ziemiankami) ok. 3508. W tym czasie wszystkich było ok. 1455, z łączną liczbą członkiń 5111.
 +
 +
W zaborze pruskim powstają nieliczne, zakładane w poszczególnych dobrach przez ziemianki wielkopolski, koła włościanek (nazwa ta utrzyma się w II Rzeczpospolitej).
 +
 +
W zaborze austriackim też mamy inicjatywy ziemianek (oczywiście z tradycyjnymi różnicami w Galicji Wschodniej i Zachodniej) tworzenia kół ziemianek i wiejskich oddziałów kobiecych przy kółkach rolniczych. Jednak i tu ruch nie był masowy. W roku 1912 funkcjonowały w Galicji tylko 43 oddziały kobiece na 2 tysiące kółek rolniczych, ale ruch ten rozwijał się aż do wybuchu I wojny światowej.
 +
 +
 +
{| class="wikitable" | style="width: 100%"
 +
! style="width: 6%"| data powstania
 +
! style="width: 29%"| miejscowość
 +
! style="width: 15%"| prowincja
 +
! style="width: 28%"| informacje dodatkowe
 +
! style="width: 25%"| źródła
 +
|-
 +
| colspan=5 align="center" bgcolor="FED66B" |'''KGW'''
 +
|-
 +
| 1902
 +
| Siedzów pow. garwoliński,
 +
| Królestwo
 +
| z inicjatywy Józefy Daszewskiej
 +
| ponoć pierwsze, jeszcze tajne, kółko ziemianek czynnych
 +
|-
 +
| ?
 +
| Korytnica koło Węgrowa,
 +
| Królestwo
 +
| [[Maria Holder-Eggerowa]]
 
| =
 
| =
 
|-
 
|-
 +
| ?
 +
| Jeżowa Wola koło Radomia,
 +
| Królestwo
 +
| założone przez Ksawerę Brześciańską
 
| =
 
| =
−
| =
+
|-
 +
| 1907
 +
| Żegocin
 +
| Wielkopolska
 +
| [[Teofilia Chłapowska]]
 +
| [[KGW - Żegocin]]
 +
|-
 +
| 1910
 +
| Kościeszki,
 +
| Wielkopolska
 +
| Emilia Zakrzewska
 
| =
 
| =
 +
|-
 +
| 1910 
 +
| Myjomice
 +
| Wielkopolska
 +
| Józefa Wężykówna
 
| =
 
| =
 +
|-
 +
| 1911/1912
 +
| Ostrowiec i Mikorzyn k. Kępna.
 +
| Wielkopolska
 +
| siostry Wężykówny (Józefa Wężykówna i Wanda Niegolewska)
 
| =
 
| =
 
|-
 
|-
 +
| 1911
 +
| Schwersenz (Swarzędz) i Dörrwalde (?)
 +
| Wielkopolska
 +
| niemieckie koła gospodyń
 
| =
 
| =
−
| =
+
|-
−
| =
+
| 1913
−
| =
+
| 1) Żoń, 2) Szczepankowo (pow. Szubin) i w 3) Gembice (pow.mogileński)
 +
| Wielkopolska
 +
| 1) założone przez p. Nieżychowską z Żonia (najprawdopodobniej Stowarzyszenie Kobiet Włościanek w Żoniu), 2) ?, 3) (kółko włościańskie dla kobiet z inicjatywy prezesa kółka włościańskiego p. Szumlańskiego z Kątnego)
 
| =
 
| =
 +
|}
 +
 +
=I wojna światowa=
 +
[[KGW - I wojna|całość rozdziału]]
 +
 +
Generalnie dotychczasowe koła gospodyń wiejskich (ziemianek czynnych) zaprzestały działalności. Ziemianki angażowały się głównie w działania pomocowe (np. w komitetach obywatelskich, komitetach niesienia pomocy). Jednak pojawiła się na wsi (w zaborze rosyjskim i austriackim) nowy typ organizacji kobiet wiejskich - wiejskie koła Ligi Kobiet (Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego czy Ligi Kobiet Galicji i Śląska. 
 +
 +
W Królestwie w sumie [https://polona.pl/item/l-k-p-w-sprawozdanie-ogolne-1913-1917-rok,NzUyNTcyODk/35/#info:metadata Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku] mówi o założonych 195 kołach (w tym 164 działających w 1917 roku), z czego 57 to koła ludowe (w tym 39 działających). Przestrzennie wyglądało to tak: w okręgu warszawskim ludowe koło założono 1 (działające 1), w podokręgu płockim 1 (1), podokręgu włocławskim 1 (1), okręgu łódzkim 1 (1), okręgu częstochowskim 4 (1), okręgu łukowskim 7 (7), okręgu lubelskim 21 (12), podokręgu zwierzynieckim 8 (4), okręgu kieleckim 8 (6), okręgu olkuskim 4 (2), okręgu piotrowskim 1 (1). W okręgach siedleckim, kaliskim, radomskim i zagłębiowskim nie było kół wiejskich.
 +
 +
W Galicji początkowo są to głównie koła miejskie, ale już w 1916 było kilkadziesiąt (?) [https://polona.pl/item/sprawozdanie-z-dzialalnosci-ligi-kobiet-galicyi-i-slaska-za-pierwszy-rok-istnienia,Nzk3MDMzOTY/#info:metadata "filii, rekrutujących członkinie z pośród włościanek, zorganizowanych przeważnie przez pobliskie koła miejskie, jak to miało miejsce w Stanisławowie, Lwowie, Dolinie, Domaradzu, Rudawie, Żółkwi, Suchej, Ropczycach, Myślenicach, Gródku Jagiellońskim, Przeworsku, Makowie, Limanowej etc]". O tym jak to mogło wyglądać dowiadujemy się ze [https://polona.pl/item/sprawozdanie-zarzadu-kola-ligi-kobiet-w-myslenicach-1-czerwca-1915-29-lutego-1916,Nzk2OTg2NTU/5/#info:metadata Sprawozdania Zarządu Koła w Myślenicach]: "we wsiach okolicznych Dolna wieś, Górna wieś, Stróża, Droginia, Polanka, Jawornik, Jasienica i Borzęta, członkinie sekcyi urządzały, mniej więcej raz w miesiąc pogadanki i odczyty dla kobiet wiejskich w których te coraz chętniej biorą udział. Do ożywienia działalności oświatowej po wsiach przyczyniła się nader, gorliwa i ochocza praca WP. Anny Sokołowskiej z Warszawy, która z zaparciem swej osoby z zapałem spieszy na każdą choćby niezajętą placówkę".
 +
 +
Pierwsze ligi włościańskie, jak sugeruje artykuł obok, powstały w
 +
* Lipniku (obecnie Bielsko-Biała - było też kołem długo działającym jeszcze 10 listopada 1918 zorganizowało przedstawienie i zabawę taneczną, z których to imprez dochód w połowie przeznaczony został na dom ludowy w Lipniku, a w połowie na "Ognisko sierót po legionistach w Rabce"),
 +
* Nadbrzeziu (obecnie Sandomierz?),
 +
* Grębowie (powiat tarnobrzeski?).
 +
 +
Czas I wojny to z jednej strony współdziałanie różnych organizacji kobiecych na rzecz politycznych praw kobiet, ale też znaczącego ich ideologicznego podziału. Szczególną rolę spełnił tu Kościół Katolicki, momentami wprost atakujący z ambon działania ligi kobiet - w niektórych okręgach wręcz zaangażowanym kobietom "odmawiano rozgrzeszenia i posług religijnych, ich dzieci były szykanowane przez katechetów w szkołach".
 +
 +
Działania ligi kobiet na wsi (tu specjalną role pełniły nauczycielki ludowe), które poza szerokim wsparciem dla inicjatywy legionowej (często dla synów, ojców, braci, narzeczonych) miały wymiar edukacyjny i pomocowy i, zapewne, miały wymiar edukacji obywatelskiej kobiet.
 +
 +
===Tabela - Koła włościańskie LK WP w 1917===
 +
 +
Niepełny zestaw kół włościańskich Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego z 1917 roku za [https://polona.pl/item/l-k-p-w-sprawozdanie-ogolne-1913-1917-rok,NzUyNTcyODk/35/#info:metadata Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku]
 +
 +
(*) [http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Studia_Muzealno_Historyczne/Studia_Muzealno_Historyczne-r2015-t7/Studia_Muzealno_Historyczne-r2015-t7-s81-97/Studia_Muzealno_Historyczne-r2015-t7-s81-97.pdf uzupełnienia za: Kamila Cybulska Kobiety w ruchu niepodległościowym na ziemi kieleckiej w latach 1914–1918 Studia Muzealno-Historyczne 7, 2015]
 +
 +
{| class="wikitable sortable"
 +
! koło !! okręg  !! data powstania !! ilość członkiń !! określenie
 +
|-
 +
| Stanisławów || warszawski|| II. 1916 || 11 || wiejskie
 +
|-
 +
| Markuszów || lubelski || IX. 1915 || 10 || ludowe
 +
|-
 +
| Potok Wielki || lubelski || IX 1915 || 26 || ludowe
 +
|-
 +
| Dzierżkowice || lubelski || X 1915 || 28 || ludowe
 +
|-
 +
| Paulinów || lubelski || X 1915 || 11 || ludowe
 +
|-
 +
| Wandalin || lubelski || VIII 1916 || 6 || wiejskie
 +
|-
 +
| Księżomierz|| lubelski || VIII 1916 || 17 || wiejskie
 +
|-
 +
| Małochnia || lubelski || XII 1916 || 56 || wiejskie
 +
|-
 +
| Boby || lubelski || II 1917 || 8 || wiejskie
 +
|-
 +
| Tłuchów || płocki || I 1917 || 14 || ludowe
 +
|-
 +
| Brzeg || kaliski || XI 1916 || 7 || wiejskie
 +
|-
 +
| Retkinia || łódzki || I 1917 || 8 || ludowe
 +
|-
 +
| Skomlin || częstochowski || I 1917 || 13 || ludowe
 +
|-
 +
| Praszka || częstochowski || I 1917 || 40 || ludowe
 +
|-
 +
| Wola Rudnicka || częstochowski || II 1917 || 6 || ludowe
 +
|-
 +
| Trzebieszów || łukowski || V 1916 || 16 || ludowe
 +
|-
 +
| Stoczek || łukowski || V 1916 || 19 || ludowe
 +
|-
 +
| Ciężkie || łukowski||  VIII 1916 || 24 || ludowe
 +
|-
 +
| Wesołówka || łukowski||  III 1917 || 32 || ludowe
 +
|-
 +
| Ciężkowizna || łukowski||  IV 1917 || 18 || ludowe
 +
|-
 +
| Serokomia || łukowski||  V 1916 || 12 || ludowe
 +
|-
 +
| Nowa Wróblica || łukowski||  IV 1917 || 24 || ludowe
 +
|-
 +
| Motycz || ?||  X 1915 || 6 || ludowe
 +
|-
 +
| Zakrzówek || ?||  V 1916 || 30 || wiejskie
 +
|-
 +
| Terespol (Bukowina) || p. zwierzyniecki ||  I 1916 || 15 || ludowe
 +
|-
 +
| Szczebrzeszyn || p. zwierzyniecki ||  XI 1916 || 20 || ludowe
 +
|-
 +
| Sobieszczany || p. zwierzyniecki ||  I 1917 || 12 || ludowe
 +
|-
 +
| Koniusze || kielecki ||  - || 20 || wiejskie
 +
|-
 +
| Topola || kielecki ||  - || 11 || wiejskie
 +
|-
 +
| Łyżkowice* || kielecki ||  - || 9 || wiejskie
 +
|-
 +
| Kazimierza Wielka* || kielecki ||  - || 25 || wiejskie
 +
|-
 +
| Sułowice* || kielecki ||  - || 9 || wiejskie
 +
|-
 +
| Sułoszowa || olkuski ||  VII 1915 || 18 || włościańskie
 +
|-
 +
| Sławków || olkuski ||  VI 1915 || 9 || włościańskie
 +
|-
 +
| Zagórowa || olkuski ||  VIII 1915 || ? || włościańskie
 +
|-
 +
| Gołoszyn || olkuski ||  X 1915 || ? || włościańskie
 +
|-
 +
| Biskupia Wola || piotrkowski ||  III 1917 || 7 || ludowe
 +
|}
 +
 +
=II Rzeczpospolita=
 +
[[KGW - II RP|całość rozdziału]]
 +
 +
W II RP ruch kół gospodyń wiejskich daleki był od jednolitości. Poszczególne dzielnice (podziały pozaborowe), poszczególne województwa miały swoje niezależne struktury. Ilustracją może być tu poniższa tabela:
 +
 +
===Stan ilościowy organizacji kobiecych wiejskich na dzień 1 kwietnia 1937===
 +
za Dąbrowski Kazimierz, Radziejowska Wanda, Kobyliński Zygmunt: Prace zespołowe wsi. Warszawa 1938
 +
 +
{| class="wikitable sortable"
 +
! Nazwa organizacji !! Zasięg województw (powiaty objęte)  !! Liczba kół !! Liczba członkiń
 +
|-
 +
| Centralna Organizacja KGW przy Centralnym Towarzystwie Organizacyi i Kółek Rolniczych w Warszawie (*) || 9 (118) || 2.388 || 44.561
 +
|-
 +
| Związek Włościanek Wielkopolskich w Poznaniu || 1 (27) || 294 || 10.000
 +
|-
 +
| Związek KGW ziem południowo-wschodnich we Lwowie || 3 (55) || 750 || 17.231
 +
|-
 +
|  Związek KGW przy Małopolskim Towarzystwie Rolniczym w Krakowie(*) || 1 (17) || 372 || 8.599
 +
|-
 +
| Pomorskie Zrzeszenie KGW w Toruniu || 1 (16) || 191 || 3.712
 +
|-
 +
| Sekcja Wiejska przy Towarzystwie Polek w Katowicach(*) || 1 (9)||  226 || 15.352
 +
|-
 +
| RAZEM || 16 (242) ||  4.221 || 99.455
 +
|}
 +
 +
(*) nie posiada osobowości prawnej.
 +
 +
Ale do podziałów terytorialnych dochodziły też podziały ideowe. Te napięcia na terenie byłego Królestwa Polskiego ilustruje graf, gdzie poza kolejnymi rozłamami i zjednoczeniami, widać trzy główne ideowe tendencje w działalności KGW:
 +
* inicjowanych i wspieranych przez ziemianki (Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek - SZZ) silnie związane z religią katolicką,
 +
* działających przy kółkach rolniczych związanych z Centralnym Towarzystwem Rolniczym (CTR) - pod wpływami głównie narodowej demokracji
 +
* działających przy kółkach rolniczych związanych z ruchem ludowym
 +
 +
[[Plik:KGW IIRP graf2.png]]
 +
 +
==Tabela - KGW w SZZ 1920 b. zabór rosyjski==
 +
 +
Stan KGW (bez kół ziemianek rzeczywistych) zrzeszonych w Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek w 1920
 +
[http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/publication?id=41000&from=&dirids=1&tab=1&lp=1&QI=023F8613FD563AC066ABD90F2CF72437-1 za: Kalendarz Ziemianki 1921]
 +
 +
{| class="wikitable sortable"
 +
! okręgi SZZ !! nazwy kół 
 +
|-
 +
| '''Ziemia Kaliska:''' || Brudzewskie, Chrząstowskie, Kazimierskie, Kłodawskie, Leśnicowskie, Sileckie, Siemkowickie, Szadkowska Spójnia, Topolskie, Tumskie, Wituńskie, Wolsko-Łobudzickie
 +
|-
 +
| '''Ziemia Kielecka:''' || Mąchocickie, Oblęgorskie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Staweckie,
 +
|-
 +
| '''Ziemie Kresowe:''' || "Kresowe Ziemianki" (Wołyń)
 +
|-
 +
| '''Ziemia Lubelska:'''  || Dubienkowskie, Konopnickie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Stawęckie,
 +
|-
 +
| '''Ziemia Łomżyńska:''' || Bogutowskie, Czerwińskie, Gasewskie, Jutrzenka, Jabłonowskie, Księżyc, Łukowieckie, Małkińskie, Rembińskie, Romanowskie, Społem, Strzecha, Słoniawskie, Suchcickie, Zjednoczenie,
 +
|-
 +
| '''Ziemia Płocka:''' ||  Bieńkowskie, Chojnowskie, Dąbrowskie, Dębogórskie, Dozinkowskie, dzierzgowskie, Głodowskie, Gołymińskie, Kikolskie, Kęczewskie, Klicowskie, Krempskie, Krzynowłoskie, Kuczborskie, Lekowskie, Leśniewskie, Lewiczyn-Mławski, Ligowskie, Ługowskie, Łysakowskie, Małoturskie, Modlińskie, Nidzgorskie, Obrębskie, Pawłowskie, Proboszczowickie, Raciązkie, Rostkowskie, Sadłowskie, Sierpeckie, Sułkowskie, Szreńskie, Ujazdowskie, Wielkoturskie, Wisinkowskie, Wodnickie, Wietrzfnia, Wólczyńskie, Zielonowskie,
 +
|-
 +
| '''Ziemia Piotrkowska:''' || Barycko-Ostrowskie, Będkowskie, Bełchatowskie, Białoszlacheckie, Częstochowskie, Dobrońskie, Dubidzkie, Gajecickie, Gałkowskie, Krzepcowickie, Kurzeszyńskie, Lubieckie, Łasko-Zduńsko-Wolskie, Majkowskie, Marzenińskie, Marzęcickie, Mierzęcickie, Nagórzyckie, Piotrkowsko-Gorzkowickie, Polichnowskie, Rzeczyckie, Sędziejowickie, Siemońskie, Szczekanickie, Strzeleckie, Witowskie, Wola-Więzowa, Wygiełzowskie, Wiewiecko-Wolskie, Wolborskie, Żarnowieckie, Zorza,
 +
|-
 +
| '''Ziemia Radomska:''' || Białaczewskie, Fałkowskie, Florjanowskie, Jeżowolskie, Polickie, Przedświt, Winiarskie, Wilczowolskie,
 +
|-
 +
| '''Ziemia Siedlecka:''' || Borowskie, Chromińskie, Kopciowskie, Korytnickie, Krzymoskie, Radoryskie, Ruchnowskie, Rogowskie, Sadowne, Siedzowskie, Szkopowskie, Skrzeszewskie, Sabniowskie, Sokołowskie, Starowiejskie, Stoczkowskie, Węgrowskie, Zbuczyńskie,
 +
|-
 +
| '''Ziemia Suwalska:''' || Sudawskie,
 +
|-
 +
| '''Ziemia Warszawska:''' || Bąkowskie, Baboszewskie, Boniewskie, Boglewickie, Bolimowskie, Budziszyńskie, Chynowskie, Choceńskie, Chyliczkowskie, Czerniakowskie, Czerskie, Dalborskie, Dębnowolskie, Dźwignia, Drwalewskie, Dańkowskie, Dzierzbickie, Główczyńskie, Gliznowskie, Głogowieckie, Giżyckie, Górskie, Grabskie, Grzybowskie, Jakubowskie, Jasienickie, Józefowskie, Jazgarzewskie, Jeziorkowskie, Jonieckie, Kaszewskie, Klekowskie, Kurdwanowskie, Kłobskie, Kozietulskie, Kroczewskie, Królewskie, Kruszyńskie, Księżanka, Kukalskie, Kurowskie, Lesznowoslkie, Lewiczyn Grójecki, Lisowskie, Lubańskie, Łączność, Łąkoszyńskie, Łęckie, Michałowickie, Miechowickie, Młodych Ziemianek, Mogielnickie, Miłość, Olszanieckie, Ostrołęckie, Oszkowickie, Oporowskie, Orłowskie, Pawłowickie, Pleckowskie, Pomoc, Popowickie, "Promień", Promieńskie, Pszcółka, Pniewskie, Radziejowickie, Rembertowskie, Rybienkowskie, Rykalskie, Skibińskie, Skórzewskie, Święcińskie, Skołatowskie, Słomczyńskie, Sokołowskie,Smardzewskie, Smiłowickie, Spójnia, Strzegocińskie, Społem, Stradzewskie, Szpondowskie, Tarchomińskie, Turowickie, Wareckie, Wiara, Winnickie, Wilhelmowskie, Wituńskie, Wienieckie, Wieniec, Wolsko Kałkowskie, Worowskie, Wrociszewskie, Wspólna Praca, Wytrwałość, Zarębskie, Załusińskie, Złakowskie, Żychlińskie, Zgoda Grójecka, Załuskowskie,
 +
|}
 +
 +
==Zestawienie - KGW w Związku Włościanek Wielkopolskich w 1926==
 +
za Anna Kosmowska-Kowalska Kółka Rolnicze Poznania i okolicy 1866-1939. Wielkopolskie Kółka Włościanek 1907-1938, Poznań 1992 (w nawiasie data powstania najstarszych kół)
 +
 +
{| cellspacing="3"
 +
|width=300|
 +
1 Buk (1918)
 +
 +
2 Bonikowo
 +
 +
3 Boruszyn
 +
 +
4 Bytyń
 +
 +
5 Czermin
 +
 +
6 Czerlejno
 +
 +
7 Czarnków
 +
 +
8 Czempin
 +
 +
9 Chełmnce
 +
 +
10 Chomiąża
 +
 +
11 Dąbrówka Kośc.
 +
 +
12 Dłużyna
 +
 +
13 Doruchów
 +
 +
14 Gostyczna
 +
 +
15 Gościeszyn
 +
 +
16 Gozdowo
 +
 +
17 Gulcz (1918)
 +
 +
18 Grodzisk
 +
 +
19 Jarogniewice
 +
 +
20 Juńcewo
 +
 +
21 Kiekrz (1918)
 +
 +
22 Kościeszki (1910)
 +
|width=300|
 +
23 Kucharki (1918)
 +
 +
24 Krążki
 +
 +
25 Karmin
 +
 +
26 Krępkowo
 +
 +
27 Konarzewo
 +
 +
28 Kaźmierz
 +
 +
29 Kórnik
 +
 +
30 Lubasz (1918)
 +
 +
31 Lutogniew
 +
 +
32 Łagiewniki (1918)
 +
 +
33 Lusowo
 +
 +
34 Kliny
 +
 +
35 Myjomice (1910)
 +
 +
36 Mikorzyn (1910-1912)
 +
 +
37 Maniewo
 +
 +
38 Mokronos
 +
 +
39 Michorzewo
 +
 +
40 Markowice
 +
 +
41 Nietrzanowo
 +
 +
42 Niechanowo
 +
 +
43 Otorowo
 +
 +
44 Ostroróg
 +
|width=300|
 +
45 Pęckowo
 +
 +
46 Potulice (1918)
 +
 +
47 Przemęt
 +
 +
48 Parkowo
 +
 +
49 Psarskie
 +
 +
50 Obra
 +
 +
51 Pruśce
 +
 +
52 Siemianice
 +
 +
53 Środa
 +
 +
54 Siedlimowo (1918)
 +
 +
55 Śrem
 +
 +
56 Szamotuły
 +
 +
57 Szemborowo
 +
 +
58 Sokolniki
 +
 +
59 Strzelna
 +
 +
60 Starygród
 +
 +
61 Wyskoć
 +
 +
62 Września
 +
 +
63 Wójcin (1918)
 +
 +
64 Więckowice
 +
 +
65 Wylatowo
 +
 +
66 Żoń (1913)
 +
 +
67 Żytowiecko (1918)
 +
|}
 +
 +
=PRL=
 +
[[KGW - PRL|całość rozdziału]]
 +
 +
Historia KGW w PRL-u wcale nie jest lepiej rozpoznana niż ta z 20-lecia międzywojennego. Coraz więcej jest jednak opisów (najczęściej bardzo pobieżnych w oparciu o kroniki konkretnych KGW) lokalnych historii.
 +
 +
W czasie umacniania się "władzy ludowej" (1944-1947) zapewne powstawały oddolnie KGW, które odwoływały się do tradycji przedwojennych kół i były traktowane jako reakcyjne. Już pod
 +
koniec grudnia 1944 r. komuniści powołali w Lublinie Związek Samopomocy Chłopskiej (ZSCh), który miał zastąpić kółka rolnicze, i ustawowo przekazali nowo powstałej organizacji majątek Kółek Rolniczych. W sierpniu 1945 roku powstała Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet (SOKL, a później Liga Kobiet LK), która nazwą odwoływała się do organizacji przedwojennej, a wkrótce miała stać się monopolistką w kwestii organizowania się kobiet w PRL.
 +
 +
Początkowo formalnie apolityczna i skupiona na pracy charytatywnej SOLK, gdzieś tak od referendum 1946 roku zaczyna się upolityczniać.Pod koniec roku 1947, dochodzi do ujednolicenia ruchu kobiecego na wsi. Działające do tej pory Inspektoraty Kobiece przy ZSCh przekształcały się, przy pomocy Ligi, w KGW przy ZSCh, a ich członkinie wstępowały równocześnie do SOLK. Z kolei wiejskie koła Ligi przekazano ZSCh (przypomina to czasy, gdy ziemianki zakładały i przewodziły kołom gospodyń przy CTR).
 +
 +
Po 1949 wraz z próbami pogłębienia socjalizmu na wsi rola kół malała chociażby z uwagi zarówno na religijne nastawienie większości kobiet wiejskich, jak i stosunek wsi do kolektywizacji. Dopiero powolny proces destalinizacji i uwolnienie, po 1956 roku, oddolnej inicjatywy w postaci powstawania kółek rolniczych i likwidacja ZSCh zaczęła nowy etap w funkcjonowaniu Kół.
 +
 +
Tak jak do 1956 KGW to w dużej mierze historia LK, tak później to już historia Kółek Rolniczych (KR). W czasie odwilży odrodziły się oddolne kółka, a wraz z nimi Koła Gospodyń Wiejskich, które afiliowały się przy KR. Pełniły one zarówno funkcje gospodarcze (hodowla drobiu, wypożyczalnie sprzętu i naczyń na większe imprezy) co przy gospodarce niedoboru dawało szanse dostępu do deficytowych towarów, jak i organizowało działalność kulturalną (zespoły ludowe, wycieczki krajoznawcze). Czas PRL-u to czas organizacji masowej. Oczywiście dane z oficjalnych statystyk budzą watpliwości, to jednak wskazują na pewne trendy. Dane za podaję za Justyna Zajko-Czochańska, uzupełniając o dane Ligi Kobiet z 1950.
 +
 +
{| class="wikitable" | style="width: 70%"
 +
! style="width: 10%"| =
 +
! style="width: 10%"| 1938
 +
! style="width: 10%"| 1950
 +
! style="width: 10%"| 1961
 +
! style="width: 10%"| 1973
 +
! style="width: 10%"| 1984
 +
! style="width: 10%"| 1998
 +
! style="width: 10%"| 2003
 +
|-
 +
|członkiń
 +
| 99 500
 +
| 503 044
 +
| 220 951
 +
| 1 200 000
 +
| 1 171 000
 +
| 857 800
 +
| 398 200
 +
|-
 +
| kół
 +
| 4 200
 +
| 21 699
 +
| 11 469
 +
| 34 000
 +
| 35 300
 +
| 25 847
 +
| 18 143
 +
|}
 +
 +
Mamy masowa organizację, która rozwija się (masowo) właśnie w systemie centralistycznym, gdzie najwyższe "uzwiązkowienie" przypada na lata 50-te i koniec lat 70-tych. Jaka więc była historia KGW w "rozkwicie" PRL-u? Inaczej będzie to wyglądało z punktu widzenia konkretnego koła inaczej z punktu widzenia oficjalnych statystyk.
 +
 +
=Podsumowanie=
 +
 +
Nie ma jednej historii KGW i trudno też jednoznacznie ocenić rolę tej formy samoorganizacj na wsi. Wydaje się w  różnych latach pełniły one różne funkcje, były miejscem walki ideowej sił zewnętrznych (politycznych, religijnych, kulturowych), ale też mogły (choć nie musiały) pełnić niekiedy inne role. Co do roli poszczególnych kół, to zbyt mało wiemy o ich wpływie kół na rozwój lokalny, na tworzenie tożsamości środowiskowej. Były raczej miejscem rozwoju osobistego czy sposobem zagospodarowania czasu wolnego, wspieraniu procesów modernizacyjnych czy raczej obroną tradycyjnych wartości, emancypacji kobiet wiejskich czy petryfikacji wsi? Trzeba szukać odpowiedzi.
 +
 +
{| class="wikitable" | style="width: 70%"
 +
! style="width: 30%"| data powstania
 +
! style="width: 70%"| miejscowość
 +
 +
|-
 +
| colspan=5 align="center" bgcolor="FED66B" |'''KGW'''
 +
|-
 +
| 1945
 +
| [[KGW - Wrocki]], [[KGW - Łęki Dukielskie]], [[KGW - Stara Wieś I]](?)
 +
|-
 +
| 1948
 +
| [[KGW - Choroń]], [[KGW - Stare Kozłowice]], [[KGW - Strojec]], [[KGW - Żarki]],
 
|-
 
|-
−
| =
+
| 1949
−
| =
+
| [[KGW - Męcina]]
−
| =
 
−
| =
 
−
| =
 
 
|-
 
|-
−
| =
+
|1955
−
| =
+
|[[KGW - Siedliska]] (?),
−
| =
+
 
−
| =
+
 
−
| =
 
 
|}
 
|}
  
Linia 241: Linia 545:
  
 
[http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_14053/c/fh3Maria_Urbaniak59_75.pdf Maria Urbaniak KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH STOWARZYSZENIA ZJEDNOCZONYCH ZIEMIANEK W LATACH 1905—1918 ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS, FOLIA HISTORICA 3, 1981]
 
[http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_14053/c/fh3Maria_Urbaniak59_75.pdf Maria Urbaniak KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH STOWARZYSZENIA ZJEDNOCZONYCH ZIEMIANEK W LATACH 1905—1918 ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS, FOLIA HISTORICA 3, 1981]
 +
 +
[https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/9345/1/CNISK_1_2020_M_Bauchrowicz-Tocka_Ewolucja_celow_Ligi_Kobiet.pdf Maria Bauchrowicz-Tocka Ewolucja celów Ligi Kobiet w latach 1945–1989 w świetle jej statutów]
 +
 +
Dariusz Jarosz, Idee, programy i realia: funkcje Ligi Kobiet w porządku
 +
instytucjonalnym Polski Ludowej (1945−1957), [w:] Działaczki społeczne,
 +
feministki, obywatelki. Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich
 +
po 1918 roku (na tle porównawczym), t. 2, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska,
 +
A. Szwarc, Warszawa 2009,
 +
 +
[https://issuu.com/przestrzenkobiet/docs/szlaki_kobiet Małgorzata Kowalska Historia kołem się toczy w: Szlaki kobiet. Przewodniczka po Polsce emancypantek pod red. Ewy Furgał wyd. Fundacja Przestrzeń Kobiet Kraków 2015]
 +
 +
[http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-012f5015-f233-4285-bf97-bc8a8a3a0e3d/c/2673-8410-1-PBKoziol.pdf Ryszard Kozioł Samorządność wiejska i próby jej modernizacji w czasach pierwszej „Solidarności” Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica X (2013) Folia 132]
 +
 +
[https://www.academia.edu/40508446/Kilka_uwag_na_temat_k%C3%B3%C5%82_gospody%C5%84_wiejskich Grzegorz KRAWIEC Kilka uwag na temat kół gospodyń wiejskich Gubernaculum et Administratio 1(19)/2019]
 +
 +
[http://bc.wydawnictwo-tygiel.pl/public/assets/465/Polska%20XX%20wieku%20w%20%C5%9Bwietle%20bada%C5%84%20historycznych%20i%20spo%C5%82ecznych.pdf Katarzyna Rosół Koła Gospodyń Wiejskich w PRL-u – modernizacja czy petryfikacja wsi? w Joanna Jędrzejewska, Magdalena Śliwa (red.) Polska XX wieku w świetle badań historycznych i społecznych, Lublin 2020]
 +
 +
 +
==Poszukiwane==
 +
 +
Historia kołami się toczy (prezentacja Kół Gospodyń Wiejskich gminy Gdów), red. B. Rotter, Gdów 2010.
 +
 +
150-lecie Kół Włościanek 1864-2014. Wanda Niegolewska. Patronka Wielkopolskich Kół Włościanek 1918-1938 Buk 2014
 +
 +
Jarosław Poszepczyński, Historia Kółek Rolniczych, Kół Gospodyń Wiejskich na ziemiach polskich 1862–2012, Warszawa 2012,
 +
 +
Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa Z dziejów kobiety wiejskiej Szkice  historyczne 1861-1945
 +
 +
Jolanta Kamińska-Kwak Polski ruch kobiecy w województwie śląskim w latach 1922-1939, Katowice 1998
 +
 +
M. Urbaniak, Organizacja i dziaÆalno¥ì KGW CTOiKR w latach 1930–1939, „Rocznik £ódzki”
 +
t. XXII/XXV/, 1977

Aktualna wersja na dzień 23:31, 22 cze 2021

 To jest tekst tworzony w ramach kursu AU w celach samokształceniowych

W tabelach pierwsze próby zebrania informacji o lokalnym działaniu poszczególnych kół.

Członkinie KGW z Liskowa w charakterystycznych strojach

Nieprosta historia Kół Gospodyń Wiejskich

Historia KGW nie jest tak prosta, jak się ją przedstawia. Więcej, daleka jest od jednoznaczności, a więc można ją interpretować na różne sposoby. Z pewnością prosta opowieść, jaką się opowiada przy wszelkich okazjach, jest nie tyle próbą uproszczenia, co zbanalizowania tych doświadczeń. To tak, jakby o kimś powiedzieć, że się urodził, dorastał i zmarł. Niby prawda, ale przecież nic nieznacząca prawda...

Początki

całość rozdziału

Wiadomo, że "pierwsze jaskółki" pojawiły się na Pomorzu (1866) i w Królestwie Polskim (1877). Były to dwa różne modele. Pierwszy to powstałe, na podobieństwo męskich kółek rolniczych, Towarzystwo Gospodyń w Piasecznie k/ Gniewa. Drugi to założone we wsi Janisławice pod Skierniewicami przez aktywistkę Proletariatu Koło Gospodyń Wiejskich. Nazwa, która wbrew temu co się powszechnie mówi, ostatecznie przyjęła się dopiero w PRL-u jako KGW, nie oznacza, że i tradycje pozostały rewolucyjne.

Pierwsze jaskółki, jak to jaskółki, mimo pojedynczych prób naśladowania, przeleciały i dopiero pod koniec XIX wieku (ponad 20 lat później) sytuacja na wsi dojrzała do kolejnych inicjatyw. Były to już inicjatywy podejmowane przez ziemianki - i jak się zdaje - nie odwołujące się do tamtych pierwszych doświadczeń. W oparciu o doświadczenia pracy "w swoich dobrach" światlejsze ziemianki próbują aktywizować sąsiadki.

  • Maria Kleniewska, w 1895 roku zakłada początkowo tajne „Koła Pracy Kobiecej”, Tak stworzona organizacja kontynuuje swoje prace od 1902 już w formie legalnej jako Delegację Gospodyń Wiejskich i zmienia się w jedno Koło Gospodyń Wiejskich, które przyjmuje ostatecznie nazwę „Zjednoczone Koło Ziemianek". W tym środowisku będzie się stosować pojęcie "gospodyń wiejskich" i "ziemianek" wymiennie.
  • prawie równocześnie, w 1898, na terenach dzisiejszej Polski, a w ówczesnych Prusach Wschodnich Elisabet Boehm zakłada w rodzinnym Rastenburg (Kętrzynie), pierwsze wiejskie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins (LHV) czyli „Stowarzyszenia gospodyń domowych”. Pomysł chwycił i w 1905 roku 14 podobnych inicjatyw udało się połączyć w stowarzyszenie Prus Wschodnich w Królewcu.

Tabela - pierwsze KGW

data powstania miejscowość prowincja informacje dodatkowe źródła
KGW
1866 Piaseczno k/ Gniewa Prusy z inicjatywy Juliusza Kraziewicza jako Towarzystwo Gospodyń =
1867 Bobolice ? Prusy za przykładem Piaseczna =
1877 Janisławice pod Skierniewicami Królestwo założone przez Filipinę Płaskowicką =
1880 ? Gołąb nad Wisłą Królestwo założona przez podjęła Antoninę Šmiškową =
1895 Kluczkowice Królestwo Koło Pracy Kobiet założone przez Marię Kleniewską =
1898 Rastenburg (Kętrzyn) Prusy Wschodnie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins =
1900 Bartenstein (Bartoszyce) Prusy Wschodnie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins =
1903 Lötzen (Giżycko) Prusy Wschodnie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins =
1904 Treuburg (Olecko), Goldap (Gołdap), Osterode (Ostróda) i Rössel (Reszel) Prusy Wschodnie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins =

Do I w.ś.

całość rozdziału

To czas powolnego tworzenia się kół ziemianek, które praktycznie od samego początku zaczęły myśleć o "młodszych siostrach" czyli kobietach ze wsi. To wtedy pojawiło się rozróżnienie na ziemianki rzeczywiste, te z dworu i czynne, czyli ze wsi. Ale przecież nawet takie rozróżnienie może być mylące nie pokazuje bowiem różnic między kobietami z zagród drobnoszlacheckich i ludności chłopskiej, która często odnosiła się do "pańskich" inicjatyw z rezerwą. Zbierzmy fakty. W Królestwie 1912 było kół ziemianek czynnych 51, w 1913 - 99, w 1914 - 169. Liczyły one średnio po 20 osób, czyli w 1914 roku członkiń było (zapewne wraz z zazwyczaj kierującymi nimi ziemiankami) ok. 3508. W tym czasie wszystkich było ok. 1455, z łączną liczbą członkiń 5111.

W zaborze pruskim powstają nieliczne, zakładane w poszczególnych dobrach przez ziemianki wielkopolski, koła włościanek (nazwa ta utrzyma się w II Rzeczpospolitej).

W zaborze austriackim też mamy inicjatywy ziemianek (oczywiście z tradycyjnymi różnicami w Galicji Wschodniej i Zachodniej) tworzenia kół ziemianek i wiejskich oddziałów kobiecych przy kółkach rolniczych. Jednak i tu ruch nie był masowy. W roku 1912 funkcjonowały w Galicji tylko 43 oddziały kobiece na 2 tysiące kółek rolniczych, ale ruch ten rozwijał się aż do wybuchu I wojny światowej.


data powstania miejscowość prowincja informacje dodatkowe źródła
KGW
1902 Siedzów pow. garwoliński, Królestwo z inicjatywy Józefy Daszewskiej ponoć pierwsze, jeszcze tajne, kółko ziemianek czynnych
? Korytnica koło Węgrowa, Królestwo Maria Holder-Eggerowa =
? Jeżowa Wola koło Radomia, Królestwo założone przez Ksawerę Brześciańską =
1907 Żegocin Wielkopolska Teofilia Chłapowska KGW - Żegocin
1910 Kościeszki, Wielkopolska Emilia Zakrzewska =
1910 Myjomice Wielkopolska Józefa Wężykówna =
1911/1912 Ostrowiec i Mikorzyn k. Kępna. Wielkopolska siostry Wężykówny (Józefa Wężykówna i Wanda Niegolewska) =
1911 Schwersenz (Swarzędz) i Dörrwalde (?) Wielkopolska niemieckie koła gospodyń =
1913 1) Żoń, 2) Szczepankowo (pow. Szubin) i w 3) Gembice (pow.mogileński) Wielkopolska 1) założone przez p. Nieżychowską z Żonia (najprawdopodobniej Stowarzyszenie Kobiet Włościanek w Żoniu), 2) ?, 3) (kółko włościańskie dla kobiet z inicjatywy prezesa kółka włościańskiego p. Szumlańskiego z Kątnego) =

I wojna światowa

całość rozdziału

Generalnie dotychczasowe koła gospodyń wiejskich (ziemianek czynnych) zaprzestały działalności. Ziemianki angażowały się głównie w działania pomocowe (np. w komitetach obywatelskich, komitetach niesienia pomocy). Jednak pojawiła się na wsi (w zaborze rosyjskim i austriackim) nowy typ organizacji kobiet wiejskich - wiejskie koła Ligi Kobiet (Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego czy Ligi Kobiet Galicji i Śląska.

W Królestwie w sumie Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku mówi o założonych 195 kołach (w tym 164 działających w 1917 roku), z czego 57 to koła ludowe (w tym 39 działających). Przestrzennie wyglądało to tak: w okręgu warszawskim ludowe koło założono 1 (działające 1), w podokręgu płockim 1 (1), podokręgu włocławskim 1 (1), okręgu łódzkim 1 (1), okręgu częstochowskim 4 (1), okręgu łukowskim 7 (7), okręgu lubelskim 21 (12), podokręgu zwierzynieckim 8 (4), okręgu kieleckim 8 (6), okręgu olkuskim 4 (2), okręgu piotrowskim 1 (1). W okręgach siedleckim, kaliskim, radomskim i zagłębiowskim nie było kół wiejskich.

W Galicji początkowo są to głównie koła miejskie, ale już w 1916 było kilkadziesiąt (?) "filii, rekrutujących członkinie z pośród włościanek, zorganizowanych przeważnie przez pobliskie koła miejskie, jak to miało miejsce w Stanisławowie, Lwowie, Dolinie, Domaradzu, Rudawie, Żółkwi, Suchej, Ropczycach, Myślenicach, Gródku Jagiellońskim, Przeworsku, Makowie, Limanowej etc". O tym jak to mogło wyglądać dowiadujemy się ze Sprawozdania Zarządu Koła w Myślenicach: "we wsiach okolicznych Dolna wieś, Górna wieś, Stróża, Droginia, Polanka, Jawornik, Jasienica i Borzęta, członkinie sekcyi urządzały, mniej więcej raz w miesiąc pogadanki i odczyty dla kobiet wiejskich w których te coraz chętniej biorą udział. Do ożywienia działalności oświatowej po wsiach przyczyniła się nader, gorliwa i ochocza praca WP. Anny Sokołowskiej z Warszawy, która z zaparciem swej osoby z zapałem spieszy na każdą choćby niezajętą placówkę".

Pierwsze ligi włościańskie, jak sugeruje artykuł obok, powstały w

  • Lipniku (obecnie Bielsko-Biała - było też kołem długo działającym jeszcze 10 listopada 1918 zorganizowało przedstawienie i zabawę taneczną, z których to imprez dochód w połowie przeznaczony został na dom ludowy w Lipniku, a w połowie na "Ognisko sierót po legionistach w Rabce"),
  • Nadbrzeziu (obecnie Sandomierz?),
  • Grębowie (powiat tarnobrzeski?).

Czas I wojny to z jednej strony współdziałanie różnych organizacji kobiecych na rzecz politycznych praw kobiet, ale też znaczącego ich ideologicznego podziału. Szczególną rolę spełnił tu Kościół Katolicki, momentami wprost atakujący z ambon działania ligi kobiet - w niektórych okręgach wręcz zaangażowanym kobietom "odmawiano rozgrzeszenia i posług religijnych, ich dzieci były szykanowane przez katechetów w szkołach".

Działania ligi kobiet na wsi (tu specjalną role pełniły nauczycielki ludowe), które poza szerokim wsparciem dla inicjatywy legionowej (często dla synów, ojców, braci, narzeczonych) miały wymiar edukacyjny i pomocowy i, zapewne, miały wymiar edukacji obywatelskiej kobiet.

Tabela - Koła włościańskie LK WP w 1917

Niepełny zestaw kół włościańskich Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego z 1917 roku za Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku

(*) uzupełnienia za: Kamila Cybulska Kobiety w ruchu niepodległościowym na ziemi kieleckiej w latach 1914–1918 Studia Muzealno-Historyczne 7, 2015

koło okręg data powstania ilość członkiń określenie
Stanisławów warszawski II. 1916 11 wiejskie
Markuszów lubelski IX. 1915 10 ludowe
Potok Wielki lubelski IX 1915 26 ludowe
Dzierżkowice lubelski X 1915 28 ludowe
Paulinów lubelski X 1915 11 ludowe
Wandalin lubelski VIII 1916 6 wiejskie
Księżomierz lubelski VIII 1916 17 wiejskie
Małochnia lubelski XII 1916 56 wiejskie
Boby lubelski II 1917 8 wiejskie
Tłuchów płocki I 1917 14 ludowe
Brzeg kaliski XI 1916 7 wiejskie
Retkinia łódzki I 1917 8 ludowe
Skomlin częstochowski I 1917 13 ludowe
Praszka częstochowski I 1917 40 ludowe
Wola Rudnicka częstochowski II 1917 6 ludowe
Trzebieszów łukowski V 1916 16 ludowe
Stoczek łukowski V 1916 19 ludowe
Ciężkie łukowski VIII 1916 24 ludowe
Wesołówka łukowski III 1917 32 ludowe
Ciężkowizna łukowski IV 1917 18 ludowe
Serokomia łukowski V 1916 12 ludowe
Nowa Wróblica łukowski IV 1917 24 ludowe
Motycz ? X 1915 6 ludowe
Zakrzówek ? V 1916 30 wiejskie
Terespol (Bukowina) p. zwierzyniecki I 1916 15 ludowe
Szczebrzeszyn p. zwierzyniecki XI 1916 20 ludowe
Sobieszczany p. zwierzyniecki I 1917 12 ludowe
Koniusze kielecki - 20 wiejskie
Topola kielecki - 11 wiejskie
Łyżkowice* kielecki - 9 wiejskie
Kazimierza Wielka* kielecki - 25 wiejskie
Sułowice* kielecki - 9 wiejskie
Sułoszowa olkuski VII 1915 18 włościańskie
Sławków olkuski VI 1915 9 włościańskie
Zagórowa olkuski VIII 1915 ? włościańskie
Gołoszyn olkuski X 1915 ? włościańskie
Biskupia Wola piotrkowski III 1917 7 ludowe

II Rzeczpospolita

całość rozdziału

W II RP ruch kół gospodyń wiejskich daleki był od jednolitości. Poszczególne dzielnice (podziały pozaborowe), poszczególne województwa miały swoje niezależne struktury. Ilustracją może być tu poniższa tabela:

Stan ilościowy organizacji kobiecych wiejskich na dzień 1 kwietnia 1937

za Dąbrowski Kazimierz, Radziejowska Wanda, Kobyliński Zygmunt: Prace zespołowe wsi. Warszawa 1938

Nazwa organizacji Zasięg województw (powiaty objęte) Liczba kół Liczba członkiń
Centralna Organizacja KGW przy Centralnym Towarzystwie Organizacyi i Kółek Rolniczych w Warszawie (*) 9 (118) 2.388 44.561
Związek Włościanek Wielkopolskich w Poznaniu 1 (27) 294 10.000
Związek KGW ziem południowo-wschodnich we Lwowie 3 (55) 750 17.231
Związek KGW przy Małopolskim Towarzystwie Rolniczym w Krakowie(*) 1 (17) 372 8.599
Pomorskie Zrzeszenie KGW w Toruniu 1 (16) 191 3.712
Sekcja Wiejska przy Towarzystwie Polek w Katowicach(*) 1 (9) 226 15.352
RAZEM 16 (242) 4.221 99.455

(*) nie posiada osobowości prawnej.

Ale do podziałów terytorialnych dochodziły też podziały ideowe. Te napięcia na terenie byłego Królestwa Polskiego ilustruje graf, gdzie poza kolejnymi rozłamami i zjednoczeniami, widać trzy główne ideowe tendencje w działalności KGW:

  • inicjowanych i wspieranych przez ziemianki (Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek - SZZ) silnie związane z religią katolicką,
  • działających przy kółkach rolniczych związanych z Centralnym Towarzystwem Rolniczym (CTR) - pod wpływami głównie narodowej demokracji
  • działających przy kółkach rolniczych związanych z ruchem ludowym

KGW IIRP graf2.png

Tabela - KGW w SZZ 1920 b. zabór rosyjski

Stan KGW (bez kół ziemianek rzeczywistych) zrzeszonych w Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek w 1920 za: Kalendarz Ziemianki 1921

okręgi SZZ nazwy kół
Ziemia Kaliska: Brudzewskie, Chrząstowskie, Kazimierskie, Kłodawskie, Leśnicowskie, Sileckie, Siemkowickie, Szadkowska Spójnia, Topolskie, Tumskie, Wituńskie, Wolsko-Łobudzickie
Ziemia Kielecka: Mąchocickie, Oblęgorskie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Staweckie,
Ziemie Kresowe: "Kresowe Ziemianki" (Wołyń)
Ziemia Lubelska: Dubienkowskie, Konopnickie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Stawęckie,
Ziemia Łomżyńska: Bogutowskie, Czerwińskie, Gasewskie, Jutrzenka, Jabłonowskie, Księżyc, Łukowieckie, Małkińskie, Rembińskie, Romanowskie, Społem, Strzecha, Słoniawskie, Suchcickie, Zjednoczenie,
Ziemia Płocka: Bieńkowskie, Chojnowskie, Dąbrowskie, Dębogórskie, Dozinkowskie, dzierzgowskie, Głodowskie, Gołymińskie, Kikolskie, Kęczewskie, Klicowskie, Krempskie, Krzynowłoskie, Kuczborskie, Lekowskie, Leśniewskie, Lewiczyn-Mławski, Ligowskie, Ługowskie, Łysakowskie, Małoturskie, Modlińskie, Nidzgorskie, Obrębskie, Pawłowskie, Proboszczowickie, Raciązkie, Rostkowskie, Sadłowskie, Sierpeckie, Sułkowskie, Szreńskie, Ujazdowskie, Wielkoturskie, Wisinkowskie, Wodnickie, Wietrzfnia, Wólczyńskie, Zielonowskie,
Ziemia Piotrkowska: Barycko-Ostrowskie, Będkowskie, Bełchatowskie, Białoszlacheckie, Częstochowskie, Dobrońskie, Dubidzkie, Gajecickie, Gałkowskie, Krzepcowickie, Kurzeszyńskie, Lubieckie, Łasko-Zduńsko-Wolskie, Majkowskie, Marzenińskie, Marzęcickie, Mierzęcickie, Nagórzyckie, Piotrkowsko-Gorzkowickie, Polichnowskie, Rzeczyckie, Sędziejowickie, Siemońskie, Szczekanickie, Strzeleckie, Witowskie, Wola-Więzowa, Wygiełzowskie, Wiewiecko-Wolskie, Wolborskie, Żarnowieckie, Zorza,
Ziemia Radomska: Białaczewskie, Fałkowskie, Florjanowskie, Jeżowolskie, Polickie, Przedświt, Winiarskie, Wilczowolskie,
Ziemia Siedlecka: Borowskie, Chromińskie, Kopciowskie, Korytnickie, Krzymoskie, Radoryskie, Ruchnowskie, Rogowskie, Sadowne, Siedzowskie, Szkopowskie, Skrzeszewskie, Sabniowskie, Sokołowskie, Starowiejskie, Stoczkowskie, Węgrowskie, Zbuczyńskie,
Ziemia Suwalska: Sudawskie,
Ziemia Warszawska: Bąkowskie, Baboszewskie, Boniewskie, Boglewickie, Bolimowskie, Budziszyńskie, Chynowskie, Choceńskie, Chyliczkowskie, Czerniakowskie, Czerskie, Dalborskie, Dębnowolskie, Dźwignia, Drwalewskie, Dańkowskie, Dzierzbickie, Główczyńskie, Gliznowskie, Głogowieckie, Giżyckie, Górskie, Grabskie, Grzybowskie, Jakubowskie, Jasienickie, Józefowskie, Jazgarzewskie, Jeziorkowskie, Jonieckie, Kaszewskie, Klekowskie, Kurdwanowskie, Kłobskie, Kozietulskie, Kroczewskie, Królewskie, Kruszyńskie, Księżanka, Kukalskie, Kurowskie, Lesznowoslkie, Lewiczyn Grójecki, Lisowskie, Lubańskie, Łączność, Łąkoszyńskie, Łęckie, Michałowickie, Miechowickie, Młodych Ziemianek, Mogielnickie, Miłość, Olszanieckie, Ostrołęckie, Oszkowickie, Oporowskie, Orłowskie, Pawłowickie, Pleckowskie, Pomoc, Popowickie, "Promień", Promieńskie, Pszcółka, Pniewskie, Radziejowickie, Rembertowskie, Rybienkowskie, Rykalskie, Skibińskie, Skórzewskie, Święcińskie, Skołatowskie, Słomczyńskie, Sokołowskie,Smardzewskie, Smiłowickie, Spójnia, Strzegocińskie, Społem, Stradzewskie, Szpondowskie, Tarchomińskie, Turowickie, Wareckie, Wiara, Winnickie, Wilhelmowskie, Wituńskie, Wienieckie, Wieniec, Wolsko Kałkowskie, Worowskie, Wrociszewskie, Wspólna Praca, Wytrwałość, Zarębskie, Załusińskie, Złakowskie, Żychlińskie, Zgoda Grójecka, Załuskowskie,

Zestawienie - KGW w Związku Włościanek Wielkopolskich w 1926

za Anna Kosmowska-Kowalska Kółka Rolnicze Poznania i okolicy 1866-1939. Wielkopolskie Kółka Włościanek 1907-1938, Poznań 1992 (w nawiasie data powstania najstarszych kół)

1 Buk (1918)

2 Bonikowo

3 Boruszyn

4 Bytyń

5 Czermin

6 Czerlejno

7 Czarnków

8 Czempin

9 Chełmnce

10 Chomiąża

11 Dąbrówka Kośc.

12 Dłużyna

13 Doruchów

14 Gostyczna

15 Gościeszyn

16 Gozdowo

17 Gulcz (1918)

18 Grodzisk

19 Jarogniewice

20 Juńcewo

21 Kiekrz (1918)

22 Kościeszki (1910)

23 Kucharki (1918)

24 Krążki

25 Karmin

26 Krępkowo

27 Konarzewo

28 Kaźmierz

29 Kórnik

30 Lubasz (1918)

31 Lutogniew

32 Łagiewniki (1918)

33 Lusowo

34 Kliny

35 Myjomice (1910)

36 Mikorzyn (1910-1912)

37 Maniewo

38 Mokronos

39 Michorzewo

40 Markowice

41 Nietrzanowo

42 Niechanowo

43 Otorowo

44 Ostroróg

45 Pęckowo

46 Potulice (1918)

47 Przemęt

48 Parkowo

49 Psarskie

50 Obra

51 Pruśce

52 Siemianice

53 Środa

54 Siedlimowo (1918)

55 Śrem

56 Szamotuły

57 Szemborowo

58 Sokolniki

59 Strzelna

60 Starygród

61 Wyskoć

62 Września

63 Wójcin (1918)

64 Więckowice

65 Wylatowo

66 Żoń (1913)

67 Żytowiecko (1918)

PRL

całość rozdziału

Historia KGW w PRL-u wcale nie jest lepiej rozpoznana niż ta z 20-lecia międzywojennego. Coraz więcej jest jednak opisów (najczęściej bardzo pobieżnych w oparciu o kroniki konkretnych KGW) lokalnych historii.

W czasie umacniania się "władzy ludowej" (1944-1947) zapewne powstawały oddolnie KGW, które odwoływały się do tradycji przedwojennych kół i były traktowane jako reakcyjne. Już pod koniec grudnia 1944 r. komuniści powołali w Lublinie Związek Samopomocy Chłopskiej (ZSCh), który miał zastąpić kółka rolnicze, i ustawowo przekazali nowo powstałej organizacji majątek Kółek Rolniczych. W sierpniu 1945 roku powstała Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet (SOKL, a później Liga Kobiet LK), która nazwą odwoływała się do organizacji przedwojennej, a wkrótce miała stać się monopolistką w kwestii organizowania się kobiet w PRL.

Początkowo formalnie apolityczna i skupiona na pracy charytatywnej SOLK, gdzieś tak od referendum 1946 roku zaczyna się upolityczniać.Pod koniec roku 1947, dochodzi do ujednolicenia ruchu kobiecego na wsi. Działające do tej pory Inspektoraty Kobiece przy ZSCh przekształcały się, przy pomocy Ligi, w KGW przy ZSCh, a ich członkinie wstępowały równocześnie do SOLK. Z kolei wiejskie koła Ligi przekazano ZSCh (przypomina to czasy, gdy ziemianki zakładały i przewodziły kołom gospodyń przy CTR).

Po 1949 wraz z próbami pogłębienia socjalizmu na wsi rola kół malała chociażby z uwagi zarówno na religijne nastawienie większości kobiet wiejskich, jak i stosunek wsi do kolektywizacji. Dopiero powolny proces destalinizacji i uwolnienie, po 1956 roku, oddolnej inicjatywy w postaci powstawania kółek rolniczych i likwidacja ZSCh zaczęła nowy etap w funkcjonowaniu Kół.

Tak jak do 1956 KGW to w dużej mierze historia LK, tak później to już historia Kółek Rolniczych (KR). W czasie odwilży odrodziły się oddolne kółka, a wraz z nimi Koła Gospodyń Wiejskich, które afiliowały się przy KR. Pełniły one zarówno funkcje gospodarcze (hodowla drobiu, wypożyczalnie sprzętu i naczyń na większe imprezy) co przy gospodarce niedoboru dawało szanse dostępu do deficytowych towarów, jak i organizowało działalność kulturalną (zespoły ludowe, wycieczki krajoznawcze). Czas PRL-u to czas organizacji masowej. Oczywiście dane z oficjalnych statystyk budzą watpliwości, to jednak wskazują na pewne trendy. Dane za podaję za Justyna Zajko-Czochańska, uzupełniając o dane Ligi Kobiet z 1950.

= 1938 1950 1961 1973 1984 1998 2003
członkiń 99 500 503 044 220 951 1 200 000 1 171 000 857 800 398 200
kół 4 200 21 699 11 469 34 000 35 300 25 847 18 143

Mamy masowa organizację, która rozwija się (masowo) właśnie w systemie centralistycznym, gdzie najwyższe "uzwiązkowienie" przypada na lata 50-te i koniec lat 70-tych. Jaka więc była historia KGW w "rozkwicie" PRL-u? Inaczej będzie to wyglądało z punktu widzenia konkretnego koła inaczej z punktu widzenia oficjalnych statystyk.

Podsumowanie

Nie ma jednej historii KGW i trudno też jednoznacznie ocenić rolę tej formy samoorganizacj na wsi. Wydaje się w różnych latach pełniły one różne funkcje, były miejscem walki ideowej sił zewnętrznych (politycznych, religijnych, kulturowych), ale też mogły (choć nie musiały) pełnić niekiedy inne role. Co do roli poszczególnych kół, to zbyt mało wiemy o ich wpływie kół na rozwój lokalny, na tworzenie tożsamości środowiskowej. Były raczej miejscem rozwoju osobistego czy sposobem zagospodarowania czasu wolnego, wspieraniu procesów modernizacyjnych czy raczej obroną tradycyjnych wartości, emancypacji kobiet wiejskich czy petryfikacji wsi? Trzeba szukać odpowiedzi.

data powstania miejscowość
KGW
1945 KGW - Wrocki, KGW - Łęki Dukielskie, KGW - Stara Wieś I(?)
1948 KGW - Choroń, KGW - Stare Kozłowice, KGW - Strojec, KGW - Żarki,
1949 KGW - Męcina
1955 KGW - Siedliska (?),


Bibliografia

Jan Bełcikowski (opr.) Warszawa kobieca Warszawa 1930

Ewelina Kostrzewska Kilka uwag na temat Szadkowskiego Koła Zjednoczonych Ziemianek na początku wieku XX w:Biuletyn Szadkowski 7, 2007

Ewelina Kostrzewska Aktywność organizacyjna ziemianek w Królestwie Polskim na poczatku XX wieku. Wybrane zagadnienia. w: Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc (red.) Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), Warszawa 2008.

Andrzej Przegaliński DZIAŁALNOŚĆ OŚWIATOWA MARII Z JAROCIŃSKICH KLENIEWSKIEJ Biblioteka Multimedialna Teatru NN

Maria Urbaniak KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH STOWARZYSZENIA ZJEDNOCZONYCH ZIEMIANEK W LATACH 1905—1918 ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS, FOLIA HISTORICA 3, 1981

Maria Bauchrowicz-Tocka Ewolucja celów Ligi Kobiet w latach 1945–1989 w świetle jej statutów

Dariusz Jarosz, Idee, programy i realia: funkcje Ligi Kobiet w porządku instytucjonalnym Polski Ludowej (1945−1957), [w:] Działaczki społeczne, feministki, obywatelki. Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich po 1918 roku (na tle porównawczym), t. 2, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2009,

Małgorzata Kowalska Historia kołem się toczy w: Szlaki kobiet. Przewodniczka po Polsce emancypantek pod red. Ewy Furgał wyd. Fundacja Przestrzeń Kobiet Kraków 2015

Ryszard Kozioł Samorządność wiejska i próby jej modernizacji w czasach pierwszej „Solidarności” Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica X (2013) Folia 132

Grzegorz KRAWIEC Kilka uwag na temat kół gospodyń wiejskich Gubernaculum et Administratio 1(19)/2019

Katarzyna Rosół Koła Gospodyń Wiejskich w PRL-u – modernizacja czy petryfikacja wsi? w Joanna Jędrzejewska, Magdalena Śliwa (red.) Polska XX wieku w świetle badań historycznych i społecznych, Lublin 2020


Poszukiwane

Historia kołami się toczy (prezentacja Kół Gospodyń Wiejskich gminy Gdów), red. B. Rotter, Gdów 2010.

150-lecie Kół Włościanek 1864-2014. Wanda Niegolewska. Patronka Wielkopolskich Kół Włościanek 1918-1938 Buk 2014

Jarosław Poszepczyński, Historia Kółek Rolniczych, Kół Gospodyń Wiejskich na ziemiach polskich 1862–2012, Warszawa 2012,

Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa Z dziejów kobiety wiejskiej Szkice historyczne 1861-1945

Jolanta Kamińska-Kwak Polski ruch kobiecy w województwie śląskim w latach 1922-1939, Katowice 1998

M. Urbaniak, Organizacja i dziaÆalno¥ì KGW CTOiKR w latach 1930–1939, „Rocznik £ódzki” t. XXII/XXV/, 1977

Źródło: „https://muzeum.asocjacje.org/index.php?title=Koła_Gospodyń_Wiejskich&oldid=1234”