Koła Gospodyń Wiejskich
To jest tekst tworzony w ramach kursu AU w celach samokształceniowych
W tabelach pierwsze próby zebrania informacji o lokalnym działaniu poszczególnych kół.
Spis treści
Nieprosta historia Kół Gospodyń Wiejskich
Historia KGW nie jest tak prosta, jak się ją przedstawia. Więcej, daleka jest od jednoznaczności, a więc można ją interpretować na różne sposoby. Z pewnością prosta opowieść, jaką się opowiada przy wszelkich okazjach, jest nie tyle próbą uproszczenia, co zbanalizowania tych doświadczeń. To tak, jakby o kimś powiedzieć, że się urodził, dorastał i zmarł. Niby prawda, ale przecież nic nieznacząca prawda...
Początki
całość rozdziału
Wiadomo, że "pierwsze jaskółki" pojawiły się na Pomorzu (1866) i w Królestwie Polskim (1877). Były to dwa różne modele. Pierwszy to powstałe, na podobieństwo męskich kółek rolniczych, Towarzystwo Gospodyń w Piasecznie k/ Gniewa. Drugi to założone we wsi Janisławice pod Skierniewicami przez aktywistkę Proletariatu Koło Gospodyń Wiejskich. Nazwa, która wbrew temu co się powszechnie mówi, ostatecznie przyjęła się dopiero w PRL-u jako KGW, nie oznacza, że i tradycje pozostały rewolucyjne.
Pierwsze jaskółki, jak to jaskółki, mimo pojedynczych prób naśladowania, przeleciały i dopiero pod koniec XIX wieku (ponad 20 lat później) sytuacja na wsi dojrzała do kolejnych inicjatyw. Były to już inicjatywy podejmowane przez ziemianki - i jak się zdaje - nie odwołujące się do tamtych pierwszych doświadczeń. W oparciu o doświadczenia pracy "w swoich dobrach" światlejsze ziemianki próbują aktywizować sąsiadki.
- Maria Kleniewska, w 1895 roku zakłada początkowo tajne „Koła Pracy Kobiecej”, Tak stworzona organizacja kontynuuje swoje prace od 1902 już w formie legalnej jako Delegację Gospodyń Wiejskich i zmienia się w jedno Koło Gospodyń Wiejskich, które przyjmuje ostatecznie nazwę „Zjednoczone Koło Ziemianek". W tym środowisku będzie się stosować pojęcie "gospodyń wiejskich" i "ziemianek" wymiennie.
- prawie równocześnie, w 1898, na terenach dzisiejszej Polski, a w ówczesnych Prusach Wschodnich Elisabet Boehm zakłada w rodzinnym Rastenburg (Kętrzynie), pierwsze wiejskie Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins (LHV) czyli „Stowarzyszenia gospodyń domowych”. Pomysł chwycił i w 1905 roku 14 podobnych inicjatyw udało się połączyć w stowarzyszenie Prus Wschodnich w Królewcu.
Tabela - pierwsze KGW
| data powstania | miejscowość | prowincja | informacje dodatkowe | źródła |
|---|---|---|---|---|
| KGW | ||||
| 1866 | Piaseczno k/ Gniewa | Prusy | z inicjatywy Juliusza Kraziewicza jako Towarzystwo Gospodyń | = |
| 1867 | Bobolice ? | Prusy | za przykładem Piaseczna | = |
| 1877 | Janisławice pod Skierniewicami | Królestwo | założone przez Filipinę Płaskowicką | = |
| 1880 ? | Gołąb nad Wisłą | Królestwo | założona przez podjęła Antoninę Šmiškową | = |
| 1895 | Kluczkowice | Królestwo | Koło Pracy Kobiet założone przez Marię Kleniewską | = |
| 1898 | Rastenburg (Kętrzyn) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
| 1900 | Bartenstein (Bartoszyce) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
| 1903 | Lötzen (Giżycko) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
| 1904 | Treuburg (Olecko), Goldap (Gołdap), Osterode (Ostróda) i Rössel (Reszel) | Prusy Wschodnie | Landwirtschaftlichen Hausfrauenvereins | = |
Do I w.ś.
całość rozdziału
To czas powolnego tworzenia się kół ziemianek, które praktycznie od samego początku zaczęły myśleć o "młodszych siostrach" czyli kobietach ze wsi. To wtedy pojawiło się rozróżnienie na ziemianki rzeczywiste, te z dworu i czynne, czyli ze wsi. Ale przecież nawet takie rozróżnienie może być mylące nie pokazuje bowiem różnic między kobietami z zagród drobnoszlacheckich i ludności chłopskiej, która często odnosiła się do "pańskich" inicjatyw z rezerwą. Zbierzmy fakty. W Królestwie 1912 było kół ziemianek czynnych 51, w 1913 - 99, w 1914 - 169. Liczyły one średnio po 20 osób, czyli w 1914 roku członkiń było (zapewne wraz z zazwyczaj kierującymi nimi ziemiankami) ok. 3508. W tym czasie wszystkich było ok. 1455, z łączną liczbą członkiń 5111.
W zaborze pruskim powstają nieliczne, zakładane w poszczególnych dobrach przez ziemianki wielkopolski, koła włościanek (nazwa ta utrzyma się w II Rzeczpospolitej).
W zaborze austriackim też mamy inicjatywy ziemianek (oczywiście z tradycyjnymi różnicami w Galicji Wschodniej i Zachodniej) tworzenia kół ziemianek i wiejskich oddziałów kobiecych przy kółkach rolniczych. Jednak i tu ruch nie był masowy. W roku 1912 funkcjonowały w Galicji tylko 43 oddziały kobiece na 2 tysiące kółek rolniczych, ale ruch ten rozwijał się aż do wybuchu I wojny światowej.
| data powstania | miejscowość | prowincja | informacje dodatkowe | źródła |
|---|---|---|---|---|
| KGW | ||||
| 1902 | Siedzów pow. garwoliński, | Królestwo | z inicjatywy Józefy Daszewskiej | ponoć pierwsze, jeszcze tajne, kółko ziemianek czynnych |
| ? | Korytnica koło Węgrowa, | Królestwo | Maria Holder-Eggerowa | = |
| ? | Jeżowa Wola koło Radomia, | Królestwo | założone przez Ksawerę Brześciańską | = |
| 1907 | Żegocin | Wielkopolska | Teofilia Chłapowska | KGW - Żegocin |
| 1910 | Kościeszki, | Wielkopolska | Emilia Zakrzewska | = |
| 1910 | Myjomice | Wielkopolska | Józefa Wężykówna | = |
| 1911/1912 | Ostrowiec i Mikorzyn k. Kępna. | Wielkopolska | siostry Wężykówny (Józefa Wężykówna i Wanda Niegolewska) | = |
| 1911 | Schwersenz (Swarzędz) i Dörrwalde (?) | Wielkopolska | niemieckie koła gospodyń | = |
| 1913 | 1) Żoń, 2) Szczepankowo (pow. Szubin) i w 3) Gembice (pow.mogileński) | Wielkopolska | 1) założone przez p. Nieżychowską z Żonia (najprawdopodobniej Stowarzyszenie Kobiet Włościanek w Żoniu), 2) ?, 3) (kółko włościańskie dla kobiet z inicjatywy prezesa kółka włościańskiego p. Szumlańskiego z Kątnego) | = |
I wojna światowa
całość rozdziału
Generalnie dotychczasowe koła gospodyń wiejskich (ziemianek czynnych) zaprzestały działalności. Ziemianki angażowały się głównie w działania pomocowe (np. w komitetach obywatelskich, komitetach niesienia pomocy). Jednak pojawiła się na wsi (w zaborze rosyjskim i austriackim) nowy typ organizacji kobiet wiejskich - wiejskie koła Ligi Kobiet (Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego czy Ligi Kobiet Galicji i Śląska.
W Królestwie w sumie Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku mówi o założonych 195 kołach (w tym 164 działających w 1917 roku), z czego 57 to koła ludowe (w tym 39 działających). Przestrzennie wyglądało to tak: w okręgu warszawskim ludowe koło założono 1 (działające 1), w podokręgu płockim 1 (1), podokręgu włocławskim 1 (1), okręgu łódzkim 1 (1), okręgu częstochowskim 4 (1), okręgu łukowskim 7 (7), okręgu lubelskim 21 (12), podokręgu zwierzynieckim 8 (4), okręgu kieleckim 8 (6), okręgu olkuskim 4 (2), okręgu piotrowskim 1 (1). W okręgach siedleckim, kaliskim, radomskim i zagłębiowskim nie było kół wiejskich.
W Galicji początkowo są to głównie koła miejskie, ale już w 1916 było kilkadziesiąt (?) "filii, rekrutujących członkinie z pośród włościanek, zorganizowanych przeważnie przez pobliskie koła miejskie, jak to miało miejsce w Stanisławowie, Lwowie, Dolinie, Domaradzu, Rudawie, Żółkwi, Suchej, Ropczycach, Myślenicach, Gródku Jagiellońskim, Przeworsku, Makowie, Limanowej etc". O tym jak to mogło wyglądać dowiadujemy się ze Sprawozdania Zarządu Koła w Myślenicach: "we wsiach okolicznych Dolna wieś, Górna wieś, Stróża, Droginia, Polanka, Jawornik, Jasienica i Borzęta, członkinie sekcyi urządzały, mniej więcej raz w miesiąc pogadanki i odczyty dla kobiet wiejskich w których te coraz chętniej biorą udział. Do ożywienia działalności oświatowej po wsiach przyczyniła się nader, gorliwa i ochocza praca WP. Anny Sokołowskiej z Warszawy, która z zaparciem swej osoby z zapałem spieszy na każdą choćby niezajętą placówkę".
Pierwsze ligi włościańskie, jak sugeruje artykuł obok, powstały w
- Lipniku (obecnie Bielsko-Biała - było też kołem długo działającym jeszcze 10 listopada 1918 zorganizowało przedstawienie i zabawę taneczną, z których to imprez dochód w połowie przeznaczony został na dom ludowy w Lipniku, a w połowie na "Ognisko sierót po legionistach w Rabce"),
- Nadbrzeziu (obecnie Sandomierz?),
- Grębowie (powiat tarnobrzeski?).
Czas I wojny to z jednej strony współdziałanie różnych organizacji kobiecych na rzecz politycznych praw kobiet, ale też znaczącego ich ideologicznego podziału. Szczególną rolę spełnił tu Kościół Katolicki, momentami wprost atakujący z ambon działania ligi kobiet - w niektórych okręgach wręcz zaangażowanym kobietom "odmawiano rozgrzeszenia i posług religijnych, ich dzieci były szykanowane przez katechetów w szkołach".
Działania ligi kobiet na wsi (tu specjalną role pełniły nauczycielki ludowe), które poza szerokim wsparciem dla inicjatywy legionowej (często dla synów, ojców, braci, narzeczonych) miały wymiar edukacyjny i pomocowy i, zapewne, miały wymiar edukacji obywatelskiej kobiet.
Tabela - Koła włościańskie LK WP w 1917
Niepełny zestaw kół włościańskich Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego z 1917 roku za Sprawozdanie z działalności L.K.P.W. za czas od IV.1913-VI.1917 roku
| koło | okręg | data powstania | ilość członkiń | określenie |
|---|---|---|---|---|
| Stanisławów | warszawski | II. 1916 | 11 | wiejskie |
| Markuszów | lubelski | IX. 1915 | 10 | ludowe |
| Potok Wielki | lubelski | IX 1915 | 26 | ludowe |
| Dzierżkowice | lubelski | X 1915 | 28 | ludowe |
| Paulinów | lubelski | X 1915 | 11 | ludowe |
| Wandalin | lubelski | VIII 1916 | 6 | wiejskie |
| Księżomierz | lubelski | VIII 1916 | 17 | wiejskie |
| Małochnia | lubelski | XII 1916 | 56 | wiejskie |
| Boby | lubelski | II 1917 | 8 | wiejskie |
| Tłuchów | płocki | I 1917 | 14 | ludowe |
| Brzeg | kaliski | XI 1916 | 7 | wiejskie |
| Retkinia | łódzki | I 1917 | 8 | ludowe |
| Skomlin | częstochowski | I 1917 | 13 | ludowe |
| Praszka | częstochowski | I 1917 | 40 | ludowe |
| Wola Rudnicka | częstochowski | II 1917 | 6 | ludowe |
| Trzebieszów | łukowski | V 1916 | 16 | ludowe |
| Stoczek | łukowski | V 1916 | 19 | ludowe |
| Ciężkie | łukowski | VIII 1916 | 24 | ludowe |
| Wesołówka | łukowski | III 1917 | 32 | ludowe |
| Ciężkowizna | łukowski | IV 1917 | 18 | ludowe |
| Serokomia | łukowski | V 1916 | 12 | ludowe |
| Nowa Wróblica | łukowski | IV 1917 | 24 | ludowe |
| Motycz | ? | X 1915 | 6 | ludowe |
| Zakrzówek | ? | V 1916 | 30 | wiejskie |
| Terespol (Bukowina) | p. zwierzyniecki | I 1916 | 15 | ludowe |
| Szczebrzeszyn | p. zwierzyniecki | XI 1916 | 20 | ludowe |
| Sobieszczany | p. zwierzyniecki | I 1917 | 12 | ludowe |
| Koniusze | kielecki | - | 20 | wiejskie |
| Topola | kielecki | - | 11 | wiejskie |
| Łyżkowice* | kielecki | - | 9 | wiejskie |
| Kazimierza Wielka* | kielecki | - | 25 | wiejskie |
| Sułowice* | kielecki | - | 9 | wiejskie |
| Sułoszowa | olkuski | VII 1915 | 18 | włościańskie |
| Sławków | olkuski | VI 1915 | 9 | włościańskie |
| Zagórowa | olkuski | VIII 1915 | ? | włościańskie |
| Gołoszyn | olkuski | X 1915 | ? | włościańskie |
| Biskupia Wola | piotrkowski | III 1917 | 7 | ludowe |
II Rzeczpospolita
całość rozdziału
W II RP ruch kół gospodyń wiejskich daleki był od jednolitości. Poszczególne dzielnice (podziały pozaborowe), poszczególne województwa miały swoje niezależne struktury. Ilustracją może być tu poniższa tabela:
Stan ilościowy organizacji kobiecych wiejskich na dzień 1 kwietnia 1937
za Dąbrowski Kazimierz, Radziejowska Wanda, Kobyliński Zygmunt: Prace zespołowe wsi. Warszawa 1938
| Nazwa organizacji | Zasięg województw (powiaty objęte) | Liczba kół | Liczba członkiń |
|---|---|---|---|
| Centralna Organizacja KGW przy Centralnym Towarzystwie Organizacyi i Kółek Rolniczych w Warszawie (*) | 9 (118) | 2.388 | 44.561 |
| Związek Włościanek Wielkopolskich w Poznaniu | 1 (27) | 294 | 10.000 |
| Związek KGW ziem południowo-wschodnich we Lwowie | 3 (55) | 750 | 17.231 |
| Związek KGW przy Małopolskim Towarzystwie Rolniczym w Krakowie(*) | 1 (17) | 372 | 8.599 |
| Pomorskie Zrzeszenie KGW w Toruniu | 1 (16) | 191 | 3.712 |
| Sekcja Wiejska przy Towarzystwie Polek w Katowicach(*) | 1 (9) | 226 | 15.352 |
| RAZEM | 16 (242) | 4.221 | 99.455 |
(*) nie posiada osobowości prawnej.
Ale do podziałów terytorialnych dochodziły też podziały ideowe. Te napięcia na terenie byłego Królestwa Polskiego ilustruje graf, gdzie poza kolejnymi rozłamami i zjednoczeniami, widać trzy główne ideowe tendencje w działalności KGW:
- inicjowanych i wspieranych przez ziemianki (Stowarzyszenie Zjednoczonych Ziemianek - SZZ) silnie związane z religią katolicką,
- działających przy kółkach rolniczych związanych z Centralnym Towarzystwem Rolniczym (CTR) - pod wpływami głównie narodowej demokracji
- działających przy kółkach rolniczych związanych z ruchem ludowym
Tabela - KGW w SZZ 1920 b. zabór rosyjski
Stan KGW (bez kół ziemianek rzeczywistych) zrzeszonych w Stowarzyszeniu Zjednoczonych Ziemianek w 1920 za: Kalendarz Ziemianki 1921
| okręgi SZZ | nazwy kół |
|---|---|
| Ziemia Kaliska: | Brudzewskie, Chrząstowskie, Kazimierskie, Kłodawskie, Leśnicowskie, Sileckie, Siemkowickie, Szadkowska Spójnia, Topolskie, Tumskie, Wituńskie, Wolsko-Łobudzickie |
| Ziemia Kielecka: | Mąchocickie, Oblęgorskie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Staweckie, |
| Ziemie Kresowe: | "Kresowe Ziemianki" (Wołyń) |
| Ziemia Lubelska: | Dubienkowskie, Konopnickie, Łabuńskie, Michałowskie, Powiślańskie, Zwierzynieckie, Stawęckie, |
| Ziemia Łomżyńska: | Bogutowskie, Czerwińskie, Gasewskie, Jutrzenka, Jabłonowskie, Księżyc, Łukowieckie, Małkińskie, Rembińskie, Romanowskie, Społem, Strzecha, Słoniawskie, Suchcickie, Zjednoczenie, |
| Ziemia Płocka: | Bieńkowskie, Chojnowskie, Dąbrowskie, Dębogórskie, Dozinkowskie, dzierzgowskie, Głodowskie, Gołymińskie, Kikolskie, Kęczewskie, Klicowskie, Krempskie, Krzynowłoskie, Kuczborskie, Lekowskie, Leśniewskie, Lewiczyn-Mławski, Ligowskie, Ługowskie, Łysakowskie, Małoturskie, Modlińskie, Nidzgorskie, Obrębskie, Pawłowskie, Proboszczowickie, Raciązkie, Rostkowskie, Sadłowskie, Sierpeckie, Sułkowskie, Szreńskie, Ujazdowskie, Wielkoturskie, Wisinkowskie, Wodnickie, Wietrzfnia, Wólczyńskie, Zielonowskie, |
| Ziemia Piotrkowska: | Barycko-Ostrowskie, Będkowskie, Bełchatowskie, Białoszlacheckie, Częstochowskie, Dobrońskie, Dubidzkie, Gajecickie, Gałkowskie, Krzepcowickie, Kurzeszyńskie, Lubieckie, Łasko-Zduńsko-Wolskie, Majkowskie, Marzenińskie, Marzęcickie, Mierzęcickie, Nagórzyckie, Piotrkowsko-Gorzkowickie, Polichnowskie, Rzeczyckie, Sędziejowickie, Siemońskie, Szczekanickie, Strzeleckie, Witowskie, Wola-Więzowa, Wygiełzowskie, Wiewiecko-Wolskie, Wolborskie, Żarnowieckie, Zorza, |
| Ziemia Radomska: | Białaczewskie, Fałkowskie, Florjanowskie, Jeżowolskie, Polickie, Przedświt, Winiarskie, Wilczowolskie, |
| Ziemia Siedlecka: | Borowskie, Chromińskie, Kopciowskie, Korytnickie, Krzymoskie, Radoryskie, Ruchnowskie, Rogowskie, Sadowne, Siedzowskie, Szkopowskie, Skrzeszewskie, Sabniowskie, Sokołowskie, Starowiejskie, Stoczkowskie, Węgrowskie, Zbuczyńskie, |
| Ziemia Suwalska: | Sudawskie, |
| Ziemia Warszawska: | Bąkowskie, Baboszewskie, Boniewskie, Boglewickie, Bolimowskie, Budziszyńskie, Chynowskie, Choceńskie, Chyliczkowskie, Czerniakowskie, Czerskie, Dalborskie, Dębnowolskie, Dźwignia, Drwalewskie, Dańkowskie, Dzierzbickie, Główczyńskie, Gliznowskie, Głogowieckie, Giżyckie, Górskie, Grabskie, Grzybowskie, Jakubowskie, Jasienickie, Józefowskie, Jazgarzewskie, Jeziorkowskie, Jonieckie, Kaszewskie, Klekowskie, Kurdwanowskie, Kłobskie, Kozietulskie, Kroczewskie, Królewskie, Kruszyńskie, Księżanka, Kukalskie, Kurowskie, Lesznowoslkie, Lewiczyn Grójecki, Lisowskie, Lubańskie, Łączność, Łąkoszyńskie, Łęckie, Michałowickie, Miechowickie, Młodych Ziemianek, Mogielnickie, Miłość, Olszanieckie, Ostrołęckie, Oszkowickie, Oporowskie, Orłowskie, Pawłowickie, Pleckowskie, Pomoc, Popowickie, "Promień", Promieńskie, Pszcółka, Pniewskie, Radziejowickie, Rembertowskie, Rybienkowskie, Rykalskie, Skibińskie, Skórzewskie, Święcińskie, Skołatowskie, Słomczyńskie, Sokołowskie,Smardzewskie, Smiłowickie, Spójnia, Strzegocińskie, Społem, Stradzewskie, Szpondowskie, Tarchomińskie, Turowickie, Wareckie, Wiara, Winnickie, Wilhelmowskie, Wituńskie, Wienieckie, Wieniec, Wolsko Kałkowskie, Worowskie, Wrociszewskie, Wspólna Praca, Wytrwałość, Zarębskie, Załusińskie, Złakowskie, Żychlińskie, Zgoda Grójecka, Załuskowskie, |
Zestawienie - KGW w Związku Włościanek Wielkopolskich w 1926
za Anna Kosmowska-Kowalska Kółka Rolnicze Poznania i okolicy 1866-1939. Wielkopolskie Kółka Włościanek 1907-1938, Poznań 1992 (w nawiasie data powstania najstarszych kół)
|
1 Buk (1918) 2 Bonikowo 3 Boruszyn 4 Bytyń 5 Czermin 6 Czerlejno 7 Czarnków 8 Czempin 9 Chełmnce 10 Chomiąża 11 Dąbrówka Kośc. 12 Dłużyna 13 Doruchów 14 Gostyczna 15 Gościeszyn 16 Gozdowo 17 Gulcz (1918) 18 Grodzisk 19 Jarogniewice 20 Juńcewo 21 Kiekrz (1918) 22 Kościeszki (1910) |
23 Kucharki (1918) 24 Krążki 25 Karmin 26 Krępkowo 27 Konarzewo 28 Kaźmierz 29 Kórnik 30 Lubasz (1918) 31 Lutogniew 32 Łagiewniki (1918) 33 Lusowo 34 Kliny 35 Myjomice (1910) 36 Mikorzyn (1910-1912) 37 Maniewo 38 Mokronos 39 Michorzewo 40 Markowice 41 Nietrzanowo 42 Niechanowo 43 Otorowo 44 Ostroróg |
45 Pęckowo 46 Potulice (1918) 47 Przemęt 48 Parkowo 49 Psarskie 50 Obra 51 Pruśce 52 Siemianice 53 Środa 54 Siedlimowo (1918) 55 Śrem 56 Szamotuły 57 Szemborowo 58 Sokolniki 59 Strzelna 60 Starygród 61 Wyskoć 62 Września 63 Wójcin (1918) 64 Więckowice 65 Wylatowo 66 Żoń (1913) 67 Żytowiecko (1918) |
PRL
całość rozdziału
Historia KGW w PRL-u wcale nie jest lepiej rozpoznana niż ta z 20-lecia międzywojennego. Coraz więcej jest jednak opisów (najczęściej bardzo pobieżnych w oparciu o kroniki konkretnych KGW) lokalnych historii.
W czasie umacniania się "władzy ludowej" (1944-1947) zapewne powstawały oddolnie KGW, które odwoływały się do tradycji przedwojennych kół i były traktowane jako reakcyjne. Już pod koniec grudnia 1944 r. komuniści powołali w Lublinie Związek Samopomocy Chłopskiej (ZSCh), który miał zastąpić kółka rolnicze, i ustawowo przekazali nowo powstałej organizacji majątek Kółek Rolniczych. W sierpniu 1945 roku powstała Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet (SOKL, a później Liga Kobiet LK), która nazwą odwoływała się do organizacji przedwojennej, a wkrótce miała stać się monopolistką w kwestii organizowania się kobiet w PRL.
Początkowo formalnie apolityczna i skupiona na pracy charytatywnej SOLK, gdzieś tak od referendum 1946 roku zaczyna się upolityczniać.Pod koniec roku 1947, dochodzi do ujednolicenia ruchu kobiecego na wsi. Działające do tej pory Inspektoraty Kobiece przy ZSCh przekształcały się, przy pomocy Ligi, w KGW przy ZSCh, a ich członkinie wstępowały równocześnie do SOLK. Z kolei wiejskie koła Ligi przekazano ZSCh (przypomina to czasy, gdy ziemianki zakładały i przewodziły kołom gospodyń przy CTR).
Po 1949 wraz z próbami pogłębienia socjalizmu na wsi rola kół malała chociażby z uwagi zarówno na religijne nastawienie większości kobiet wiejskich, jak i stosunek wsi do kolektywizacji. Dopiero powolny proces destalinizacji i uwolnienie, po 1956 roku, oddolnej inicjatywy w postaci powstawania kółek rolniczych i likwidacja ZSCh zaczęła nowy etap w funkcjonowaniu Kół.
Tak jak do 1956 KGW to w dużej mierze historia LK, tak później to już historia Kółek Rolniczych (KR). W czasie odwilży odrodziły się oddolne kółka, a wraz z nimi Koła Gospodyń Wiejskich, które afiliowały się przy KR. Pełniły one zarówno funkcje gospodarcze (hodowla drobiu, wypożyczalnie sprzętu i naczyń na większe imprezy) co przy gospodarce niedoboru dawało szanse dostępu do deficytowych towarów, jak i organizowało działalność kulturalną (zespoły ludowe, wycieczki krajoznawcze). Czas PRL-u to czas organizacji masowej. Oczywiście dane z oficjalnych statystyk budzą watpliwości, to jednak wskazują na pewne trendy. Dane za podaję za Justyna Zajko-Czochańska, uzupełniając o dane Ligi Kobiet z 1950.
| = | 1938 | 1950 | 1961 | 1973 | 1984 | 1998 | 2003 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| członkiń | 99 500 | 503 044 | 220 951 | 1 200 000 | 1 171 000 | 857 800 | 398 200 |
| kół | 4 200 | 21 699 | 11 469 | 34 000 | 35 300 | 25 847 | 18 143 |
Mamy masowa organizację, która rozwija się (masowo) właśnie w systemie centralistycznym, gdzie najwyższe "uzwiązkowienie" przypada na lata 50-te i koniec lat 70-tych. Jaka więc była historia KGW w "rozkwicie" PRL-u? Inaczej będzie to wyglądało z punktu widzenia konkretnego koła inaczej z punktu widzenia oficjalnych statystyk.
Podsumowanie
Nie ma jednej historii KGW i trudno też jednoznacznie ocenić rolę tej formy samoorganizacj na wsi. Wydaje się w różnych latach pełniły one różne funkcje, były miejscem walki ideowej sił zewnętrznych (politycznych, religijnych, kulturowych), ale też mogły (choć nie musiały) pełnić niekiedy inne role. Co do roli poszczególnych kół, to zbyt mało wiemy o ich wpływie kół na rozwój lokalny, na tworzenie tożsamości środowiskowej. Były raczej miejscem rozwoju osobistego czy sposobem zagospodarowania czasu wolnego, wspieraniu procesów modernizacyjnych czy raczej obroną tradycyjnych wartości, emancypacji kobiet wiejskich czy petryfikacji wsi? Trzeba szukać odpowiedzi.
| data powstania | miejscowość | |||
|---|---|---|---|---|
| KGW | ||||
| 1945 | KGW - Wrocki, KGW - Łęki Dukielskie, KGW - Stara Wieś I(?) | |||
| 1948 | KGW - Choroń, KGW - Stare Kozłowice, KGW - Strojec, KGW - Żarki, | |||
| 1949 | KGW - Męcina | |||
| 1955 | KGW - Siedliska (?),
| |||
Bibliografia
Jan Bełcikowski (opr.) Warszawa kobieca Warszawa 1930
Ewelina Kostrzewska Aktywność organizacyjna ziemianek w Królestwie Polskim na poczatku XX wieku. Wybrane zagadnienia. w: Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc (red.) Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), Warszawa 2008.
Maria Bauchrowicz-Tocka Ewolucja celów Ligi Kobiet w latach 1945–1989 w świetle jej statutów
Dariusz Jarosz, Idee, programy i realia: funkcje Ligi Kobiet w porządku instytucjonalnym Polski Ludowej (1945−1957), [w:] Działaczki społeczne, feministki, obywatelki. Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich po 1918 roku (na tle porównawczym), t. 2, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2009,
Grzegorz KRAWIEC Kilka uwag na temat kół gospodyń wiejskich Gubernaculum et Administratio 1(19)/2019
Poszukiwane
Historia kołami się toczy (prezentacja Kół Gospodyń Wiejskich gminy Gdów), red. B. Rotter, Gdów 2010.
150-lecie Kół Włościanek 1864-2014. Wanda Niegolewska. Patronka Wielkopolskich Kół Włościanek 1918-1938 Buk 2014
Jarosław Poszepczyński, Historia Kółek Rolniczych, Kół Gospodyń Wiejskich na ziemiach polskich 1862–2012, Warszawa 2012,
Dionizja Wawrzykowska-Wierciochowa Z dziejów kobiety wiejskiej Szkice historyczne 1861-1945
Jolanta Kamińska-Kwak Polski ruch kobiecy w województwie śląskim w latach 1922-1939, Katowice 1998
M. Urbaniak, Organizacja i dziaÆalno¥ì KGW CTOiKR w latach 1930–1939, „Rocznik £ódzki” t. XXII/XXV/, 1977
